تبیان، دستیار زندگی

آداب تربیت/دكتر میترا حكیم شوشتری/فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
چگونه به رشد هیجانی فرزندمان کمک کنیم؟ هفته گذشته قرار گذاشتیم راجع به ابعاد مختلف رشد در بچه‌ها صحبت كنیم تا با شناخت بهتر از آنها بتوانیم توقعات مورد انتظاری داشته باشیم...

همه بچه‌های زیر 6 ماه از لمس و نوازش‌ لذت می‌برند و ماساژ، آرامش‌بخش‌ترین كاری است كه برای رشد هیجانی آنها می‌توان انجام داد. ترسیدن بچه‌ها از صداهای ناگهانی و بلند هم عمومیت دارد. والدینی كه فكر می‌كنند شیرخوارشان از بگوومگو و مشاجره‌های آنها دركی ندارد، اشتباه می‌كنند. حس بینایی بچه‌ها قوی است، آنها ناظر تغییر لحن صدای شما هستند، حتی با توجه به هوش هر كودك، رشد هیجانی او متفاوت خواهد بود و امكان دارد خشم و عصبی‌شدنش را با انقباض بخشی از بدنش نشان دهد. او می‌تواند حالت‌های شما اعم از آرامش یا استرس را حتی هنگامی كه در حال نوازشش هستید درك كند. حدود 4 ماهگی با لبخندهای معنادارش به هیجان‌های شما پاسخ می‌دهد و برای نگاه مادر و صدای او به‌طور اختصاصی‌تری ذوق می‌كند و آنچنان دست و پا می‌زند كه تختش را تكان می‌دهد. بچه‌هایی كه به رشد هیجانی سالم رسیده باشند این‌گونه‌اند و لبخند اجتماعی آنها در پاسخ به هیجان‌های دیگران علامت مناسبی است برای خانواده‌ها؛ این بچه‌ها درست نقطه مقابل نوزادان مبتلا به اوتیسم هستند؛ بچه‌هایی كه لبخند نمی‌زنند، علاقه‌ای به درآغوش گرفته شدن ندارند و حتی تماس چشمی برقرار نمی‌كنند. اواخر 6 ماهگی بچه‌ها از غریبه‌ها دوری می‌كنند. چون به این حد رشد می‌رسند كه چه كسی خودی و چه كسی غریبه است. شما به عنوان پدر و مادر مثبت باید این مرحله رشدی او را بشناسید و اجازه ندهید غریبه‌ها او را به زور در آغوش بگیرند و ببوسند. دقت كنید تا قبل از 8 ماهگی كودك باید افراد آشنای خانواده را از غریبه‌ها تفكیك كند پس اگر قصد دارید او را پس از 6 ماه نزد پرستار بگذارید و سركار برگردید، لازم است حتما آن پرستار را قبل از این دوره با كودك آشنا كنید. به او كمك كنید تا قبل از 8 ماه با مكان و افراد آشنا خو بگیرد. بچه‌ها با اینكه تا 6 ماه اول زندگی در حوزه بیان كلمات پیشرفتی ندارند اما در حوزه درك كلام خیلی زودتر از آنچه تصور كنید به مهارت می‌رسند. پس از همان 4 ماهگی كه قان و قون می‌كند با او حرف بزنید و به حركاتش توجه كنید. او بی‌تفاوت است یا در چشمانتان زل زده و گوش می‌كند. آیا درك كلام شما را با لبخند پاسخ می‌دهد؟ این روش نه تنها برای سلامت شنوایی بلكه برای سنجش رشد هیجانی كودك مفید است. مبادا گمان كنید آشفتگی شرایط خانه تا قبل از یكی، دو سالگی تغییری در روحیه او به وجود نمی‌آورد، اتفاقا ترس و واهمه یك كودك 8 ماهه از اتفاق‌های ناشناخته‌ای كه اطرافش می‌افتد مانند دعواكردن شما پای تلفن، بدرفتاری‌تان با همسر یا دیگر بچه‌ها، آسیبی كه این ناظربودن مدام به او می‌زند در رفتار و گفتار آینده‌اش و مشكلات تربیتی

كه با او خواهید داشت، موثر است. ادامه دارد...

چند هفته است ستون «آداب تربیت» درباره «والدگری مثبت» چاپ می‌شود. بی‌تردید تضارب آرا و تعامل اندیشه‌ها و عقایدمان به عنوان والدینی که دست‌اندرکار رشد و پرورش کودکان امروز هستیم، می‌تواند برای هر کدام ما تجربه‌های مفید و کارآمدی به ارمغان آورد. ستون «آداب تربیت» مکانی است برای پاسخگویی پرسش‌ها و نظرهای تربیتی شما والدین عزیز. از والدین بزرگواری که با ارسال پیامک از مطالب «آداب تربیت» تشکر یا انتقاد کرده بودند، قدردانی می‌کنیم و از آنها می‌خواهیم در صورت تمایل، به همراه پرسش‌هایشان، عکس‌های کودکان‌شان را هم برای چاپ در «سلامت» بفرستند.

پاسخ «آداب تربیت» به پرسش‌ شما

4608***0911: سلام، من مامان شنتیای 5/2 ساله هستم، اگر هنگام بازی، بچه‌های دیگر اسباب بازی‌ پسرم را بگیرند، فقط گریه می‌کند و اصلا نمی‌تواند از خودش دفاع کند. برای خواستن هر چیزی گریه می‌کند. واقعا نمی‌دانم چه کنم؟ با او صحبت و حتی دعوایش کرده‌ام ولی بی‌فایده است. لطفا راهنمایی‌ام کنید. ممنونم.

ای كاش وقتی پرسشی را مطرح می‌كنید با جزییات بیشتر برایم بنویسید چه روی داده است تا بتوانم با اشراف بیشتری بر مشكل یاری‌تان كنم. در مورد پسر شما این سوالات به ذهنم می‌رسد كه آیا بچه‌هایی كه همبازی او می‌شوند از نظر سنی با او برابرند؟ از نظر جثه چطور؟ درك بچه‌ها از دیگران بر مبنای ظاهر و جثه آنهاست. اگر همبازی او از نظر سنی كوچك‌تر اما درشت‌تر از او باشد در برابرش احساس خطر و ناتوانی می‌كند و این مهم است كه بدانیم شرایط همبازی او كه كتكش زده چطور بوده. نكته مهم دیگر اینكه آیا پسرتان خوب حرف می‌زند یا نه؟ حرف‌های شما را به درستی درك می‌كند یا نه؟ اگر او شما را می‌فهمد لازم است به او بیاموزید روی هیجاناتش اسم بگذارد؟ «تو ترسیدی مامان! می‌دونم الان ناراحتی و...» ارزیابی كودك شما در این سن از موقعیت‌هایی كه مثال زدید ناتوانی است. او كوچك است و باید تحت نظارت شما یا یك بزرگ‌تر قابل‌اعتماد بازی كند. شرایط رویارویی بچه‌ها در پارك و مهمانی قابل پیش‌بینی نیست. شاید همبازی او كوچك و از نظر توانمندی همسنگ او باشد اما امكان دارد برادر بزرگ یا خواهری داشته باشد كه كودك شما را ناخواسته آزار دهد و بر حس ناتوانی او بیفزاید.

سعی كنید هیجان‌های او را شناسایی كنید و برایش اسم بگذارید و حتی یادش بدهید چطور آن را بر زبان بیاورد. از حرف‌های كلیشه‌ای و اشتباهی مانند تو بزرگ شده‌ای؛ مرد كه گریه نمی‌كند و امثال اینها بپرهیزید چون فقط حس ناتوانی او را تشدید می‌كنید و انتظار او را از خودش بالا می‌برید. او گمان می‌كند باید خیلی توانمند باشد و نیست و این ترس او را بیشتر می‌كند. در مورد گریه‌كردن پسرتان گفته‌اید اما ننوشته‌اید كی و چرا گریه می‌كند. آیا او می‌ترسد؟ از چه چیزی؟ می‌توانید با آموزش‌هایی غیرمستقیم مانند بازی و قصه‌گویی كمكش كنید احساسات خود را بشناسد و ابراز كند. لازم نیست به كودكتان بگویید اگر تو را كتك زدند تو هم آنها را بزن، عجب بی‌عرضه هستی تو هم هل بده و... باید به او بیاموزید رفتار این شخص اشتباه است و باید اعتراض كنی و به او بگویی دیگر با تو بازی نخواهم كرد مگر اینكه رفتارت را اصلاح كنی. باید به بچه‌ها بیاموزید فرد خطاكار را طرد كنند و خودشان با هم بازی كنند تا او بفهمد نتیجه آزار دیگران و آسیب به آنها تنهایی است. فعلا برای این كوچولوی شما آموزش باید غیرمستقیم و در قالب داستان مطرح شود اما به هر حال علاوه بر نظارت مستقیم، لازم است كمكش كنید اعتراض خود را به بزرگ‌ترها (والدین خود یا والدین كودك خاطی) بیان كند تا آنها با زورگویی كودك مذكور برخورد كنند. به او بیاموزید پرخاشگری رفتار درستی نیست و به این معناست كه وارد حریم خصوصی مردم شده است. پس اینكه بخواهید راه درست پرخاشگری را به او بیاموزید از اساس غلط است. پرخاشگری مطرود است اما بیان احساسات، حتی عصبانیت كنترل‌شده بسیار مقبول و ستودنی است.

شما و «آداب تربیت»

4935***0911: کارمند هستم و مجبورم پسرم را که ??ماهه است پیش مادرم بگذارم. پسرم به شدت لجبازشده. نمی‌دانم چه کار کنم. از خانم دکتر شوشتری خواهشمندم کمکم کند که چطور با این کوچولوی لجباز رفتارکنم.

5697***0913: واقعا ممنونم از شما به خاطر این ستون بسیار مفید اما كوتاه! من یك دختر 5/8 ماهه دارم كه یك ماه بیشتر است كه وقتی به او غذا می‌دهم رویش را برمی‌گرداند، احساس می‌كنم كمی لجباز شده. لطفا مرا راهنمایی كنید.

لطفا توضیح دهید چگونه رفتار کنیم تا بچه‌ها نازک‌نارنجی نشوند؟ لطفا در مورد اینكه چطور اعتمادبه‌نفس آنها را بالا ببریم هم توضیح دهید.

4550***0938 :كودك 15ماهه‌ای دارم كه در شلوغی ناآرامی می‌كند. نه شیر می‌خورد و نه می‌خوابد. فقط باید روی تشك خودش باشد تا بخوابد.

6107***0912: در مورد آداب تربیت خانم شوشتری می‌خواستم عنوان کنم من مادر مهرشاد 10 ساله هستم. از نظر خودم جزو والدین مثبت محسوب می‌شوم. تذکرهایی که خانم دکتر می‌دهند را برای پسرم انجام داده‌ام؛ مثلا وقتی مشکلی در مدرسه برایش پیش می‌آید با او همدلی می‌کنم و با هم دنبال علت‌ها می‌گردیم و او را متوجه اشتباهش می‌کنم.

دختری 6 ساله دارم كه به اقوام و بستگان سلام نمی‌كند اما از حضور در جمع‌های اجتماعی و با دیگران بودن لذت می‌برد. بارها او را تشویق كرده‌ایم ولی باز هم سلام نمی‌كند. این موضوع باعث ناراحتی من و مادرش شده، نمی‌دانیم چه كار كنیم. لطفا راهنمایی كنید.

6759***0918: به نظرمن نمی‌توان یک روش تربیتی تئوریک را به‌طور دقیق برای همه کودکان اجرا کرد چون هر کودک خصوصیات مختص به خود را دارد و این تجربه و مهارت والدین است که الگوی رفتاری را متناسب با رفتار فرزندشان تغییر دهند تا موثر باشد.

با نام خدا و سلام
ممنون از حضورتون دوست گرامی.
کاش این مطلب را بصورت قطعه قطعه می زدید تا بتونیم بهتر مطالعه اش کنیم و درباره اش به بحث بنشینیم