بد و خوب این غریبه‌ی آشنا
دوران کودکی ، از مهمترین مراحل زندگی است که در آن شخصیت فرد پایه ریزی شده و شکل می گیرد. بسیاری از کارشناسان بر این اعتقادند که اغلب اختلالات و ناسازگاریهای رفتاری پس از دوران کودکی ، ناشی از کمبود توجه به این دوران حساس و عدم هدایت صحیح آن در مسیر رشد و تکامل است.
در طی دوران کودکی ، به خصوص از زمان تولد تا سن 5 سالگی ،کودک به طور فعالانه ای رشد می کند و می آموزد. این دوران به دلیل رشد بدنی و مغزی سریع کودک ، از جایگاه ویژه ای در بین سایر مراحل زندگی برخوردار است. بنابراین آن دسته از شیوه های رفتاری که در این دوران در کودک شکل می گیرند بی شک ، تا حد زیادی تعیین کننده ی سطح سلامت جسمانی و روانی آتی وی خواهند بود. یکی از عواملی که امروزه از همان بدو تولد کودک ، وی را با خود مانوس می کند و تا حد زیادی سبک رفتاری وی را شکل می دهد ، تلویزیون است.
زندگی در دنیای امروز، وضعیتی را ایجاد کرده است که تلویزیون یکی از ارکان خانواده محسوب می شود. اهمیت این رکن برای کودکان تا آنجا افزایش یافته است که در بسیاری از مواقع ، از حیث انتخاب تجارب، نقش والدین را و از لحاظ تحریک تخیل، نقش همسالان را ایفا می نماید. امروزه کودکان در سراسر جهان در معرض پیامهای مستقیم و غیر مستقیم تلویزیون هستند. البته همه افراد جامعه اعم از بزرگسالان و کودکان، به طور پیوسته در معرض تاثیرات تلویزیون قرار دارند اما این مسئله در مورد کودکان از اهمیت خاصی برخوردار می شود . چرا که کودکان به دلیل نداشتن تجربه ی کافی و ویژگیهای شناختی خاص مرحله تحولی شان ، درکی متفاوت از بزرگسالان دارند که همین امر سبب تاثیر پذیری بیشتر آنها نسبت به تماشای برنامه های تلویزیونی می شود.
مطالعات درباره مدت زمان تماشای برنامه های تلویزیون توسط افراد در سنین مختلف نشان می دهد که حتی نوزادان هم روزانه حدود نیم ساعت در معرض تماشای تلویزیون قرار دارند. این مسئله که نشان دهنده ی آغاز یک عادت غیر مفید در کودکان است به آنجا منجر می شود که بر اساس آمار سازمان مدیریت و برنامه ریزی ایران در سال 1386 ، میزان 1/19 تا 5/19 ساعت تماشای تلویزیون در هفته ، در بین دانش آموزان ابتدایی را به خود اختصاص می دهد . و این در حالی است که اختصاص بیش از 10 ساعت در هفته به تماشای تلویزیون در هر کودک ، به عنوان تماشای افراطی تلویزیون تلقی می گردد. بنابراین می توان چنین برآورد کرد که اغلب کودکان ما، بیش از حد مفید تلویزیون تماشا می کنند.
در اینجا چند سوال مطرح می شود:
1. منظور از میزان مفید تماشای تلویزیون برای کودکان چیست؟ آیا تماشای تلویزیون فایده ای را نیز عاید کودک می کند ؟
2. مضرات تماشای زیاد یا افراطی تلویزیون در کودکان چیست؟
3. چه عواملی می توانند عادت به تماشای تلویزیون را در کودکان تحت تاثیر قرار دهند ؟
4. کودکان از چه سنی می توانند از تماشای برنامه های مناسب تلویزیونی نفع ببرند؟
5. چه راهکارهایی برای کنترل عادت تماشای تلویزیون کودکان وجود دارد؟
برنامه های آموزشی، می توانند مکانهای جدید ، حیوانات وحشی و دور از دسترس، گیاهان مختلف و به طور کلی تجربه های جدیدی را برای کودک به نمایش بگذارد. همچنین تلویزیون می تواند درک کودکان را از جهان افزایش داده و رفتارهای مثبت اجتماعی را به آنها بیاموزد
فواید تماشای تلویزیون:
تلویزیون ، امکاناتی را در اختیار کودکان در سنین مختلف قرار می دهد که دسترسی به آنها در زندگی واقعی دشوار و بلکه بعید به نظر می رسد. برنامه های آموزشی، می توانند مکانهای جدید ، حیوانات وحشی و دور از دسترس، گیاهان مختلف و به طور کلی تجربه های جدیدی را برای کودک به نمایش بگذارد. همچنین تلویزیون می تواند درک کودکان را از جهان افزایش داده و رفتارهای مثبت اجتماعی را به آنها بیاموزد.تماشای برنامه های مفید تلویزیون مهارتهای زبانی کودکان را ارتقا بخشیده و آمادگی آنها را برای ورود به مدرسه بیشتر کند.
مضرات تماشای زیاد تلویزیون برای کودکان
مطالعات بسیاری که در مورد تاثیر تماشای تلویزیون در کودکان بسیار خردسال ( قبل از سه سالگی ) به انجام رسیده اند ، نشان داده اند که تماشای تلویزیون در این سنین با مشکلات تمرکز و توجه در سن 7 سالگی و افزایش احتمال ابتلا به اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه (ADHD) ، در ارتباط است. همچنین مشخص شده است که کودکان کمتر از 2 سال که بیشتر تلویزیون تماشا می کنند نسبت به کودکانی از همین سن و با شرایطی مشابه که کمتر تلویزیون تماشا می کنند، از رشد شناختی کمتری برخوردارند. از این جهت ، نتایج پژوهشهایی که تماشای زیاد تلویزیون در کودکی را به عنوان پیش بینی کننده ی مهمی از عدم دستیابی آتی به تحصیلات دانشگاهی دانسته اند قابل تبیین به نظر می رسد. به طور کلی از این شواهد چنین بر می آید که فواید تماشای تلویزیون برای کودکان کمتر از 2 سال ، نه تنها حتی با مضرات آن برابری نمی کند بلکه به دلیل آثاری منفی بسیاری که از لحاظ رشد سالم درکودکان بر جا می گذارد، در سطحی بسیار پایین تر از زیانهای آن قرار می گیرد. از این رو ، توجه بیشتر به توصیه ی آکادمی کودکان امریکا در سالهای 1999 و 2011 ، که والدین را به احتیاط در اجازه تماشای تلویزیون به کودکان کمتر از 2 سال فراخوانده است، منطقی و ضروری می نماید.
به علاوه ، تحقیقات گوناگونی این نتیجه را خاطر نشان کرده اند که کودکانی که در طی 5 سال نخست زندگی شان وقت بیشتری را به تماشای تلویزیون اختصاص می دهند، با عملکرد ضعیف تری در مدرسه مواجه شده و از قدرت تخیل ، طرح ریزی و خلاقیت کمتری برخوردارند ، و به دلیل عادات تغذیه ای و تحرکی نادرستی که با آن خو گرفته اند بیشتر در معرض ابتلا به چاقی، نزدیک بینی ، دیابت نوع 2 و برخی از انواع سرطان قرار دارند.
افزایش ساعات تماشای تلویزیون، با افزایش سطح افسردگی و اضطراب در کودکان همراه است ، و در یک دور باطل، این افزایش سطح افسردگی و اضطراب، خود نیز به افزایش روی آوردن کودک به برنامه های تلویزیون منجر می شود. همچنین تماشای زیاد تلویزیون، فرصت کسب مهارتهای ارتباطی کودک را کاهش داده و او را از بازیهای اکتشافی که در پرورش و تقویت قدرت خلاقیت وی بسیاری موثر است محروم می کند.
کاهش رشد اخلاقی ، اجتماعی و هیجانی کودکان از دیگر زیانهای تماشای زیاد و بدون نظارت تلویزیون است. کودکانی که از تلویزیون شخصی در اتاق خوابشان برخوردارند در معرض اختلالات خواب نیز قرار دارند. بدیهی است که اختلال خواب در کودکان، خلق، رفتار و یادگیری های آنان را به شکلی منفی تحت تاثیر قرار می دهد.
تماشای زیاد تلویزیون، بالطبع ،تعداد آگهی های بازرگانی را که کودک در معرض آن قرار می گیرد ، افزایش می دهد. پژوهشها نشان می دهند که اکثر قریب به اتفاق والدین معتقدند که تماشای این تبلیغات ،کودکان آنها را بسیار مادی گرا کرده و باعث فشار بیشتر کودکان برای وادار کردن آنها به خرید کالاهای بی مورد و یا بسیار گران قیمت شده است.
مسئله به اینجا ختم نمی شود و از آنجا که اغلب کودکان، در معرض برنامه های تلویزیونی نامتناسب با سن شان نیز قرار می گیرند، به تدریج تاثیر روانی تماشای صحنه های خشونت آمیز تلویزیونی که اغلب با روشهایی پر جاذبه و هیجان انگیز نیز نمایش داده می شوند ، خود را نشان می دهد. صحنه هایی که از لحاظ فراگیری خشونت برای کودکان زیر هفت سال ، مخاطرات زیادی به همراه دارد. زیرا آنان به خوبی نمی توانند واقعیت را از خیال تمیز دهند و لذا خشونت در فیلمهای تخیلی را بیشتر واقعی تلقی می کنند.
تاثیر تماشای خشونتهای تلویزیونی در افزایش خشونت در کودکان ، مقوله ای است که تاکنون موضوع بیش از هزار پژوهش را به خود اختصاص داده است.
در یکی از بزرگترین این مطالعات که در سال 2000 و با همکاری 6 سازمان عمده سلامت در امریکا انجام شد، نتایج زیر به عنوان پیامدهای تماشای خشونت در تلویزیون و فیلمها به دست آمد:
**کاهش حساسیت روانی کودکان نسبت به خشونت
**خودداری از کمک کردن به فردی که کودک شاهد وقوع خشونت در مورد وی است.
**اعتقاد کودک به این که خشونت اجتناب ناپذیر است.
**اعتقاد به این مطلب که خشونت، یک راه حل قابل قبول برای حل تعارض در روابط بین فردی است.
**پرورش این باور که جهان، مکانی خشن است . این مسئله به افزایش اضطراب، رفتارهای خود محافظتی افراطی و بدبینی نسبت به دیگران منجر می شود.
**افزایش رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه در کودکان و احتمال آسیب دیدن کودک و یا آسیب رساندن به دیگران. برخی تحقیقات نشان داده اند که این گروه از پیامدها می تواند حتی تا 15 سال بعد نیز پایدار باقی بماند.
**افزایش افکار پرخاشگرانه و غیر دوستانه
به منظور کنترل عادت تماشای تلویزیون در کودکان به والدین توصیه می شود که از قرار دادن تلویزیون در اتاق کودک پرهیز کنند. همچنین ، آنها می توانند از طریق علاقمند کردن کودکان خود به فعالیتهایی غیر از تماشای تلویزیون ، عادت به تماشای طولانی مدت این رسانه را در آنها مدیریت کرده و آن را با فعالیتهای لذت بخش دیگری جایگزین کنند
البته ذکر این نکته در اینجا مهم است که تماشای خشونت در همه کودکان منجر به بروز آثار فوق نمی شود و این برنامه ها بیشتر بر روی کودکانی تاثیر گذارند که به نوعی نسبت به این مسائل آسیب پذیرترند. از این رو توجه بیشتر والدین به ویژگیهای روانی و شخصیتی کودک خود و در نظر گرفتن برنامه های تلویزیونی مناسبی برای وی الزامی است. در کنار در نظر گرفتن محتوای مناسب با ویژگیهای کودک ، عواملی مانند مدت زمان تماشای برنامه ها و همچنین حضور یکی از والدین در زمان تماشای تلویزیون توسط کودک، می تواند کمیت و کیفیت یادگیری وی از این جعبه جادویی را تعدیل کند. در این میان نگرش والدین نسبت به تاثیر تلویزیون بر روان کودک ، نقش زیادی ایفا می کند. این نگرش که به عوامل اجتماعی ، تحصیلی و اقتصادی والدین وابسته است نشان می دهد که والدینی که ارزش بیشتری برای آموزش به کودک شان قائل می شوند ، بیشتر آنها را به دیدن برنامه های آموزشی تشویق می کنند ، و بر عکس ، والدینی که از چنین دیدگاهی برخوردار نیستند اجازه تماشای هر نوع برنامه ای را که کودک می خواهد ، به او می دهند.
به منظور کنترل عادت تماشای تلویزیون در کودکان به والدین توصیه می شود که از قرار دادن تلویزیون در اتاق کودک پرهیز کنند. همچنین ، آنها می توانند از طریق علاقمند کردن کودکان خود به فعالیتهایی غیر از تماشای تلویزیون ، عادت به تماشای طولانی مدت این رسانه را در آنها مدیریت کرده و آن را با فعالیتهای لذت بخش دیگری جایگزین کنند. از آنجا که کودکان، رفتارهای عملی سایر اعضای خانواده را ملاک رفتار خود قرار می دهند ، تعدیل عادات تماشای تلویزیون در والدین و خواهر و برادرهای کودک ، می تواند در کاهش طول مدت تماشای تلویزیون وی موثر باشد.
