تبیان، دستیار زندگی

سلام دوستان در این بحث شما را دعوت میکنم  تا مطالبی که ارایه میشود را بخوانید و کسانی که در این زمینه مشغول هستند نظراتشان را بیان کنند

تعلیم و تربیت ابن سینا

در میان فیلسوفان اسلامی معروف، نخستین کسی که به میزان قابل توجهی به مساله تعلیم و تربیت پرداخته، ابن سینا است، بزرگ ترین شخصیت در میان «فیلسوف- دانشمندان» مسلمان که منشا و خاستگاه بسیاری از وجوه اساسی اندیشه اسلامی سنتی است. او به طور خاص در کتاب تدبیر المنازل به مساله تعلیم و تربیت می پردازد، هرچند در چند قعه از منطق شفاء، رساله السیاسه و قانون نیز به این موضوع اشاراتی دارد. البته، بحث او درباره ی سرشت انسان و کمال او را که در چند اثر فلسف وی آمده است نیز باید با موضوع تعلیم و تربیت به عام ترین معنای آن مرتبط دانست؛ زیرا هر زمان که ابن سینا به بحث از انسان می پردازد، غایت نهایی او و طریق ممکن برای وصول انسان به کمال را نیز مورد توجه قرا رمی دهد؛ چرا که فرایند حصول این کمال چیزی جز تعلیم و تربیت، به کلی ترین معنای آن، نیست.

1-مراحل و فرآیند تعلیم و تربیت
در نظر ابن سینا، تعلیم و تربیت از لحظه ی تولد آغاز می شود- و حتی قبل از آن: از لحظه ای که انسان همسری انتخاب می کند که منشا اخلاقی و فکری او بر کودکی که قرار است به دنیا بیاید عمیقا تاثیر خواهد گذاشت. او هم چنین بر نقش همسر و مادر در بار آوردن کودکان و سهمی که در تعلیم و تربیت اولیه آن ها دارند تاکید می کند.

ایا شما در این مورد با  ابن سینا موافق هستید؟

لطفا بنویسید

- مرحله تعلیم و تربیت در خانه
باید به کودک از زمان شیر دادن نظم و انضباط را آموخت، و در واقع نخستین گام ها برای آموختن آداب نزاکت و اخلاق، و نیز ساختن شخصیت او (تأدیب)، در این مرحله، که نخستین مرحله از زندگی انسان است، برداشته می شود. از سوی دیگر، آموختن علوم باید از زمانی اغاز شود که بدن کودک رفته رفته شکل کامل خود را پیدا می کند: یعنی هنگامی که بند بند بدنش محکم می شود و گوش ها و زبان به طور صحیح عمل می کنند. علاوه براین، ابن سینا تاکید می کند که هر یک از بچه ها را باید مورد توجه ویژه قرار داد و به فراخور طبع خاصش بار آورد. به هیچ وجه نباید نوعی برابری کمی را بر همه تحمیل کرد؛ زیرا این کار تفاوت های کیفی ای را که در جوهریه ی ذات انسان ریشه دار است و باید با منتهای دقت و توجه پرورده و حفظ شود، از میان می برد. او در واقع، تا بدان جا پیش می رود که موکدا می گوید ملاحظه ای صرف انسان ها بر مبنای برابری کمی به تباهی و نابودی و آن ها منجر می شود.
در قانون، ابن سینا صراحتا رژیم غذایی از زمان طفولیت تا نوجوانی را ذکر می کند و از این کار، هم هدفی تعلیمی- تربیتی و هم هدفی طبی را دنبال می کند. «اصل مهم در این جا القا کردن ضبط و مهار هیجانات است. باید مراقب بود که این هیجانات به خشم یا ترس مجال بروز ندهند، یا به واسطه ای دل مردگی و افسردگی خاموش نشوند، یا دستخوش بی قراری نگردند. بنابراین، باید به هیجاناتی مجال بروز داد که مطبوع و دلپذیرند، و می بایست از امور نفرت انگیز و انزجار برانگیز اجتناب کرد». در نتیجه، ذهن از همان آغاز به هیجانات مثبت خو کرده و عادات نیک را پرورش می دهد، در حالی که بدن نیز از این عادات ذهنی سودمند، بهره مند می شود.

تعلیم و تربیت در مکتب
در این اثنا، کودک به سنی می رسد که گذشته از والدین و خوانده که تاکنون تنها آموزگاران او بوده اند، باید برای او به سراغ معلم شایسته ای از بیرون رفت. «در شش سالگی کودک می توند توسط یک معلم برخوردار از طبعی آرام و رئوف، که کودک را قدم به قدم و به صورت منظم با گشاده رویی و بدون فشار و اجبار آموزش خواهد داد، تعلیم ببیند. نباید او را مجبور کرد که لاینقطع و به طور پیوسته در مکتبخانه بماند. فراغت و استراحت ذهن به رشد بدن کمک می کند. در این سن استحمام و استراحت نباید چندان مکرر و پی در پی باشد، و فعالیت های قبل از غذا باید بیش تر شود». ابن سینا توصیه می کند که این برنامه را باید تا سیزده سالگی ادامه داد و تاکید دارد که فعالیت های سبک مورد تشویق قرار گیرد، هرچند باید از فعالیت های مشقت زا و سخت در حد فاصل بین کودکی و نوجوانی پرهیز کرد. در این فاصله، نباید صرف و نحو را به معلم آموخت و به دنبال آن، از سن چهارده سالگی به بعد ریاضیات و سپس فلسفه را به وی آموزش داد.
ابن سینا به روشنی مرحله ی اول تعلیم و تربیت را که در خانه صورت می گیرد از مرحله ی دوم که در مکتب زیر نظر یک معلم صورت می گیرد تفکیک می کند. در این مرحله، مکتب و خانه در کمک به حصول اهداف تعلیم و تربیت اولیه ی کودک، که عبارت است از تقویت ایمان، ساختن یک شخصیت مطلوب، تندرستی، آموختن سواد و مقدمات تفکر صحیح و فراگرفتن یک حرفه، شروع به تکمیل یک دیگر می کنند. معلم را باید علاوه بر داشتن معلومات بسیار مومن باشد، اصول اخلاقی قاطع و شخصی داشته باشد و از طبعی آرام و متین برخوردار باشد، او باید واجد از حکمت (خرد) باشد، و بتواند شخصیت شاگردان خودش را عمیقا بشناسد و حتی در مورد استعداد آن ها برای دنبال کردن زمینه های علمی مختلف داور کند تا بتواند به آن ها توصیه کند که کدام موضوعات و مباحث را در مراحل بعدی زندگی دنبال کنند.

3- ضرورت، روش و برنامه تعلیم و تربیت مکتبی
وجود تعلیم و تربیت مکتبی ضروری است؛ زیرا نه تنها انتقال علم را میسر می کند، بلکه علاوه بر آن فضا و محیطی اجتماعی فراهم می کند که در آن متعلمین می توانند از یک دیگر چیز یاد بگیرند و با یکدیگر زندگی کنند. ابن سینا بر اهمیت رقابت سالم، و نیز تشویق متعلمین به دستیابی به اهداف آموزشی، پیش از سایین تاکید دارد. علاوه بر این، حضور متعلمین دیگر بحث و گفتگو را میسر می کند، که خود باعث ارتقاء و بالا رفتن سطح فهم انسان می شود، و نیز زمینه ی دوستی را فراهم می کند، که آن هم به پیراسته شدن شخصیت انسان و تقویت برخی فضائل کمک می کند.
برنامه هشت ساله مکتب با آموختن قرآن، احکام و زبان [یا صرف و نحو] آغاز می شود. طبیعتا به دنبال این برنامه اموزشی اخلاق خواهد بود و پس از آن، با در نظر گرفتن استعدادها و علائق متعلمین و نیز با نظر به آن چه برای امرار معاش لازم است، نوعی فن یا حرفه آموخته خواهد شد.
ورزش نیز باید آموزش داده شود و متعلمین باید ساعاتی از روز را صرف شرکت در نوعی ورزش کنند. در این نمرحله بهتر است متعلمین سراغ نوعی وسیله امرار ماشع بروند، و در عین حال، ان عده که مایه ی ذهنی و توانایی عقلی در خوری دارند بهتر است تحصیلات خود را در زمینه های نظیر طب با دیگر شاخه های علوم ادامه دهند.
اما در مورد روش آموزشی، ابن سینا بر اعتدال و میانه روی دررفتار با متعلمین تاکید دارد. بهتر است معلم نه خیلی سخت گیر باشد و نه خیلی تسامح به خرج دهد. شیوه تعلیمی معلم، خواه از طریق آموزش ذهنی باشد، یا از طریق نشان دادن الگو و سرمشق، یا از راه تکرار، یا تحلیل منطقی بهتر است به گونه ای باشد که با طبع متعلم سازگاری داشته باشد. هم چنین، در انتخاب زمینه ی فنی خاصی که متعلم باید در آن تخصص پیدا کند، باید استعدادها و علائق او را به طور کامل لحاظ کرد.

کمال عقلانی و نفسانی در فرایند تعلیم و تربیت
هیچ بحثی راجع به دیدگاه های ابن سینا درباره ی تعلیم و تربیت بدون ذکر نظریه ی او در باب عقل، قوای نفس و سلسله مراتبی که مراتب مختلف قوای عقلی انسان را رقم می زند، و فرایندی که از طریق آن انسان می تواند به عالی ترین مرتبه ی کمال عقلی نائل شود، کامل نخواهد بود. تعلیم و تربیت در عالی ترین مرتبه ی خود در واقع، چیزی نیست جز فرایند به فعلیت و کمال رساندن دو قوه ی عقل نظری و عقل عملی.
ابن سینا، در چند اثر خود به این موضوع می پردازد، خصوصا در «الفن السادس» از طبیعیات شفا، آن جا که نفس، قوا و ملکات آن را مورد بررسی قرار می دهد. بخشی تام و تمام از این نظریه در باب عقل دارد، و در واقع قبلا آثاری چند به همین موضوع اختصاص یافته است، اما با وجود این، بیان اجمالی آن در این جا، به خاطر اهمیت حیاتی آن در قضیه ی تعلیم و تربیت، ضروری است.مطابق با این نظریه، انسان از یک عقل نظری و یک عقل عملی «برخوردار است» که باید قوای شان را بر حسب مورد تقویت کرده، تعادل بخشد و به کمال برساند. پرورش ذهن اساسا مربوط به عقل نظری است، در حالی که در پرورش شخصیت، هم عقل نظری دخیل است و هم عقل عملی. در حالی که عقل عملی شامل تمام قوای نباتیه و حیوانیه، از جمله وهم (apprehensoin)، خیال (imagination) و فنتسیه (fantasy) است، عقل نظری مراتب عقل هیولانی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و در نهایت عقل قدسی یا عقل مستفاد را در بر می گیرد. فرایند فراگیری علم مستلزم به فعلیت رساندن بالقوگی های عقل از طریق افاضه ی نور از عقل فعال است. این عقل، که از سایر عقول متمایز است و با جواهر ملکوتیه یکی دانسته شده، همان معلم حقیقی جوینده معرفت است و اشراق عقل انسان توسط سلسله مراتب عقول در بطن کل روند کسب معرفت نهفته و مستور است، معرفتی که مرتبه ی اعلای آن، که همان معرفت شهودی (المعرفه الحدسیه) است، بی هیچ واسطه ای از عقل فعال فرو می رسد.
حکایات عرفانی ابن سینا را، که در آن «حکمت مشرقیه» او به صورتی رمزی و نمادین بسط یافته، نیز می توان به عنوان منبعی برای فلسفه ی نتعلیم تربیت او در عالی ترین سطح آن، مطالعه کرد. در این رساله ها نظریه ی ابن سینا در باب عقل در قالب فرشته ها و راهبران ملکوتی ای که انسان را به عالی ترین مراتب علم الاهی رهنمون می شوند به صورتی عینی و مملوس تصویر شده است. راهبر آسمانی داستان حی بن یقظان معلم به تمام معناست و فرشته شناسی ابن سینا کلیدی است برای فهم فلسفه تعلیم و تربیت شیخ. ابن سینا، در آمیزه ای فلسفی عظیم خود فرایند تعلیم و تربیت را، با نقش والدن به عنوان نخستین آموزگاران کودک آغاز می کند و با فرشته به پایان می برد، همان فرشته ای که با اشراق نفس انسان، به آن امکان می دهد خداوند را تجربه کند و هدف نهایی کل سیر تعلیم و تربیت و در واقع، خود زندگانی انسان را تحقق بخشند.

دوستان ما را با ارایه نطراتتون در این زمینه یاری کنید


سپاس

با نام خدا و سلام

ممنون از شما بابت ایجاد این مبحث

نظر ابن سینا در مورد تعلیم و تربیت همان نظر اسلام است که به مرد متذکر می شود قبل از ازدواج به این فکر کند که چگونه همسری بر می گزیند

با نام خدا و سلام

مطلب جالبی است . چند نکته ریز ولی مهم این مطلب:
1 - شروع تربیت از اوان کودکی :انچه در کودکی می آموزیم مثل حکاکی روی سنگ است.
2 -توجه به اصل تفاوتهای فردی. هیچ دو کودکی نیست که کاملا مثل هم باشند
3 - توجه به خوراک و تغذیه کودک وتاثیر آن در تعلیم و تربیت و نیز سلامت کودک
4 - توجه ویژه به نگرش های کودک :تقویت نگرش های مثبت و تضعیف نگرشهای منفی

سلام

این قسمت که در باره ضرورت، روش و برنامه تعلیم و تربیت مکتبی

توجه به معلم و همچنین ضرورت برنامه را متذکر شده که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار میگیرد