تبیان، دستیار زندگی

رسالت چیست؟

رسالت یا مأموریت: مفهومی است كه از دیرباز در فرهنگ اسلامی مطرح بوده است. در منابع اسلامی، رسالت مأموریتی است كه از سوی خداوند تعالی، برای انبیا علیهم‏السلام تعیین شده است.

واژه رسالت حدود 604 بار در قرآن كریم آمده است كه بیشترین مشتقات آن، رسول 116 مرتبه، رسوله 84 مرتبه، ارسلنا 58 مرتبه، و رسل 34 مرتبه تكرار شده است. در این آیات علاوه بر رسالت پیامبران، رسالت‏ها و مأموریت‏های دیگری كه حق تعالی به خود و یا به فرشتگان نسبت می‏دهد، نیز آمده است.

در ادبیات نوین مدیریت و رهبری به‏ویژه در دهه‏های اخیر به رسالت رهبر و سازمان توجه ویژه شده است تا آن‏جا كه برخی از محققان به تعریف سازمان‏های صاحب رسالت و دارای ایدئولوژی پرداخته‏اند. این محققان رسالت را مبتنی بر بصیرت می‏دانند و چنین تحلیل می‏كنند؛ كه افراد و سازمان‏هایی كه دارای بصیرت و آرمان‏های بلندی هستند، خود رسالت را تبیین كرده و تحقق عینی آن‏ها را دنبال می‏كنند.

افراد و یا سازمان‏هایی كه خود را دارای رسالت می‏دانند، با افرادی كه تسلیم شرایط هستند، بسیار متفاوتند. اینان به دلیل داشتن بصیرت به خویشتن و محیط اطراف، خود را متعهد می‏بینند تا با تغییر و تكامل خود و محیط اطراف هر روز پویاتر و رشد یافته‏تر باشند.

در صورتی كه این بصیرت در پیوند با جهان‏بینی الهی اسلام و به‏ویژه مكتب تشیّع باشد، رسالت‏دار بودن افراد یا سازمان به مراتب قوی‏تر و الهام‏بخش ایشان در فرایند رهبری و تغییر محیط خواهد بود. تاریخ نمونه‏هایی از این رهبران بصیر شیعی را در خاطر دارد و در اوج آن امام خمینی قدس‏سره است.

ابعاد رسالت افراد بنا بر گستره جهان‏بینی و بصیرت ایشان متفاوت است. بنابراین تبیین این ابعاد پس از روشن شدن پرسش‏های بعدی امكان‏پذیر خواهد بود.

خواص چه كسانی هستند؟

بنا بر نظر برخی محققان این موضوع از ابتدای قرن بیستم در «جامعه‏شناسی» مطرح بوده است. (باتامور در كتاب نخبگان و جامعه) و بسیاری تلاش كرده‏اند -تا در تبیین سهم و نقش طبقات اجتماعی در جامعه و حكومت- این پرسش دیرینه را پاسخ دهند كه نخبگان واقعی جامعه چه كسانی هستند و چگونه نقش‏های خود را ایفا می‏كنند. علاوه بر این طرح مسأله مردم سالاری و دمكراسی، در مغرب زمین تبیین موضوع را به مراتب دشوارتر كرده است. صاحب‏نظران در جمع این دو مقوله در نظر و عمل، با معضلات شدیدی روبرو شده‏اند.

نخبه سالاری یا توده سالاری، در عین حال كه مبتنی بر جهان‏بینی خاصی است، نتایج و پی‏آمدهای متفاوتی را هم پدید آورده است. در این میان برخی از صاحب‏نظرانی كه بر «بصیرت» انسان‏ها تكیه كرده‏اند، معتقدند كه با پرورش و توسعه «بصیرت» در بین آحاد مردم، می‏توان در عصر ارتباطات به نوعی به این مناقشه دیرپا لجام زد و آن را به گونه مثبتی مهار و كنترل كرد. این اندیشمندان طرفدار «رهبری نوین» كه كانون رهبری را «بصیرت» می‏دانند، بر این باورند كه اگر به مردم سالاری در رهبری تكیه و با آموزش رهبری تا پایین‏ترین سطح سازمان‏ها، به گسترش و تعمیق بصیرت انسان‏ها همت شود، می‏توان تا حد زیادی محدود بودن دایره «نخبه‏گرایی» را از میان برداشت و با بهره‏گیری از ابزارهای توسعه، همه انسان‏ها را در رهبری سهیم كرده و مشاركت داد.

چنین رویكردی علاوه بر آن‏كه می‏تواند به این تضاد مستمر پایان دهد، می‏تواند تا حدّ زیادی به حل بحران رهبری در جهان و نیز به بسیاری از كشمكش‏های سیاسی میان نخبگان و توده‏ها خاتمه بخشد و در عین‏حال مانع بروز انقلاب‏های خشِن و خونین در جوامع بشری شود.

شیوه برتر رهبری در اسلام

در این شیوه از رهبری، رهبر در قلب و میان دایره امت و توده‏ها قرار دارد و خود را قطره‏ای از دریای جامعه می‏داند. افراد و پیروان نیز رهبر را از خود و در میان خود می‏یابند و این احساس واقعی را لمس می‏كنند كه رهبر، خود را و دایره وجودی قدرت خود را - از هر حیث- از همه افراد پیرو و وابسته به وی، محدودتر كرده است. و از تمتّعات رهبری كمترین بهره را می‏برد. در عین‏حال شعاع وجودی وی به میزان بصیرت و توان شعاع الهام بخش او قابل گسترش و تسرّی است.

الگوی رهبری دایره‏وار در مقابل الگوهای پلكانی و هرمی است و نقطه مقابل یافته‏های رهبری در غرب است و از سیره نبوی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به‏دست می‏آید. روش نشستن حضرت در مسجدالنبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به‏گونه‏ای بوده است كه تازه واردین از شناخت حضرت و تمییز وی از پیروان و اصحاب عاجز می‏ماندند؛ زیرا مجلس آنان دایره‏وار بود و بالا و پایین نداشت.

چنین رویكردی به خواص و محدود نكردن خویشتن در ادبیات جامعه‏شناسی و علوم سیاسی رایج و سنتی در باب نخبگان، ذهن را از زاویه علمی، پذیرای دیدگاه حضرت امام قدس‏سره و مقام معظم رهبری در باب خواص خواهد نمود در غیر این‏صورت آن‏را معارض با نظریه‏های سنتی، نخبه‏سالاری خواهیم دید و بدیهی است كه تحلیل آن در قالب آن نظریه‏ها، ناممكن و یا بسیار دشوار خواهد بود.

نگاهی كوتاه به برخی از دیدگاه‏های نوین نخبه‏گرایی در رهبری آشكار می‏سازد كه، دیگران نیز به این نكته رسیده‏اند كه نمی‏توان هم ادعای «مردم سالاری و دمكراسی» داشت و هم همه قدرت‏های جامعه را در اختیار «نخبگان قدرت‏مدار» گذارد. پس چاره‏ای جز رویكردی نو باقی نمی‏ماند.

از این رو، اهمیت طرح موضوع «خواص بودن همه امت اسلامی» از سوی حضرت آیة‏الله خامنه‏ای در طول سالیان گذشته، روشن‏تر می‏شود. در این شیوه، از مشاركت فعّال پیروان، در رهبری جامعه استفاده می‏شود و برای تحقق این‏گونه از رهبری باید همه تلاش‏ها برای بصیرتر شدن اعضای جامعه به كار بسته شود. در این صورت اشكالات بی‏اساسی كه این روزها بر اصل خدشه‏ناپذیر و فطری ولایت فقیه از سوی برخی عناصر مطرح می‏شود. هم دفع خواهد شد. حضرت امام خمینی قدس‏سره با طرح نظری و عملی «رهبری خدمتگزار» و با بیان این عبارات كه:

اگر به من خدمتگزار بگویید بهتر از آن است كه رهبر بگویید.

با معرفی كودكانی چون شهید محمدحسین فهمیده دوازده ساله به عنوان رهبر، سال‏ها پیش با طرح شكل نوینی از رهبری، زمینه سازی‏های لازم برای حل دشواری‏های راه پر پیچ و خم انقلاب تا پیروزی نهایی را فراهم كردند.

ولی فقیه و ولی‏امر مسلمین با هیچ ندیدن خود و تعمیم عنوان خویشتن به كم سن و سال‏ترین افراد جامعه و زنان و كارگران، با فروتنی تمام نه تنها موجب تضعیف جایگاه رهبری و ولایت نمی‏شود، بلكه بر عكس موجبات تقویت آن را هم پدید می‏آورد، و زمینه‏ساز بصیرت بخشی به پیروان است تا آنان هم، خود را در قله رفیع ولایت بیابند و بتوانند از آن افق به تفكر و ارایه راه‏حل‏های گوناگون برای حل مسایل و مشكلات كشور و جهان بپردازند.

دیدگاه امام در نقش زمان و شرایط زمانی در تعیین رسالت خواص

عصر حاضر چگونه زمانی است؟

شناخت عصر حاضر و شرایط زمانی و مكانی در حُسن انجام وظیفه خواص بسیار مؤثر است.

پیرامون زمان و اهمیّت آن سخن‏های بسیار گفته شده است و بزرگان اندیشه و عمل هر یك بیاناتی داشته‏اند. حضرت امام خمینی قدس‏سره در این باب می‏فرمایند:

زمان‏ها خودشان هیچ مزیّتی ندارند بعضی بر بعضی، زمان یك موجود ساری متحرك است و متعین و هیچ فرقی ما بین قطعه‏ای با قطعه دیگر نیست. شرافت زمان‏ها، یا نُحوست زمان‏ها به واسطه قضایای است كه در آن‏ها واقع می‏شود. اگر چنانچه شرافت زمان به واسطه حادثه‏ای است كه در آن زمان واقع می‏شود باید عرض كنم كه روز بعثت رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در سرتاسر دهر «من‏الاول الی الابد» روزی شریف‏تر از آن نیست. برای این‏كه حادثه‏ای بزرگ‏تر از این حادثه اتّفاق نیفتاده است.

در بیان دیگری در باب عظمت شب قدر و توصیف علت آن چنین فرموده‏اند:

و امّا وقت وحی، لیلة‏القدر است كه اعظم لیالی و خیر من الف شهر و نورانی‏ترین ازمنه و فی‏الحقیقه وقت وصول ولی مطلق و رسول ختمی مرتبت صلی‏الله‏علیه‏و‏آله است.

در قرآن كریم نیز به زمان اهمیّت داده شده است و حتی به آن قسم یاد شده است.

«سخرلكم اللیل والنهار»

«والعصر»

در مدیریت هم گرایشی خاص با نام «مدیریت زمان» مطرح است.

از این موضوع كه بگذریم، در اهمیّت دوران معاصر و به ویژه قرن بیست‏ویكم و كمی دورتر قرن پانزدهم هجری، آثار بسیاری منتشر شده است كه در آن‏ها به ابعاد و ویژگی‏های قرن آینده و اهمیّت دوچندان آن پرداخته‏اند. به‏طور مثال می‏توان از آثار «آلوین تافلر»، «همینینتون»، «بنیس»، «تی‏نوس» و «نیوتن» و «برنامه‏های حیات طیبه» یاد كرد. در این بخش از مقاله به رهیافت امام خمینی قدس‏سره از دوران معاصر در آثارشان و با تاثیرات برخی از عوامل مهم در اهمیّت بخشیدن بر عصر حاضر نگاه شده است.

انقلاب اسلامی و پیروزی آن، نقش تحول آفرینی در دوران حاضر و آینده داشته و خواهد داشت از این رو دوران معاصر از چند زاویه بررسی شده است.

نقش ملت‏ایران در اهمیّت بخشیدن به دوران معاصر از دیدگاه امام قدس‏سره

با تحول روحی و معنوی‏ای كه با نفخه مسیحایی روح خدا در ملت ایران ایجاد شد، این كشور در شرایطی قرار گرفت كه امام در فرصت‏های متعددی به این مهم اشاره فرمودند كه:

«امروز ایران وضع الهی دارد».

و یا در وصیت‏نامه خود می‏فرمایند:

من با جرأت مدعی هستم كه ملت ایران و توده میلیونی آن در عصر حاضر بهتر از ملت حجاز در عهد رسول‏الله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و كوفه و عراق در عهد امیرالمؤمنین و حسین‏بن علی صلوات‏الله و سلامه علیهما می‏باشد.

امام قدس‏سره در یكی دیگر از بیاناتشان علت دست‏یابی ملت ایران به این عظمت و بزرگی را بیان می‏فرمایند:

ملت ایران امروز برای همین معنا كه اسلام را زنده كند و احكام اسلام را زنده كند قیام كرده است. و قیامی كرده است كه در تاریخ اسلام در ایران سابقه ندارد.

رسالتی كه ملت ایران پرچم‏دار آن شده است، آن را در زمره برترین خواص طرفدار حق در عصر حاضر قرار می‏دهد و جایگاه او را در تاریخ می‏نمایاند.

اهمیت زمان حاضر در تعیین رسالت خواص از دیدگاه امام قدس‏سره

از دیدگاه امام قدس‏سره دوران معاصر از چند جهت اهمیّت ویژه‏ای دارد یكی از این جهات بسیج همه امكانات دشمن برای براندازی اسلام است، ایشان در وصیت‏نامه آورده‏اند:

در این زمان كه مخالفین اسلام و جمهوری اسلامی كمر به براندازی اسلام بسته‏اند و از هر راه ممكن برای این مقصد شیطانی كوشش می‏كنند... .

جهت دیگر اهمیّت دوران معاصر، انقلاب عظیمی است كه در جهان اتّفاق افتاده است:

امروز كه تمام بوق‏های تبلیغاتی بر ضد اسلام و ایران است، بدین خاطر است كه ایران را به سازش و تسلیم بكشند. انقلاب ما عظیم است و متكی به هیچ قدرتی نیست... باید مردم توجه كنند كه كاری بزرگ انجام داده‏اند و دشمن هم برای شكست آن‏ها از هیچ كوششی دریغ نمی‏كند مردم باید محكم و استوار برای آزادی و استقلال بایستند.

بنابراین، تلاش دو چندان برای حفظ و بقای جمهوری اسلامی، اوّلین رسالتی است كه در دوران معاصر احساس می‏شود. علاوه بر آن باید، نوع حركت این ملت كه دشمن را برای نابودی انقلاب به تلاش وادار كرده است، در بستر این شرایط تبیین و تحلیل شود.

نقش ملت‏ها در زمان حاضر

الگویی كه ملت ایران فرا راه ملت‏ها قرار داده است، مورد توجه بسیاری از ملل مستضعف جهان قرار گرفته است. در دیدگاه امام قدس‏سره ، دوران معاصر، بستر مناسب برای تداوم این راه از سوی دیگر ملت‏ها را پدید آورده است و امام قدس‏سره در پیام به زائران بیت‏الله‏الحرام می‏فرمایند:

امروز زمانی است كه ملت‏ها چراغ راه روشنفكرانشان شوند و آنان را از خود باختگی و زبونی در مقابل شرق و غرب نجات دهند كه امروز روز حركت ملت‏ها است و آنان هادی هدایت كنندگان تاكنون‏اند.

بنابراین می‏توان چنین استنباط كرد كه در دوران معاصر، نقش‏ها به كلی دگرگون شده است و به دلایل متعددی مانند گستردگی اطلاعات و فراگیر شدن دانش از یك طرف، و مهم‏تر از آن عدم وابستگی ملت‏ها به وضع موجود، كه ملت‏ها را دارای نقش رهبری كرده است و این همان رسالتی است كه با توسعه بصیرت و تعمیق آن تا پایین‏ترین مرتبه آحاد انسان‏ها، امكان‏پذیر خواهد شد.

حضرت امام قدس‏سره در بیان دیگری از ملت، با عنوان قهرمانان یاد می‏كنند و در عین‏حال نقش روشنفكران را هم در نجات این قهرمانان به‏طور مشروط بیان می‏فرمایند:

روشنفكران متعهد مسؤول! بیایید تفرقه و تشتّت را كنار بگذارید و به مردم فكر كنید و برای نجات این قهرمانان شهید داده، خود را از شرّ ایسم و ایست شرق و غرب نجاب دهید، روی پای خود بایستید و از تكیه بر اجانب بپرهیزید.

دعوت از روشنفكران پیش از آن‏كه برای تأمین منافع مردم و ملت‏ها مفید باشد، برای خود آنان سودمند است، زیرا این حركت، همه‏گیر شده است. و ملت‏ها دیگر منتظر شروع آنان نمی‏شوند و جنبش خود را آغاز كرده‏اند، چنان‏كه امام قدس‏سره فرموده‏اند:

ملت ایران سرمشق نهضت‏ها

شروع شدن این حركت، به دلیل تأثیرپذیری ملت‏ها از انقلاب اسلامی و رهبری آن و ملت مجاهد ایران بوده است، ملت‏ها راه آینده خود را در این میان یافته‏اند، امام راحل قدس‏سره در این باره فرموده‏اند:

بحمدالله امروز قدرت ایران و قدرت اسلام در ایران به‏طوری كه توجه همه ملت‏های ضعیف را به خودش معطوف كرده است و اسلام صادر شد در سرتاسر دنیا. از این سیاه‏های عزیزی كه در آمریكا هستند و تا آفریقا و تا شوروی و همه جا نور اسلام تابیده است و توجه مردم به اسلام شده است و منظور ما از صدور انقلاب همین بود و تحقق پیدا كرد و ان‏شاءالله اسلام در همه‏جا غلبه بر كفر پیدا خواهد كرد.

این بیانات در زمانی ایراد شده است كه هنوز ابرقدرت شرق، ترك‏تازی می‏كند و هنوز نهضت سیاهان آمریكا، ظهور نكرده است، بنابراین با توجه به بارقه‏های امیدهای نوین، اهمیّت عصر حاضر و رسالت خواص در آن برای تداوم این حركت دو چندان می‏شود.

بیدارسازی ملت‏ها درباره خطر جهانخواران

این رسالت حائز اهمیت دیگری نیز است و آن توجه به خطری است كه ابر قدرت‏ها با ابزارها و فن‏آوری‏های تخریبی خویش؛ بشریت را تهدید می‏كنند. امام این خطر را چنین گوشزد می‏كنند:

توده‏های مردم و نویسندگان و گویندگان فكر بكنند و مردم را آگاه بكنند به این خطری كه تمام بشریت را تهدید می‏كند، آگاه بكنند همه توده‏های دنیا را كه این خطر بزرگ در پیش است و اگر این ابرقدرت‏ها در این حالی كه هستند و مشغول تهیه سلاح‏های بزرگ اتمی و غیر آن هستند به همین حال باقی باشند، دنیا ممكن است كه به خرابی بكشد و عمده ضررش به ملت‏ها برسد.

جریان «رهبری پروری» و «پرورش خواص» برای همه جهان بشریت از میان «توده‏های مردم» با یك رویكرد جمعی در بیان بالا هم مشاهده می‏شود؛ نگاه اوّل امام به توده‏های مردمی است كه به جمع خواص دارای بصیرت پیوسته‏اند و رسالت آگاه كردن دیگران را به موضوعات مهم جهانی از جمله خطرات ناشی از سلاح‏های اتمی دارند، حضرت امام قدس‏سره در فراز دیگری این رسالت را چنین تبیین فرموده‏اند:

مشكلی كه امروز دنیا را تهدید می‏كند، مشكل این دو ابرقدرت است. این دو ابرقدرت كه تمام دنیا را در زیر بال خود نگه‏داشته‏اند و از آن‏ها استفاده می‏كنند... مشكل دنیای امروز این‏ها هستند. مشكل‏های دیگر منطقه‏ای است. و این مشكل را باید ملت‏ها و اشخاص متفكر در همه دنیا و توده‏های مردم دنیا، دنبال این بروند كه این مشكل را رفع كنند. اگر آن‏ها بنشینند كه دولت‏های آن‏ها این مشكل را رفع كنند، نخواهند كرد. دولت‏ها نه همچو قدرت و عرضه‏ای دارند و هواهای نفسانی هم كه خودشان دارند، مانع از این می‏شود كه با این دو ابرقدرت مخالفت كنند.

اهمیّت این موضوع در این زمان را حضرت امام قدس‏سره طی سال‏ها مجاهده و مبارزه با ابرقدرت‏ها و وابستگان به آن‏ها برای همگان روشن كرده‏اند و خود ایشان بارها در عمل و گفتار خود با این جهانخواران برخورد كرده‏اند، و در طول همه آن سال‏ها، تلاش كردند كه با انواع رفتارهای شفاهی و عملی، ملت‏ها را درباره این مهم روشن‏بینی بخشند:

دنیا امروز گرفتار جهانخواران و غارتگرانی است كه كشورها را به آتش می‏كشند و غارت می‏كنند و نیز گرفتار وابستگان آنان است كه منافع ملت‏ها و كشورهای خود را فدای منافع ابرقدرت‏ها می‏كنند و همچنین گرفتار سازمان‏های دست‏نشانده قدرت‏های بزرگ به‏ویژه آمریكا است كه با اسم بی‏محتوای شورای امنیت و عفو بین‏الملل و حقوق بشر و از این قبیل مفاهیم بی‏محتوا كه به قدرت‏های بزرگ خدمت می‏كنند و در حقیقت مجری احكام و مقاصد آنان و مأمور محكوم نمودن مستضعفان و مظلومان جهان به نفع قدرت‏های بزرگ جهانخوار هستند، می‏باشند.

این حركت دارای فرایندی همانند حركت حضرت موسی علیه‏السلام در مقابل فرعون است. حضرت امام قدس‏سره این تكلیف را تا نهایت وسع و توان خویش دنبال فرموده‏اند، ایشان در جمع سفرا و كارداران و نمایندگان كشورهای خارجی چنین می‏فرمایند:

قدرت‏های بزرگ باید طرز تفكرشان را عوض كنند، باید بدانند كه دنیا عوض شده است... دنیا نمی‏پذیرد كه یك اقلیت تمام كشورها را ببلعد، باید این‏ها دركارهای خودشان تجدید نظر كنند.

این برخورد بصیرت عمیقی را در پیروان امام قدس‏سره و رهبر ایجاد می‏كند كه نه تنها نباید از موضع ضعف و انفعال با ابرقدرت‏ها برخورد كنند بلكه باید بسیار فعال و از موضع قوّت برای آنان تكلیف تعیین كنند. علاوه بر این در تمام این عبارات اهمیّت دوران معاصر را از اندیشه و عمل ایشان استنباط می‏كنیم.

تلاش امام راحل قدس‏سره همواره این بوده است كه همه انسان‏ها را در هر گوشه جهان، به حركت و قیام علیه ظلم و ایجاد حكومت الهی و اسلامی وادار سازد و آنان را به اهمیّت زمانی كه در آن زیست می‏كنند آگاه سازد، در یكی از بیاناتشان باز اهمیّت موضوع را در قالب یك پرسش مقدّر و پاسخ آن طرح می‏فرماید:

امروز چطور می‏توانیم ساكت و بیكار بنشینیم و ببینیم عده‏ای خائن و وام‏خوار و عامل بیگانه به كمك اجانب و به زور سرنیزه ثروت و دست‏رنج صدها میلیون مسلمان را تصاحب كرده‏اند و نمی‏گذارند از حداقل نعمت‏ها استفاده كنند. وظیفه علمای اسلام و همه مسلمانان است كه به این وضع ظالمانه خاتمه بدهند و در این راه كه راه سعادت صدها میلیون انسان است، حكومت‏های ظالم را سرنگون كنند و حكومت اسلامی تشكیل دهند.

این رسالت بزرگی است كه بر عهده همه مسلمانان بصیر نهاده شده است و حال كه ملت مسلمان ایران از این نعمت بزرگ بهره‏مند شده است باید پرچمدار این حركت در جهان باشد. مسلمانان در هیچ‏حالی و در هیچ مكانی نمی‏توانند به قیام علیه باطل نپردازند، حداقل این رسالت، فریاد «برائت از مشركان» است از این رو امام قدس‏سره می‏فرمایند:

فریاد برائت از مشركان مخصوص به زمان خاص نیست. این دستور است و جاوید. در صورتی كه مشركان حجاز منقرض شده‏اند. و قیام ناس مختص به زمانی نیست و دستور هر زمان و مكان است.22

این حركت هر چند كه در كشورهای اسلامی بخصوص، با موانع بی‏شماری روبرو است اما مهم آن است كه شروع شده است. شروع این حركت كفرشكن با آگاهی و بصیرت انسان‏ها می‏باشد، امام در این‏باره می‏فرمایند:

روحانیت پرچمدار و ركن‏ اساسی مبارزه و استقامت

اگر ما به عمق این رسالت در چرخه عصر حاضر توجه كنیم مهمترین ركن استقامت توده‏ها را در این جنگ نابرابر، حوزه‏های علمیه و فقها و علما و خطبای مورد علاقه مردم، می‏یابیم، اگر نهضت از سرچشمه‏های نور بی‏بهره‏ور شود، نه‏تنها نمی‏تواند اسلام عدالت‏پرور را به دنیا معرفی كند بلكه پایان‏كار به فساد جبران ناپذیری منتهی خواهد شد. امام قدس‏سره این نكته بسیار مهم را این‏چنین گوشزد می‏كند:

همه می‏دانیم كه اگر خدای نخواسته حوزه‏ها از عهده تربیت فقها و علما و خطبای موجه و مورد علاقه مردم برنیاید و حوزه‏ها به‏طور هرج و مرج و بدون برنامه صحیح و ضابطه اسلامی عقلایی اداره نشوند، باید همه منتظر فاجعه شكست جمهوری اسلامی و اسلام بزرگ باشیم و اگر اكنون با همت همگان از سرچشمه فساد جلوگیری نشود، فردا و فرداها دیر است و باشد كه به‏جایی برسد كه از قدرت همه خارج شود.24

رسالت رهبری تربیتی نسل‏های معاصر و آینده در دست خواص است و اینان در ادامه راه انبیا و رهبران الهی به گسترش و تعمیق فرهنگ دینی و رساندن انسان‏ها به مقام امامت متقین می‏پردازند. و تربیت یافتگان حوزه‏های علمیه و معلمان و استادان دانشگاه‏ها از خواص هستند. حضرت امام قدس‏سره می‏فرمایند:

تربیت نسل‏ها مهمترین وظیفه خواص

بنابراین روشن می‏شود كه یكی از رسالت‏های مهم خواص در عصر حاضر تربیت نسل آینده است، تربیت نسلی امیدوار به آینده، توانا و مستقل در برابر شرق و غرب و متكی به خویشتن، امام این مهم را این‏چنین گوشزد می‏فرمایند:

امید درخودتان ایجاد كنید... نویسنده‏های ما بهترین خدمت‏شان امروز این است كه این ملت ما كه ایستاده در مقابل شرق و غرب و نمی‏خواهد تحت نظام شرق و غرب باشد، امید به آن‏ها بدهند كه می‏توانید تا آخر وابسته به شرق و غرب نباشید... باید این ملت را امیدوار كرد و باید مطمئن كرد ملت را.

ما الآن در قدم اول هستیم و باید كوشش كنیم. همه ما كوشش كنیم. همه ملت كوشش كنند، هركس در هر جا هست كوشش كند و كوشش‏اش این باشد كه ما باید وابسته نباشیم. اینك به مرحله حساسی از دوران انقلاب اسلامی خود رسیده‏ایم، دوران سازندگی دورانی كه باید از ثمرات انقلابمان مردم محروم و ستمدیده ایران بهره‏مند شوند. دورانی كه باید شكوه نظام عدل اسلامی را لمس كنید، دورانی كه همه باید دست به دست هم بدهیم تا ریشه فقر و استضعاف را بركنیم.

دشمن در همان روزها مانع از آن شد كه این رسالت آن‏گونه كه مطلوب امام و امت بود، به انجام رسد و با محاصره اقتصادی تلاش كرد بحران جدیدی را برای انقلاب اسلامی و انقلابیون پدید آورد اما امام قدس‏سره با برخورد فعال با این تهدید دشمن، آن‏را یك فرصت گران‏بها برای ملت تبدیل كرد:

مهم این است كه امروز همه چیز را به روی ما بسته‏اند و این خود نعمتی برای ما بوده است. وقتی همه درها بسته شد و فكرها باز شد، می‏بینید كه فعالیت ما آغاز شد و همه‏جا كانون فعالیت است.

این بیان در بردارنده یكی دیگر از رسالت‏های خواص در دوران معاصر است، رسالت تفكر و رسالت فعالیت و به تفكر واداشتن دیگر افراد ملت. قرآن كریم نیز اشارتی بر این امر دارد:

رهبری خواص

گذری بر دیدگاه امام در رهبری خویشتن

بسیاری از صاحب‏نظران رهبری نوین، معتقدند توانایی رهبری از سطح فردی آغاز می‏شود و شعاع آن از این نقطه محوری، توسعه می‏یابد، بنابراین به میزانی كه فرد توانایی و تسلط به‏كارگیری توانایی‏های خود را در سه سطح مهارت‏های ادراكی و رفتاری و تخصصی داشته باشد، امكان تسلط و نفوذ او بر دیگران بیشتر می‏شود.

هر چه عمق رهبری خویشتن زیادتر می‏شود، گستره رهبری بر دیگران افزایش می‏یابد. تسلط بر خویشتن و به تعبیر صاحب‏نظران مدیریت «مدیریت خویشتن» رمز موفقیت در رهبری دیگران است.

روان‏شناسان برای تسلط بر خویشتن و افزایش توان‏مندی‏های فردی و پیروزی در صحنه اجتماع، رویكردهای مختلفی را عرضه كرده‏اند.

آن‏چه آنان تحت این عنوان مطرح كرده‏اند، متأثر از ادبیات روانشاسی شرق چون هندوستان و چین و... می‏باشد. طیف گسترده‏ای از كسانی كه برای زندگی و وجود خود ارزش قایل هستند خود را تحت پوشش چنین برنامه‏هایی قرارداده‏اند. شاهد این مدعا، گسترش بسیار وسیع مراكز آموزش و تربیت افراد موفق و پیشگام و... در كشورهای اروپایی و آمریكایی می‏باشد.

این رویكرد می‏تواند از دو عامل اصلی سرچشمه گیرد. الف) اعتقاد به خوشبختی در توفیق مادی و ثروت؛ ب) خستگی از جهان‏بینی تك مادی نگر و متضاد فطرت خداجوی آدمی. موج عظیم حركت معنوی و ضد نژادپرستی سیاه‏پوستان و حتی سفیدپوستان در آمریكا و در دیگر كشورها دال بر این مطلب است، نگرانی‏های شدیدی هم كه برخی از صاحب‏نظران رهبری در آمریكا از وضعیت موجود و آینده جهان ابراز كرده‏انداین رویكرد را تقویت می‏كند.

اینك كه آخرالزمان فرا رسیده است قدرت تعقل و تفكر و موجبات بصیرت انسان‏ها افزایش یافته است. این همان وعده‏ای است كه انبیا علیهم‏السلام داده‏اند، امام خمینی قدس‏سره در یكی از بیانات خود می‏فرمایند:

امروز تمام خوبی‏ها كه در دنیا هست و تمام آثار خیر، اثر دعوت انبیا است. یعنی مردمی كه دعوت انبیا را قبول كردند، آثار خیر گذاشتند و یك دسته هم كه اعوجاج داشتند و آثار خیر گذاشتند باز هم این‏ها از آثار انبیا است. برای این‏كه آثار انبیا اسباب این شد تا آن‏ها از خوف ملت‏ها یك همچو كارهایی را انجام دهند و خودشان را به این راه بزنند و وارد شوند كه مقاصدشان را پیش ببرند.

گرچه بر اثر دعوت انبیا، بشر به این حد از تكامل رسیده است و در آخرالزمان عمق ادراك انسان‏ها افزایش یافته است امّا تا رسیدن به آن قلل رفیع تكامل «رهبری خویشتن» راهی بس دراز در پیش دارند. امام قدس‏سره اشارتی به این امر دارند:

همین آیاتی كه در روایات ما وارد شده است كه برای متعمقین آخرالزمان وارد شده است مثل سوره توحید و شش آیه از سوره حدید، گمان ندارم كه واقعیت‏اش برای بشر تا الآن و تا بعدها آن‏طوری كه باید باشد كشف شود البته مسایل در این باب خیلی گفته شده است. تحقیقات ارزنده هم بسیار شده است، لكن افق قرآن بالاتر از این مسایل است... 8متعمقین آخرالزمان هم به اندازه ادراك‏شان بهتر از دیگران فهمیده‏اند و الاّحدّ قرآن آن است كه «انمایعرف‏القرآن من خوطب به...» یعنی خود رسول اكرم. صلی‏الله‏علیه‏و‏آله

در دیدگاه اسلام رهبری خویشتن چیزی جز جهاد اكبر نیست، البته جهاد اكبر حد اعلای آن است. در قاموس ادبیات و فرهنگ مغرب زمین تنها شمه‏ای از این نسیم‏عطرآگین وزیدن گرفته است و می‏رود كه شامّه خردگرایان زمینی، با استشمام بوی خوش و دل‏انگیز رایحه روح‏گرایان معنوی آسمانی، آمادگی‏های لازم را بیابند تا در زمره خواص طرفدار اهل حق قرار گیرند.