تبیان، دستیار زندگی

دكتر محمدرضا باطنی

رابطه زبان وتفکر

سوالی که در اینجا مطرح می شود اینست که ما چگونه می اندیشیم و برای بیان اندیشه های خود چگونه از زبان استفاده می کنیم. به بیان دیگر، رابطه فرآیندهای ذهنی تفکر و فرآیندهای ذهنی زبان چگونه است؟ آیا بدون زبان نیز تفکر امکان دارد؟ از زمانی که افلاطون گفت تفکرحرف زدن روح است با خودش، و تلویحاً گفت که این هر دو یکی هستند، فلاسفه و روانشناسان درباره رابطه زبان و تفکر به جر و بحث پرداخته اند. یکی ازمشکلات دست و پا گیردراین میان این است که، با اینکه ما همه احساس می کنیم که می دانیم تفکر چیست و این واژه به چه نوع فعالیت ذهنی اطلاق می شود، تعریف علمی آن، کار بسیار دشواریست. شاید تعریف تفکر همان قدر مشکل باشد که تعریف ذهن. در اکثر کتابهای درسی روانشناسی امروز فصل یا مبحث خاصی به تفکر اختصاص داده نشده است و معمولاً درمبحث حل مسئله (problem solving) از آن سخن به میان می آید. حل مسئله عبارتست از آرایش تازه ای از مفاهیم، تجارب و دانسته های شخص به طوری که سرانجام بتواند راه حلی برای مشکلی که پیش آمده است پیدا کند.

کسانی که معتقدند تفکر بدون زبان امکان دارد استدلال می کنند که اگر ماهیت تفکر از نوع حل مسئله باشد، دراین صورت بسیاری از حیوانات دیگر نیز، که فاقد زبان به معنی انسانی آن هستند، فکرمی کنند. کالین بلیک مور در کتاب «ساخت و کار ذهن» به نوعی حل مسئله به وسیله یک میمون اشاره می کند که بسیارجالب است: درسال 1953، در جزیزه ژاپونی کوشیما، گروهی از دانشمندان که به مطالعه رفتار میمونها سرگرم بودند، ابتکاری را مشاهده کردند که میمونی به نام «ایمو»، برای پاک کردن شنهای نامطبوع از نوعی سیب زمینی که در ساحل یافت می شد، از خود نشان داد. این سیب زمینی ها را دانشمندان مزبور برای میمونها روی شنهای ساحلی می ریختند. ایمو هر سیب زمینی را با یک دست در آب جویباری فرو می برد و با دست دیگر شنها را از آن پاک می کرد. درسال 1955، ایمو دست به ابتکار بسیار جالب تری زد. دانشمندان برای میمونها گندم نیز روی ساحل می پاشیدند، اما دانه دانه برداشتن گندم از روی شنها کاری خسته کننده و پرزحمت بود. ایمو روشی برای جداکردن گندمها از شن ابداع کرد و آن معلق ساختن آنها در آب بود. اومشت مشت شنهای گندم دار را در آب می ریخت، شنها ته نشین می شدند و گندمها روی آب می ایستادند و او آنها را از سطح آب می گرفت. جالب تر اینکه دیگر میمونها نیز به زودی این کار نسبتاً مشکل را آموختند و در آن استاد شدند.

آیا این ابتکارهای ایمو به این معنی نیست که میمونها، به عنوان مثال، دارای مفاهیم ذهنی هستند و برای حل مشکلی که با آن روبه رو هستند به آن مفاهیم آرایشی تازه می دهند یا، به بیان دیگر، فکرمی کنند؟ اگر چنین باشد، آیا می توان گفت که تفکر می تواند بدون زبان نیز صورت گیرد و اختلاف تفکر انسان با حیوانات اساساً یک مسئله کمی است و نه یک مسئله کیفی، یعنی هر چه موجود باهوش تر باشد تفکر او نیز پیچیده تر خواهد بود؟

دلیل دیگری در تایید اینکه مفاهیم می توانند بدون دخالت زبان شکل بگیرند، مورد کر و لال هاست. می دانیم کسانی که کر مادرزاد باشند، لال نیز خواهند بود. از آنجا که آنان گفتار اطرافیان خود را هیچ گاه نمی شنوند، زبان نیز در آنها شکل نمی گیرد. با این همه، ما می بینیم که کر و لال ها- حتی آنهایی که از رفتن به مدارس خاص و حتی یاد گرفتن زبان اشاره استانداردشده ای محروم بوده اند- دارای مفاهیم ذهنی هستند و آنها را به کمک اشاراتی که گاه فقط اطرافیان نزدیک آنها می فهمند بیان می کنند. ولی این فقط یک طرف سکه است. بر فرض که نوعی تفکر بدون زبان امکان داشته باشد، این بدان معنی نیست که در افراد سالم که زبان را در کودکی به طور عادی فرامی گیرند، زبان وتفکر دو پدیده جداگانه و مستقل از یکدیگر باشند. زبان و تفکر در واقع آن چنان سخت به هم جوش می خورند که گاه ما یکی را با دیگری اشتباه می کنیم. به عنوان مثال، اغلب یکی از علایم بارز اسکیزوفرنی را درهم ریختن وآشفته شدن نظام زبان می دانند. ولی آیا این نظام زبان است که درهم ریخته می شود، یا نظام منطقی تفکر؟ با توجه به سایر علایم اسکیزوفرنی باید گفت این نظام منطقی تفکر است که در هم می ریزد و آنچه که به صورت آشفتگی زبان مشاهده می شود در واقع بازتاب آشفتگی تفکر است. در اغلب بیماران زبان پریش (آفازیک) گاهی عکس این حالت بروز می کند و نابسامان شدن سازمان زبان منجر به اختلالاطی در تفکر و شناخت بیمار می گردد. بسیاری از ما وقتی به محتوای اندیشه های خود به درستی واقف می شویم که آنها را روی کاغذ بیاوریم و مرور کنیم. این خود دلیل دیگری است که تفکر و زبان ما به هم جوش خورده اند. ما در اینجا نمی خواهیم چیزی را ثابت کنیم، منظور فقط جلب توجه به نوع مشکلاتی ست که یافتن رابطه زبان و تفکر با آن روبه رو است.

نظریه وورف

یکی دیگر از مسایلی که پژوهش درباره آن در حوزه روانشناسی زبان قرار می گیرد، تعیین درستی یا نادرستی فرضیه ای است که به نام فرضیه «وورف» معروف شده است و گاهی نیز از آن به عنوان نسبیت زبانی (linguistic relativity) نام می برند. وورف و پیشینیان او چون ساپیر و هردر درست نقطه مقابل کسانی قرار می گیرند که می گویند زبان وسیله انتقال افکار و مفاهیم انسان است. وورف ادعا می کند که ساخت زبان آن قدر مهم است که ساخت و ماهیت اندیشه را تحت الشعاع خود قرار می دهد. او تا آنجا پیش می رود که می گوید ادراک سخنگویان یک زبان از جهان خارج یا، به بیان دیگر، جهان بینی آنها، از مقولات زبان آنها متأثر است. مثلاً سخنگویان زبانی که مقولات دستوری آن بین زمان حال و آینده فرقی نمی گذارد، از زمان تصور متفاوتی دارند تا سخنگویان زبانی که در آن، این تمایز وجود دارد. آزمایشهای زیادی طراحی شده تا نظریه وورف را محک بزند. این فرضیه، گرچه هنوز فراموش نشده، اما از این آزمایشها پیروز بیرون نیامده است. تجربه روزمره ما نیز آن را تأیید نمی کند. مثلاً زبان عربی بین مذکر و مونث فرق می گذارد، در زبان فرانسه نیز تمایز مذکر و مونث وجود دارد، ولی آیا فرانسویان و اعراب، به اعتبار این تمایز مشترک زبانی، نسبت به زن نگرش مشابهی دارند؟ تا آنجا که من می فهمم، جواب این سوال منفی است.

نگرش نسبت به زن یک امر فرهنگی است نه یک مسئله زبانی. به همین دلیل، نگرش فرانسوی ها نسبت به زن به نگرش انگلیسی ها بسیار نزدیک تر است تا به اعراب؛ این در حالی است که در زبان انگلیسی تمایز مذکر و مونث وجود ندارد، ولی در عربی این تمایز وجود دارد. به عنوان مثال دیگر، می بینیم که در زبان انگلیسی، فارسی و بسیاری از زبانهای هندواروپایی هفت واژه برای نامیدن رنگهای اصلی وجود دارد، ولی در زبان ناواهو (زبان یکی از قبایل سرخپوست امریکا) برای نامیدن رنگهای اصلی فقط سه واژه وجود دارد. در نتیجه، آنها برای سبز و آبی فقط یک واژه دارند. با این همه، ادراک سخنگویان ناواهو از رنگ با ادراک انگلیسی زبانها از رنگ فرقی ندارد. آنها، با انکه برای سبز و آبی یک واژه بیشتر ندارند، درک می کنند که اینها دو رنگ متفاوت هستند، آنها را همان گونه از هم جدا می کنند که ما انواع مختلف رنگ آبی را از هم جدا می کنیم و می گوییم؛ مثلاً، آبی سیر، آبی فیروزه ای، آبی روشن و غیره. با این همه، نمی توان فرضیه وورف را به کلی مردود دانست، فقط می توان گفت تحقیقات تاکنون صحت آن را تأیید نکرده است.

تولید و ادراک گفتار

قبلاً گفتیم که زبان ماهیت ذهنی دارد و نمود یا تجلی آن گفتار است. ما وقتی سخن می گوییم، یعنی در تولید گفتار، از قواعد و واژگانی که در حافظه خود اندوخته ایم سود می جوییم؛همچنین وقتی به سخن دیگران گوش می دهیم، یعنی در ادراک گفتار، باز از همان قواعد و واژگان که در مغز خود داریم، استفاده می کنیم، ولی مسئله در اینجا تمام نمی شود. باید دانست چه فرایندهای ذهنی در برقراری این ارتباط دخالت دارند؛ مثلاً چه فرایندهای ذهنی هم اکنون به شما امکان می دهد جمله های مرا به سرعت با قواعد و واژگانی که در ذهن دارید مقابله کنید و مفهوم آنها را درک کنید و متقابلاً چه فرایندهایی به من امکان می دهند تا جمله هایی را که شما می شنوید، تولید کنم. به بیان دیگر، مراجعه دائم از سوی گوینده و شنونده به قواعد و واژگان زبان چگونه صورت می گیرد و از چه اصولی پیروی می کند؟

تحقیق در این مسائل فقط یک کنجکاوی علمی و نظری نیست. نتایجی که از این تحقیقات به دست آمده در مهندسی ارتباطات مورد استفاده قرار گرفته است. بد نیست در این مورد توضیح بیشتری بدهیم. یکی از خصوصیات زبان انسان این است که میزان حشو (redundancy) در آن نسبتاً زیاد است. حشو مفهومی است در نظریه خبر (یا نظریه اطلاعات) که تعریف بسیار دقیق ریاضی دارد. ولی ما در اینجا از تعریف فنی آن چشم می پوشیم و آن را به زبانی غیرفنی چنین تعریف می کنیم: حشو در ارتباط موقعی پیش می آید که مفهوم پیام تا حدی قابل پیش بینی باشد. هر چه بیشتر قابل پیش بینی باشد میزان حشو نیز در آن بیشتر است. مثلاً اگر شما جمله ناتمام «من متأسفانه دیروز قلم خودنویسم را...» به فارسی زبانی بدهید و از او بخواهید آن را تکمیل کند، او دو یا سه امکان بیشتر ندارد که یکی از آنها «گم کردم» خواهد بود؛ ولی اگر کلمه «گم» را هم قبلاً داده باشید، با قطعیت صددرصد «کردم» را به آن اضافه خواهد کرد. او برای تکمیل این جمله از مقدار حشوی که در جمله است کمک می گیرد یا، به بیان دیگر، حشوی که در جمله وجود دارد فعل آن را قابل پیش بینی می سازد.

ما در کاربرد روزمره زبان بیش از آن مقداری که واقعاً می شنویم حدس می زنیم یا، به عبارت دیگر، بیش از مقداری که از جوهر صوتی زبان خبر می گیریم، از دانش ناآگاه خود درباره احتمال وقوع عناصر زبان کمک می گیریم. مهندسان ارتباط از این امر در طراحی دستگاههای ارتباطی استفاده می کنند. صدای انسان در گفتار روزمره ارتعاشاتی بین 50 تا 10000 دور در ثانیه دارد، ولی دستگاه تلفن (اگر کیفیت بسیار ممتازی داشته باشد) فقط ارتعاشات بین 200 تا 3400 دور را منتقل می کند؛ یعنی، وسعت باند آن 3/1 وسعت باند مورد نیاز گفتار است (البته این 3/1 حساس ترین قسمت باند را تشکیل می دهد.) بدین ترتیب، تمام اطلاعات اکوستیک گفتار که در بالا و در پایین این دو حد باشد، در مکالمات تلفنی از شنونده گرفته می شود. با این همه، ما در مکالمات عادی کمتر به اشکال برمی خوریم، زیرا حشو موجود در زبان، اطلاعات اکوستیک ازدست رفته را جبران می کند. استفاده شنونده از حشو برای پر کردن خلا اکوستیک، در تحلیل نهایی به ساختمان گوش و نحوه پردازش اطلاعات شنیداری در مغز مربوط می شود، و به همین دلیل هم ادراک گفتار در حوزه روانشناسی زبان قرارمی گیرد.

تفاوتهای فردی در زبان

ما در تجربه روزمره خود می بینیم که افراد در کاربرد زبان مادری خود با هم تفاوت دارند. هر گروه از سخنگویان یک زبان را که به طور تصادفی انتخاب کنیم و کاربرد زبان را در آنها مقایسه کنیم، می بینیم که بین آنها تفاوتهای چشمگیری وجود دارد: از نظر وسعت واژگان، از نظر سهولت در یادآوری کلمه یا اصطلاح مناسب برای مفاهیم، از نظر توانایی برای سخنرانی کردن در جمع، از نظر خواندن، نوشتن، گوش دادن، از نظر قدرت تجزیه و تحلیل اطلاعات زبانی و بالاخره از نظر توانایی کلی در درگیر کردن زبان در فعالیتهای ذهنی دیگر. روانشناسی زبان می خواهد بداند این تفاوتها از کجا سرچشمه گرفته، تا چه حد ژنتیکی یا ارثی هستند و تا چه حد به عامل یادگیری بستگی دارند. رابطه هوش و توانش زبانی نیز در همین جا مطرح می شود. روانشناسان رفته رفته به این نتیجه رسیدند که هوش یک خصوصیت واحد یا بسیط نیست، بلکه از تواناییهای متفاوت و متعددی ترکیب شده است. بسیاری از روانشناسان، از جمله ترستون و گیلفورد، توانش زبانی را مؤلفه ای از هوش عمومی می دانند. این نظر تقریباً قبول عام یافته است و در بسیاری از آزمونهای هوش سؤالهایی گنجانده شده اند که توانش زبانی فرد را به عنوان یکی از شاخصهای هوش او اندازه گیری می کنند.

زبان و حافظه

به رغم فرضیه های گوناگون و پژوهشهای فراوان، اساس نوروفیزیولوژیک حافظه هم چنان در پرده ابهام مانده است، ولی این، مانع از آن نشده که حافظه از جنبه رفتاری مورد مطالعه قرارگیرد و پیشرفتهایی حاصل گردد. تا آنجا که به بحث ما مربوط می شود، روانشناسان زبان می خواهند بدانند قواعد و واژگان زبان چگونه در حافظه نگهداری می شود؛ مثلاً پیوندهایی که بین شکل املایی و تلفظ و معنی کلمه وجود دارد و اغلب یکی باعث فراخوانی دیگری می شود، چگونه در حافظه ضبط می شوند. همچنین، روابط آوایی بین تلفظ یک کلمه و کلمات دیگر و نیز روابط معنایی بین یک کلمه و کلمات دیگر چگونه در حافظه حفظ و فراخوانده می شود. نیز چگونه است که گاهی این روابط دچار اختلال می گردند؛ مثلاً ممکن است تلفظ کلمه ای را به یاد بیاوریم، ولی معنی آن را فراموش کرده باشیم. رابطه تصویری و صوتی زبان نیز مبحث دیگری از مباحث زبان و حافظه است؛ یعنی، می توان پرسید که رابطه خواندن و نوشتن، که از نمادها یا نشانه های دیداری استفاده می کنند، از یک طرف، و گفتن و شنیدن، که از نمادهای صوتی یا شنیداری بهره می گیرند، از طرف دیگر، چگونه است و این ارتباطها چگونه در حافظه ضبط و نگهداری می شوند و عبور از یکی به دیگری چطور صورت می گیرد. از طرف دیگر، چون قسمت اعظم اطلاعاتی که ما در حافظه خود نگهداری می کنیم صورت کلامی دارند، یعنی در قالب جملات زبان ضبط و نگهداری می شوند و به یاد سپردن و فراموش کردن آنها با ساخت زبان رابطه دارد، ناچار زبان یكی از عوامل مهم در ساخت و كار حافظه است، ناچار هر نظریه ای که درباره حافظه ارائه شود، باید نقش زبان را در کارکرد آن در نظر داشته باشد.

در دهه 1940، عصب شناس بلندپایه کانادایی، ویلدر پنفیلد، سرگرم جمع کردن شواهدی بود که نشان می داد کلید رمز حافظه انسان در قطعه های گیجگاهی قشر مخ و به خصوص در هیپو کامپ، که از زیر به درون قطعه های گیجگاهی فرو رفته است، جای دارد. پنفیلد روی بیماران صرعی عمل می کرد و نواحی آسیب دیده مغز آنها را که موجب تحریک و بروز حمله های صرعی می شدند، برمی داشت. او برای اینکه بتواند کانون صرع را به دقت ردیابی کند، از روشی برای کندوکاو در مغز انسان استفاده کرد که شاید بیش از هر روش دیگر درباره سازمان مغز به ما آگاهی داده است. او سطح مغز را با جریان الکتریکی بسیار خفیفی تحریک می کرد، نه به آن اندازه که به آن آسیبی برساند، بلکه در حدی که در یاخته ها و رشته های عصبی که در زیر تحریک الکترود قرار می گرفتند، تکانهای عصبی برانگیزد. بیماران در جریان این تجاوز الکتریکی به مغزشان کاملاً هشیار بودند. فقط پوست سر آنها به طور موضعی بی حس شده بود، زیرا بافتهای خود مغز در برابر لمس، حرارت یا درد حساسیتی ندارند. پنفیلد به دنبال این بود که در مغز هر بیمار ناحیه ای را کشف کند که در اثر تحریک آن بتواند در ذهن او همان حالت اخطارمانند شگفت را، که معمولاً بیماران صرعی را از نزدیک شدن حمله باخبر می کند، برانگیزد و، به نظر او، این ناحیه ای بود که باید برداشته شود. روش پنفیلد با موفقیت چشمگیری روبه رو گردید. اما روش او این امکان را نیز در اختیار او گذاشت که کارکردهای قسمتهای دیگر قشر مخ را نیز کشف کند. تحریک قشر حرکتی مخ موجب پرشهایی در عضلات می گردید که بیمار نمی توانست از آنها جلوگیری کند؛ تحریک ناحیه حسی باعث می شد که بیمار احساسهای عجیبی روی پوست خود بکند؛ تحریک قشر بینایی مخ موجب می شد که بیمار درخشش نور یا پیچ و تاب خوردن اشکالی رنگین را در میدان بینایی خود ببیند، اما وقتی پنفیلد الکترود خود را به قطعه گیجگاهی و خود هیپوکامپ متوجه کرد، وضع به گونه ای دیگر بود. این بار تجارب بیمار صرفاً حرکات یا احساسهای بریده بریده نبود، بلکه رویدادهای کاملی بود که بیمار در زندگی گذشته خود تجربه کرده بود و اکنون آن رویدادها، و نه خاطره آنها، از نو به تجربه بیمار درمی آمدند. شخص یکباره به زندگی گذشته خود باز گردانیده می شد و چنین احساس می کرد که صحنه آشنایی دارد از نو برای او تکرار می شود.

یکی از بیماران او که این عمل روی او انجام گرفت زن جوانی بود. وقتی سر الکترود روی نقطه ای در قطعه گیجگاهی وی قرار گرفت، فریاد کشید: «فکر می کنم صدای مادری را شنیدم که پسر بچه اش را در جایی صدا می کند. به نظرم می رسد واقعه ای بود که سالها پیش.. دور و بر جایی که زندگی می کنم اتفاق افتاد.»

ظاهراً الکترودهای پنفیلد فعالیتی را در هیپوکامپ، درون قطعه گیجگاهی برمی انگیختند و از این رهگذر خاطره هایی دوردست را از سیلان هشیاری بیمار بیرون می کشیدند. تحقیقات جدید یافته های پنفیلد را تأیید کرده اند. از این بحث دو نتیجه می توان گرفت: یکی اینکه قطعه های گیجگاهی و به خصوص هیپوکامپ در نگهداری یادها یا خاطره های ادراکی و زبانی نقش بسیار مهمی دارند، دیگر اینکه بسیاری از خاطره های ما در قالب الگوهای زبان به یاد سپرده و فراخوانده می شوند؛ این هم یکی دیگر از دلایلی است که روانشناسی زبان به شناخت چگونگی پیوند حافظه و زبان علاقمند است.

دو زبانگی و چند زبانگی

همه ما کودکانی را می شناسیم که در خانواده هایی بزرگ شده اند که پدر و مادر آنها به دو زبان مختلف صحبت می کنند و در نتیجه آنها از اوان طفولیت دو زبان یاد گرفته اند و دو زبانه شده اند. به کرات اتفاق می افتد که این کودک در جامعه ای بزرگ می شود که زبان یا زبانهای رسمی آن غیر از زبان پدر و مادر اوست. در چنین حالتی، کودک چندزبانه خواهد شد. میلیونها کودک در سرتاسر جهان یافت می شوند که، بنا به مقتضیات محیط زندگی خود، از خردسالی چندزبانه شده اند. آنچه مورد توجه روانشناسی زبان است یافتن پاسخ برای این گونه سوالات است: این کودکان چگونه نظامهای زبانی مختلف را یاد می گیرند؟ چگونه آنها را از هم جدا نگاه می دارند؟ آیا تداخلی بین این زبانها صورت می گیرد و اگر می گیرد، چگونه است؟ از چه قواعدی پیروی می کند؟ گذر از یک نظام زبانی به نظام زبانی دیگر چگونه رخ می دهد؟ آیا تسلط کودک به همه این زبانها به یک اندازه است و اگر نه، چه عواملی در این عدم تساوی دخالت دارند؟

از سوی دیگر، بزرگسالانی را می بینیم که در کودکی فقط به زبان مادری خود تسلط یافته اند، ولی بعداً یک یا چند زبان خارجی نیز یاد گرفته اند. روانشناسی زبان می خواهد بداند بین چندزبانگی کودکی وچندزبانگی بزرگسالی چه تفاوتهایی وجود دارد و این تفاوتها از کجا ناشی می شوند. مثلاً چرا بزرگسالان معمولاً نمی توانند زبان خارجی را بدون لهجه یاد بگیرند در حالی که کودکان در یادگیری زبان دوم لهجه پیدا نمی کنند؟ در این زمینه ها پژوهشهای زیادی انجام شده و از نتایج آنها نیز عملاً در آموزش زبانهای خارجی استفاده شده است.

آسیب شناسی زبان

آسیب شناسی زبان در معنی وسیع کلمه به کلیه اختیاراتی گفته می شود که، به طور کامل یا ناقص، مانع از یادگیری زبان شود و یا پس از یادگیری مانع از بهره برداری مطلوب از آن شود و یا باعث تخریب و تباه شدن آن گردد. روانشناسان زبان از این جهت به آسیب شناسی زبان توجه دارند که امیدوارند مطالعه آن در بیماران، به گشودن اسرار فراگیری و کارکرد زبان در افراد سالم کمک کند. از میان این اختلالات، به انواع زبان پریشی (آفازی) توجه بیشتری شده است. زبان پریشی به آن دسته از اختلالات زبانی گفته می شود که از ضایعه یا آسیب به قسمتی از مغز ناشی شده باشد. از آنجایی که با استفاده از تکنولوژی جدید پزشکی معمولاً می توان محل و نوع این آسیب را در مغز مشخص نمود، مقایسه محل و نوع آسیب مغزی با نوع اختلالی که در کارکرد زبان ایجاد شده است می تواند بسیار آموزنده باشد. در واقع، قسمت اعظم اطلاعاتی که درباره سازمان بندی زبان در قشر مخ اکنون در دست است از رهگذر این نوع مطالعات حاصل شده است.

نخستین آگاهی ما در این زمینه به سال 1861 برمی گردد. در چهارم آوریل این سال، در یک نشست پرهیاهو در انجمن انسان شناسی پاریس، پزشکی به نام سیمون اوبورتن اعلام داشت که معتقد است قدرت تکلم در قطعه های پیشانی نیم کره های مخ جای دارد. شواهد کلینیکی خود او ناچیز بود، اما او پیش گویی کرد که هر بیماری که قدرت تکلم را از دست داده باشد، ولی توانایی فهم زبان در او سالم باشد، اگر مغز او مورد معاینه قرار گیرد، معلوم خواهد شد که آسیب یا فساد در قطعه های پیشانی مخ او روی داده است. دبیر آن جلسه جراحی بود به نام پییر پال بروکا؛ بر حسب اتفاق درست چند روز بعد به بیماری برخورد که سالهای سال دچار سستی عضلانی در طرف راست بدنش بود و قدرت تکلم خود را نیز به کلی از دست داده بود. تقریباً تنها صدایی که او می توانست ادا کند لفظ «تان» بود و به همین دلیل در نوشته های پزشکی آن روز او را آقای «تان» نامیدند. «تان» در هفدهم آوریل 1861، یعنی سیزده روز پس از سخنرانی سیمون اوبورتن، مُرد؛ و بروکا بلافاصله پس از مرگش مغز او را مورد معاینه قرار داد و درست فردای همان روز، نتیجه را به انجمن انسان شناسی گزارش داد. پیش گویی استنباطی اوبورتن صورت مستند به خود می گرفت: قطعه های پیشانی مغز «تان» شدیداً فاسد شده بودند.

در ظرف دوسال بعد، بروکا توانست چندین مورد دیگر را نیز مطالعه کند. وی در آن وقت چنین نوشت: «در اینجا هشت مورد یافت می شوند که در آنها آسیب در قسمت خلفی شماره سه از سومین شکنج قطعه پیشانی بوده است. این تعداد به نظر من کافی است که اساس فرضهای محکمی قرارگیرد. ولی جالب ترین چیز این است که در همه این بیماران در نیم کره چپ بوده است. من جرأت نمی کنم که از این مشاهده نتیجه ای بگیرم. باید در انتظار به دست آمدن حقایق تازه باشم.» نتیجه ای که بروکا جرأت نمی کرد بگیرد، چیزی است که امروز عموماً پذیرفته شده است؛ یعنی اینکه مرکز تکلم تقریباً همیشه (به استثای بعضی از چپ دستها، ولی نه همه آنها) در نیم کره چپ مغز قرار گرفته است. ناحیه ای در قطعه پیشانی نیم کره چپ که بروکا روی آن انگشت گذاشت، امروز، به نام خود او، ناحیه بروکا نامیده می شود. این ناحیه به آن قسمت از قشر حرکتی مخ که عهده دار حرکات زبان و حنجره است بسیار نزدیک است، ولی از آن کاملاً جداست.

در سال 1874، دانشمند آلمانی، کارل ورنیکه، کشف کرد که اگر آسیب در نیم کره چپ، عقب تر از ناحیه بروکا و عمدتاً در قطعه گیجگاهی باشد، باعث از بین رفتن فهم زبان، چه به صورت گفتار و چه به صورت نوشتار، می شود، در حالی که قدرت تکلم کمتر دچار نابسامانی خواهد شد. این ناحیه از مغز، که امروز به نام ناحیه ورنیکه معروف است، نزدیک به قشر شنیداری مخ، که عهده دار تجزیه و تحلیل صداها است، قرار گرفته است.

متأسفانه، به رغم پژوهشهای زیاد، اطلاعات ما درباره سازمان بندی زبان در قشر مخ از آنچه که بروکا و ورنیکه گفتند چندان فراتر نرفته است. پژوهشهای جدید حتی قطعیتی را که درباره این دو ناحیه وجود داشت، مورد سوال قرار داده اند. گفته می شود که آسیب به ناحیه بروکا اغلب موجب اختلال در تولید گفتار می شود، آسیب به ناحیه ورنیکه عمدتاً باعث اختلال در درک زبان می گردد، ولی اختلالات بیانی یا گفتاری و اختلالات ادراکی زبان منحصراً نتیجه آسیب دیدن ناحیه بروکا و ورنیکه نیستند. دیگر اینکه شواهد روزافزونی وجود دارد دال بر اینکه کارکرد زبان و گفتار فقط در قشر مخ متمرکز نشده است، بلکه پاره ای از نواحی زیر مخی را نیز دربرمی گیرد؛ مثلاً تحریک الکتریکی یا آسیب به ناحیه خاصی در تالاموس باعث اختلالهای گفتاری می گردد. به نظر می رسد كه تحقیقات جدید ما را از نظریه منطقه بندی مغز (localization) دور می کنند. مدلی که بعضی از کتابهای روانشناسی درسی از گردش و پردازش اطلاعات زبانی در قشر مخ به دست می دهند از حد یک فرضیه فراتر نمی رود. به گفته جان هیو لینگز جکسون، عصب شناس بلندپایه بریتانیایی، «پیدا کردن محل آسیب مغزی که باعث اختلال در کار زبان می شود یک چیز است و پیدا کردن محل خود زبان در مغز چیز دیگر.» و این هر دو را نباید یکی دانست.

فراگیری زبان

کودک زبان مادری خود را چگونه یاد می گیرد؟ شاید بتوان گفت که میان زبانشناسان، روانشناسان، فلاسفه و بسیاری از علمای رشته های دیگر این پیچیده ترین و بحث انگیزترین سوالی است که درباره زبان فعلاً مطرح است. اما گره کار در کجاست؟ مسئله بر سر اینست که آیا زبان امری است یادگرفتنی، در همان مفهوم که شنا و رانندگی مهارتهایی یادگرفتنی هستند و یا برعکس، امریست ذاتی و فطری همان گونه که روی دو پا ایستادن و راه رفتن ما اموری ذاتی و فطری هستند؟ به بیان فنی تر، آیا زبان پدیده ایست اکتسابی یا پدیده ایست ویژه نوع انسان که در نتیجه تکامل در نوع انسان بوجود آمده است؟ نباید تصور کرد که جواب این سؤال ساده است، زیرا در همان نگاه اول، ما با ویژگیهایی برخورد می کنیم که می تواند زبان را در هر یک از دو مقوله قرار دهد؛ مثلاً می بینیم که کودک انسان در هر اجتماعی که به دنیا بیاید و در آن بزرگ شود، زبان همان اجتماع را یاد می گیرد و به کار می برد: بنابراین، می توان نتیجه گرفت که زبان هم، مثل بسیاری از پدیده هایی دیگر، امریست اجتماعی، و به این اعتبار اکتسابی؛ که کودک آن را از محیط و اطرافیان خود یاد می گیرد. از سوی دیگر، می بینیم که در عالم جانداران، حتی در میان نخستین ها (پریماتها)، مانند شامپانزه و گوریل، که از لحاظ تکاملی به انسان بسیار نزدیک هستند، موجودی یافت نمی شود که به ابزار تکلم مجهز باشد و از زبان، در مفهومی که ما برای انسان می شناسیم، برای ایجاد ارتباط با همنوعان خود استفاده کند. بنابراین، از این مشاهده نیز می توان نتیجه گرفت که زبان، خاص نوع انسان است و در مفهوم عادی کلمه «یادگیری»، یاد گرفته نمی شود.

از میان فلاسفه، تجربه گرایان و از میان روانشناسان، رفتارگرایان معتقدند که زبان، مخلوق اجتماع است و ناچار، مانند سایر ارزشها و رفتارهای اجتماعی، جنبه اکتسابی دارد. از نظر رفتارگرایان، زبان مجموعه ایست از عادات صوتی که در نتیجه پیوندهای شرطی، ایجاد شده است. خلاصه اینکه، در چهارچوب نظریه رفتارگرایی، یادگیری زبان، گو اینکه از نظر کمّی پیچیده تر از اعمال ساده ایست که موشها در آزمایشگاه انجام می دهند، ولی در نهایت از نظر کیفی با آنها فرق چندانی ندارد و همان اصولی که درباره فشردن میله به وسیله موش و تقویت شدن رفتار او در نتیجه دست یافتن به غذا صادق است، درباره زبان آموزی کودک نیز مصداق دارد. این نظریه، بر فطری بودن شالوده های زبان خط بطلان می کشد و زبان را چیزی بیشتر از یک پدیده یادگرفته که در آخرین تحلیل، نتیجه قدرت یادگیری بیشتری است نمی داند.

از پیشروان گروه دوم، که شالوده های زبان را امری فطری می دانند، نوام چامسکی، زبانشناس و متفکر معروف امریکایی، است. او، که نظریات خود را دنباله اندیشه های دکارت می داند، معتقد است که کودک انسان آن چنان ساخته شده که ذهن او در هنگام تولد، از ساخت بنیادی زبان تصورات ناآگاه و پیش ساخته ای دارد و همین شالوده فطریست که یادگیری زبان را برای او تا این حد آسان می کند. به نظر او، وجود اشتراک زبانهای انسانی که در سرتاسر جهان پراکنده اند، بسیار بیشتر از وجوه اختلاف آنهاست. در واقع، زیر قیافه متفاوت زبانها، یکنواختی فراوانی مشاهده می شود. این یکنواختی ها یک دسته اصول کلی هستند که ناظر بر ساخت همه زبانها می باشند و امروز به آنها «همگانی های زبانی» یا «جهانی های زبانی» (language universals) گفته می شود. همگانی های زبانی تظاهر مفاهیم کلی و پیش ساخته ای است که ذاتی ذهن همه انسانها است و از راه تکامل در طول هزارها سال حاصل شده و امروز جزو ویژگیهای جدانشدنی افراد نوع انسان شده است. چامسکی می گوید: «گر زبانی به طور مصنوعی ساخته می شد که برخی از این اصول کلی را نقض می نمود، آن وقت آن زبان یا هرگز آموخته نمی شد یا اینکه با سهولت و کارایی که یک کودک طبیعی هر زبانی را یاد می گیرد، فراگرفته نمی شد.» باید توجه داشت که چامسکی نمی گوید زبان ارثی است، بلکه می گوید شالوده های فراگیری زبان فطری یا ژنتیکی هستند.

برای اینکه ببینیم آیا زبان خاص انسان است یا نه، آیا زبان ریشه های تکاملی یا ژنتیکی دارد یا نه، و برای یافتن پاسخ به سؤالات بنیادی دیگری از این قبیل، تنها راه نهایی اینست که به ساختمان مغز مراجعه کنیم. پاسخ همه این سؤالات را در نهایت باید در این جعبه کوچک، که از هر شی ای در عالم هستی اسرارآمیزتر است، جستجو کرد. آیا در مغز انسان ساختی وجود دارد که چنین ادعایی را به اثبات برساند؟ قبل از اینکه به پاسخ این سؤال بپردازیم، باید معنی «ساخت» را در ارتباط با مغز روشن گردانیم.

وقتی ما از ساخت یک اندام در اسکلت بدن صحبت می کنیم، در واقع می بینیم که آن اندام ساخت مشخص و متفاوتی دارد و کارکرد متفاوتی نیز با آن همراه است. این استقلال ساخت و کارکرد گاهی تا به آنجا می رسد که می توان آن اندام را با عمل جراحی قطع کرد یا برداشت، بدون اینکه لطمه غیرقابل جبرانی به سایر اندامهای بدن وارد شود. ولی در مورد مغز چنین نیست. در مغز، اجزایی که به کلی جدا و مستقل از یکدیگر کار کنند وجود ندارد. در مهره داران و به ویژه در رده های بالا، که نخستین ها و انسان را دربرمی گیرد، تمام مغز یک واحدِ به هم بافته است که همه اجزای آن در ارتباط دائم هستند و به درجات مختلف در فعالیتهای گوناگون شرکت می جویند. از لحاظ بافت شناسی و منطقه بندی، نواحی بسیار معدودی در قشر مخ یافت می شوند که می توان نقش خاصی را به آن نسبت داد. ناحیه بینایی در قطعه پس سری یک استثنای بارز از این مقوله است. حتی در نواحی حسی و حرکتی که در قشر مخ شناسایی شدند، تنها می توان گفت که آنها عمدتاً عهده دار وظایفی هستند که به آنها نسبت داده می شود. به بیان دیگر، هیچ رابطه یک به یک و منحصر به فردی بین آنها و کارکردهایی که به آنها نسبت داده می شوند، وجود ندارد. در چنین شرایطی، مشکل می توان انتظار داشت که در قشر مخ ساخت خاصی به عنوان مرکز زبان وجود داشته باشد.

بد نیست نتیجه کلی این بحث را از زبان اریک لنه برگ، که شاید بیش از هر کس دیگر درباره شالوده های زیست شناختی زبان مطالعه کرده است، بشنویم. او می گوید: هیچ گواهی دال بر وجود یک ناحیه مستقل زبانی در قشر مخ مشاهده نشده است، ولی کارکرد زبان با بعضی از نواحی در قشر مخ هم بستگی مثبت آماری دارد؛ به بیان دیگر، زبان در بعضی از نواحی قشر مخ بیشتر متمرکز شده است. نقشه هایی که از سازمان بندی زبان در قشر مخ به دست داده شده اند و نشان دهنده ناحیه هایی هستند که با زبان بیشتر رابطه دارند، فقط یک رابطه آماری را نشان می دهند و اساس بافت شناسی ندارند. از لحاظ بافت شناسی و آرایش یاخته ای (سیتوآرشیتکتور) ویژگی یا ویژگیهایی مشاهده نشده اند که این نواحی را از نواحی مجاور متمایز گردانند.

با این همه، ادعای چامسکی را نمی توان مردود دانست، فقط می توان گفت دانش فعلی ما از مغز انسان چیزی در تأیید آن ارائه نمی کند.

دوره حساس زبان آموزی

یکی از مسائلی که صحت آن هنوز به اثبات نرسیده است و درباره آن اختلاف نظر وجود دارد چیزی است که به آن دوره حساس زبان آموزی (critical period) گفته می شود. بنا بر این نظریه، دوره زبان آموزی برای کودک، بین دو تا حداكثر دوازده سالگی است و اگر کودک در این دوره زبان یاد نگیرد، بعداً نخواهد توانست آن را بیاموزد. نظیر این پدیده در بعضی از حیوانات نیز مشاهده شده است که به آن دوره نقش پذیری (imprinting period) گفته می شود. در بعضی از جانوران برای یادگیری بعضی از رفتارها در مرحله معینی از رشد، استعداد خاصی بروز می کند که تا مدت محدودی باقی می ماند. چنان چه در این دوره از این استعداد بهره برداری شود، آن رفتار به خصوص آموخته می شود؛ ولی اگر آن دوره سپری شود و یادگیری صورت نگیرد، دیگر آن رفتار آموخته نمی شود، چنین است دانه برچیدن جوجه ها که از راه نقش پذیری یاد گرفته می شود. در آغاز تولد، هر نقطه روشنی می تواند محرک واقع شود تا جوجه به زمین نوک بزند و در نتیجه این کار، جوجه برای تمام عمر دانه برچیدن را یاد می گیرد. در یک آزمایش، وقتی جوجه هایی را در تاریکی بزرگ کردند و برای دو هفته با دستگاه دانه دادند و سپس در نور روز آوردند، متوجه شدند که آنها، اگرچه در میان انبوه دانه باشند و از گرسنگی نیز نزدیک به تلف شدن باشند، نوک نمی زنند و دانه برنمی چینند.

زبان آموزی کودک را نیز می توان پدیده ای از مقوله نقش پذیری دانست، با این تفاوت که دوره آن در مقایسه با پدیده های مشابه که در حیوانات دیگر مشاهده می شود، طولانی تر است. لنه برگ در فصل چهارم کتاب خود به نام «شالوده های زیست شناختی زبان» شواهد فراوانی ارائه می دهد که نشان می دهد این دوره نقش پذیری برای زبان بین دو تا دوازده سالگی محدود شده است؛ یعنی کودک انسان زودتر از دو سالگی نمی تواند آموختن جنبه های اساسی زبان را آغاز کند و هر آینه به علتی تا حدود دوازده سالگی زبان نیاموخته باشد، امکان یادگیری آن را برای همیشه از دست داده است. به نظر می رسد که این محدودیت با ساخت و رشد مغز رابطه داشته باشد. مغز کودک انسان در هنگام تولد بسیار ناقص است، ولی در دو سال اول به سرعت رشد می کند. در این دو سال تقریباً 350% بر وزن آن افزوده می شود؛ یعنی، تقریباً چهار برابر و نیم می شود، در حالی که در ده سال بعد این افزایش وزن فقط 35%است. وقتی زبان در کودک ظاهر می شود، یعنی در حدود دو سالگی، تقریباً 60% رشد مغز کامل شده است و وقتی دوره پذیرایی زبان به پایان می رسد، یعنی در حد بلوغ، رشد مغز نیز پایان یافته است. محدودیت دوره زبان آموزی ممکن است با ویژگی دیگر مغز نیز ارتباط داشته باشد. انسان در میان پستانداران تنها حیوانی است که بین دو نیم کره مغز او نوعی تقسیم کار به وجود می آید، به این معنی که مرکز هدایت کننده بعضی از فعالیتها در یکی از دو نیم کره قرار می گیرد. زبان یکی از این فعالیتهاست که نیم کره چپ هدایت آن را به عهده می گیرد. قرار گرفتن زبان در نیم کره چپ چیزی نیست که از آغاز زبان آموزی کودک وجود داشته باشد، بلکه این کارکرد تخصصی بعدها و به تدریج حاصل می شود. در واقع، بافتهای مغز در کودکی انعطاف پذیری زیادی دارند، به طوری که می توانند وظایف مختلفی را به عهده بگیرند. از این رو، اگر آسیبی به نیم کره چپ وارد شود و زبان دچار اختلال شود، نیم کره راست به کمک می آید و کار بافتهای آسیب دیده را جبران می کند و زبان، پس از مدتی، به حال عادی بازمی گردد. ولی این انعطاف پذیری به تدریج از دست می رود و مرکز هدایت زبان هر چه بیشتر به نیم کره چپ واگذار می شود تا جایی که در سن بلوغ به حد نهایی خود می رسد. به نظر لنه برگ و بعضی محققان دیگر، از دست رفتن انعطاف پذیری مغز و کامل شدن کنترل یک جانبه زبان عامل دیگری است که حد نهایی زبان آموزی را حدود بلوغ محدود می کند.

در اینجا می توان سؤال مهمی را مطرح کرد: آیا تا کنون موردی پیدا شده که انسانی به علت سپری شدن دوره پذیرایی، امکان یادگیری زبان را از دست داده باشد؟ واضح است که این نوع آزمایشها را نمی توان به طور عمدی روی انسان انجام داد و اگر جوابی برای این سؤال باشد، باید آن را در مطالعه وضع کودکانی که از جامعه انسانی به دور مانده اند، جستجو کرد. ما در اینجا به یکی از این موارد که گزارشهای آن از همه مستندتر است اشاره می کنیم.

در سال 1970، مددکاران اجتماعی در شهر لس آنجلس دختر جوانی را کشف کردند که امروز به نام «جینی» معروف شده است. در آن وقت، این دختر سیزده ساله بود. پدر و مادرش تا این سن او را در انزوای محض بزرگ کرده بودند؛ یعنی، بدون اینکه با خود آنها یا با دیگران تماسی داشته باشد. فقط قوت بخور و نمیری به او می دادند. هر وقت صدایی از او بلند می شد، او را کتک می زدند و از هرگونه بی مهری و خشونت نسبت به او فروگذار نمی کردند. یکی از پیامدهای این نوع رفتار آن شد که جینی در سن سیزده سالگی، كه بر حسب اتفاق کشف شد، نمی توانست حرف بزند. روانشناسان و زبانشناسان مشتاقانه او را تحت مراقبت و تعلیم قرار دادند و رشد زبان او را به دقت زیر نظر گرفتند. جینی در آغاز، در یادگیری زبان به سرعت پیشرفت کرد و از همان مراحلی گذشت که یک کودک عادی در سن عادی در یادگیری زبان از آن می گذرد. در وهله اول چنین به نظر رسید که پیشرفت زبان آموزی جینی فرضیه دوره حساس یادگیری زبان را باطل کرده است، اما به زودی وضع تغییر کرد و پیشرفت جینی تقریباً متوقف گردید. گزارشهای اخیر حاکی از آن هستند که اگرچه حافظه او برای حفظ واژه های زبان خوب است و رشد عقلانی او نیز رضایت بخش است، پیشرفت او در آموختن نحوه زبان، که در واقع خلاقیت زبان از آن منشأ می گیرد، بسیار ناچیز بوده است، به طوری که جز ترکیبات ساده، از عهده ساختن جمله های زبان برنمی آید. طرفداران فرضیه دوره حساسیت زبان معتقدند که مورد جینی، بدون هیچ تردیدی، فرضیه آنان را تأیید می کند. به نظر آنها، شکست جینی در یادگیری تمام عیار زبان، به رغم مراقبتهای ویژه، به این علت بوده است که در دوره حساس، زبان را نیاموخته است.

زبان و نظامهای ارتباطی جانوری

از قدیم می دانستند که بعضی از حیوانات نظامهای ارتباطی دارند. مثلاً به وجود نظامهای ارتباطی بین زنبوران عسل، بین مورچه ها و بسیاری دیگر از انواع حیوانات پی برده بودند، گو اینکه به چون و چند آن وقوف کامل نداشتند. امروز دانش بشر درباره نظامهای ارتباطی حیوانات به میزان شگفتی افزایش یافته است. در بحثهای فنی زبانشناسی، این نوع نظامها را نظامهای ارتباطی جانوری می گویند و آگاهانه از کاربرد لفظ «زبان» در اشاره به آنها خودداری می کنند. جای هیچ تردیدی نیست که در قلمروی حیوانات، حتی میان نخستین ها، که از لحاظ تکاملی به انسان نزدیک ترند، نظامی که قابل مقایسه با زبان انسان باشد وجود ندارد.

اکنون سؤال بسیار مهم تری مطرح می شود: درست است که هیچ کدام از حیوانات زبان به معنی انسانی آن ندارند، ولی آیا می توانند زبان انسان را یاد یگیرند؟ حیواناتی که از نظر امکان یادگیری زبان انسان بیش از همه مورد مطالعه قرار گرفته اند انواع میمونها هستند. پروفسور کلارک و همسرش در سال 1931 سعی کرند به شامپانزه ای به نام «گووآ» سخن گفتن یا گفتار بیاموزند. یک زن و شوهر روانشناس دیگر نیز در سال 1947 کوشیدند به شامپانزه دیگری به نام «ویکی» حرف زدن یاد بدهند. این هر دو تلاش و نیز تلاشهای بعدی همه با شکست کامل مواجه شدند: شامپانزه ها، به رغم تلاش مربیانشان، نتوانستند زبان یاد بگیرند.

پس از شکست خوردن آزمایشهایی که برای آموزش زبان (و به معنی دقیق تر، برای آموزش گفتار انسان) به شامپانزه ها صورت گرفت، کسانی به این فکر افتادند که ناتوانی شامپانزه در یادگیری زبان ممکن است نه به علت نقص تواناییهای شناختی او، بلکه به علت عدم امکانات اندامهای گویایی او باشد؛ یعنی، علت کالبدشناختی داشته باشد. آنها استدلال کردند که اگر چنین باشد، از آنجایی که زبان و گفتار دو چیز متفاوت هستند، پس شاید بتوان زبان را از طریق دیگری که نیاز به گفتار نداشته باشد به شامپانزه یاد داد؛ مثلاً همان گونه که به ناشنوایان یک زبان اشاره استانداردشده را یاد می دهند. آزمایشها و تحقیقات بعدی نشان داد که حدس آنها اشتباه نبوده است: اندامهای صوتی شامپانزه به علل کالبدشناختی قادر به تولید صداهای گفتار انسان نیستند، ولی شامپانزه می تواند مفاهیم انتزاعی را بفهمد و منتقل کند.

با توجه به این حقایق، یک زن و شوهر امریکایی به نام آلن و پپیتریس گاردنر، که هر دو استاد روانشناسی در دانشگاه نوادا بودند، در سال 1966 تصمیم گرفتند به شامپانزه ای که او را «واشو» نامیدند، زبان کر و لال های امریکایی، که زبان اشاره ای است، بیاموزند. آنها چنین کردند و با این کار خود انقلابی به راه انداختند.

واشو توانست زبان اشاره را در حد نیازهای خود یاد بگیرد و با کسانی که زبان اشاره را به کار می بردند رابطه برقرار کند. او حتی توانست نشانه های ساده را کنار هم بگذارد و از این راه مفاهیم تازه ای را بیان کند: مثلاً نشانه های «شیرینی» و «نوشابه» را ترکیب کند و برای نامیدن «هندوانه» به کار برد. پس از موفقیت گاردنرها، زبان آموزی به شامپانزه ها، به شیوه های مختلف که همه از نشانه های غیرصوتی استفاده می کردند، در محافل علمی امریکایی مطرح شد و هم زمان با آن، بحث و جدل درباره ارزیابی موفقیت این حیوانات بالا گرفت. این مجادله در جلساتی که در سال1980 در آکادمی علوم نیویورک برگزار شد، به اوج خود رسید. اکنون در یک طرف کسانی هستند که معتقدند واشو از خط غیرقابل عبور زبان، که فرض می شد عالم انسانها را از حیوانات دیگر جدا می کند، عبور کرده است، مخصوصاً که دیگر او در این راه تنها نیست و گروهی از هم نوعان او نیز از این مرز گذشته و به او پیوسته اند؛ و نیز اینکه این آخرین پایگاه برتری انسان، یعنی برخورداری او از حق انحصاری زبان، گرچه هنوز فرونریخته، ولی سخت مورد حمله قرار گرفته است. در طرف دیگر کسانی هستند که معتقدند موفقیت این شامپانزه ها از حد ایجاد یک رشته تداعی بین اشیا و علایم غیرآوایی فراتر نمی رود، مخصوصاً اینکه زنجیره علایمی که آنها به کار می گیرند فاقد نحو است. درباره اینکه آیا جمله های این شامپانزه ها دارای ساخت نحوی است یا خیر، آزمایشهای زیادی صورت گرفته است، ولی مخالفان معتقدند که این آزمایشها نیز دقیقاً طراحی نشده اند و چیزی را ثابت نمی کنند. این مجادله، اگرچه فروکش کرده است، ولی هم چنان ادامه دارد.

© کپی رایت توسط .:مقاله نت.: بزرگترین بانك مقالات دانشجویی کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت و گردآورندگان و نویسندگان مقالات است.)