آثار حسادت
از جمله آثار عمومى حسادت، كه در كودك و بزرگ سال وجود دارد، «خشم» است. حسود فرد مورد حسادت واقع شده را هدف غضب خود قرار مى دهد; چنانچه از امام على(علیه السلام)نقل شده است: «الحسودُ یَغتاظ على من لا ذنبَ له»; حسود نسبت به كسى كه هیچ گناهى ندارد خشمگین مى شود. تنها خطاى او برخوردارى از نعمتى است كه حسود از آن محروم مى باشد. حسود ممكن است به دنبال حسادتى كه خشم او را بر افروخته حسادت خود را به طور مستقیم یا غیر مستقیم ظاهر سازد.
1ـ واكنش هاى مستقیم: این نوع واكنش در رفتار كودكان بیش از بزرگ سالان دیده مى شود. كسانى كه عواطف فرد مورد علاقه كودك را به خود جلب نمایند، معمولاً مورد خشم و غضب وى قرار مى گیرند. براى مثال، اگر با تولد فرزند جدید، عواطف مادر از فرزند بزرگ تر به نوزاد جلب شود، نوزاد مورد خشم كودك بزرگ تر واقع مى شود. او در این هنگام، ممكن است قهر خود را با واكنش هاى لفظى علنى و روشن و یا حملات بدنى مثل گاز گرفتن، لگد زدن و هل دادنِ كودك تازه متولد شده آشكار سازد.
در برخى موارد، ممكن است كودك از درون به انجام كارهایى مانند دزدى و فریب كارى، كه از نظر اجتماعى ناپسند است، تحریك گردد تا شىء مورد علاقه خود را، كه در اختیار دیگرى است، به چنگ آورد. همچنین ممكن است كودكان نزد والدین خود از فرزندى كه از امكانات ویژه اى برخوردار است شكایت كنند و یا سعى نمایند شىء مطلوبى را كه در اختیار دیگرى است مورد تحقیر قرار داده، كم ارزش جلوه دهند و یا والدین خود را به دلیل تهیه نكردن آن سرزنش كنند.
در روایتى از امام على(علیه السلام)، به واكنش سریع و پرخاشگرانه حسود اشاره شده است: «الحسودُ سریعُ الوثبة» حسود زود پرخاش مى كند.
2ـ واكنش هاى غیر مستقیم: رفتارهاى حسادت آمیز همیشه آشكار نیست; در برخى موارد، به ویژه در دوران پیش دبستانى و در سال هاى بالاتر، به گونه هاى غیر مستقیم و پوشیده ظاهر مى شود. بنابراین، برخورد با این رفتارها تا حدّى مشكل تر است. اعمال غیر مستقیم عبارتند از:
الف. بازگشت به دوران شیر خوارگى و انجام رفتارهایى مناسب با سطوح اولیه رشد; مثل شب ادرارى و انگشت مكیدن;
ب. كوشش براى جلب توجه دیگران از طریق تظاهر به ترس هایى كه قبلاً از او دیده نشده است، غذا نخوردن یا خواستن غذاهاى مخصوص، اظهار بیمارى بى مورد، تخریب و ویرانگرى، نافرمانى عمومى و ناسزاگویى، عیب جویى همراه با تظاهر به بى نیازى از محبت و توجه اطرافیان، خراب كردن اسباب بازى هاى خود و مانند آن;
ج. دیگر آزارى; مثل اذیت اطفال كوچك تر از خود، آزار جانوران، ایجاد نزاع بین بچه ها و همانند این ها;
د. دست زدن به رفتارهاى ضد اجتماعى; مثل تكبّر، تظاهر، تقلّب، ترش رویى، گوشه گیرى و همچون آن.
گاهى كودك به نحو غیر عادى نسبت به فرد مورد حسادت اظهار علاقه و محبت مى نماید و گاهى با انجام رفتارهاى مطلوب و جامعه پسند و جلب توجه والدین به سوىِ خود، سعى مى كند تا فرد مورد حسادت را شكست دهد.
در برخى از روایات به بعضى از واكنش هاى غیرمستقیم حسود اشاره شده است: امام صادق(علیه السلام) به نقل از لقمان در ذكر نشانه هاى حسود مى فرمایند: «... در پنهان، از فرد مورد حسادت بدگویى مى كند، اما در ظاهر، به چاپلوسى مى پردازد و هنگام مصیبت، شماتت مى كند.