تبیان، دستیار زندگی

حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی چهره ای است كه اغلب او را با اجرای برنامه درس هایی از قران می شناسیم. شخصیتی كه همواره دغدغه انتقال مفاهیم دینی به جامعه را دارد و معتقد به احیای سنت های فراموش شده در جامعه اسلامی است. در این مقاله تلاش شده زوایای گوناگونی از مراحل زندگی و تحصیلی ایشان برای خوانندگان روشن شود.

حجت الاسلام و المسلمین محسن قرائتی در هشتم دی ماه 1324 در شهر كاشان دیده به جهان گشود. پدرش، شیخ علینقی قرائتی، از بازاریان خوشنام و مذهبی شهر بود. شهرت قرائتی از این جهت به این خانواده داده شده بود كه پدر شیخ علینقی قرائتی در دوره رضاشاه با برگزاری مراسم قرائت قرآن در خانه ها به احیای سنت ها و مفاهیم دینی همت می گماشت. حاج شیخ علینقی نیز با وجود اشتغال در بازار، سیره پدر را پی گرفت و علاوه بر آموزش قرآن، در احیای مساجد و تكایای مخروبه فعال بود. از همین رو وی علاقه مند بود محسن نیز به تحصیل علوم دینی بپردازد.
براین اساس محسن قرائتی در سن چهارده سالگی به اصرار پدر وارد حوزه علمیه كاشان به ریاست آیت الله حاج شیخ جعفر صبوری قمی شد. وی علاوه بر تحصیل مقدمات، در جلسات تفسیر قرآن توسط آیت الله حاج شیخ علی آقا نجفی شركت می كرد. جلساتی كه موجب پیوند وی با قرآن شد. یك سال بعد (1339) برای تكمیل تحصیلات خود به قم عزیمت كرد. در این شهر در مدارس دینی آیت الله گلپایگانی و خان مشغول تحصیل شد. در مدت تحصیل، چندی به نجف اشرف رفت و به تحصیل رسائل و مكاسب پرداخت. مدتی هم در حوزه علمیه مشهد به فراگیری علوم دینی مشغول شد. پس از طی دروس سطح عالی در درس خارج فقه حاضر شد.

حجت الاسلام محسن قرائتی از دوره تحصیل لمعه به مطالعه تفسیر مجمع البیان همت گماشت. از همان زمان، مطالعات و مباحثات تفسیری خود را یادداشت می كرد. افرادی چون آیت الله قربانعلی دری نجف آبادی و شهید نورالله طباطبایی نژاد وی را در مباحثات تفسیری همراهی می كردند. توشه او در مطالعات تفسیر موجب شد چون از تصمیم آیت الله ناصر مكارم شیرازی برای نگارش تفسیر به زبان فارسی آگاهی یافت، داوطلب همكاری در گروه نویسندگان آن شود. این همكاری به مدت پانزده سال ادامه یافت و حاصل آن تفسیر نمونه است. بعدها حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محسن قرائتی با تجربه ای كه از نگارش تفسیر نمونه به دست آورده بود، به تدوین تفسیر نور همت گماشت. تفسیری كه با هدف فهم عامه نوشته شده است.
حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محسن قرائتی پس از پایان تحصیل علوم دینی، به وعظ و تبلیغ مشغول شد. او اما در روش تبلیغ ابداعاتی به عمل آورد. بدین گونه كه وی به جای استفاده از منبر و روش سنتی تبلیغ، بسان معلمان از گچ و تخته سیاه بهره برد. این شیوه مورد توجه و تشویق عالمان برجسته ای چون آیت الله علی مشكینی و شهید مطهری قرار گرفت. از همین رو پس از پیروزی انقلاب اسلامی به توصیه و پیشنهاد استاد مطهری به اجرای برنامه (درس هایی از قرآن) در تلویزیون پرداخت. برنامه ای كه بیش از سی سال به صورت هفتگی تداوم مستمر داشته است. اجرای موفق این برنامه و اقبال عامه مردم به آن موجب شد امام خمینی (ره) در سال 1361 وی را به نمایندگی خود به سمت سرپرستی سازمان نهضت سوادآموزی منصوب كند. سازمانی كه در طول حیات خود به موفقیت شایانی دست یافته و جایزه های بین المللی فراوانی كسب كرده است.
حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محسن قرائتی همواره دغدغه انتقال مفاهیم دینی به جامعه را داشته و معتقد به احیای سنت های فراموش شده در جامعه اسلامی است. از همین رو در سال 1369 با پشتیبانی مقام معظم رهبری، آیت الله خامنه ای، به تاسیس ستاد اقامه نماز و در سال 1383 به ایجاد ستاد احیای زكات همت گماشت.
حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محسن قرائتی همچنان خود را یك معلم قرآن می داند و در مراكز دینی مختلف از جمله حوزه علمیه قم به انتقال تجربیات خود در امر وعظ و تبلیغ می پردازد.

حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی (متولد ۱۳۲۴ در کاشان) مسئولیت نهاد «ستاد اقامهٔ نماز» را بر عهده دارد. وی در اردیبهشت سال ۱۳۶۱ به «نمایندگی ولی فقیه» در سازمان نهضت سوادآموزی منصوب شد و سپس ریاست این سازمان را نیز بر عهده گرفت . وی در زمینه تفسیر قرآن به سبک مخصوص به خود فعالیت دارد.

پیشینهٔ خانوادگی

در زمان حکومت رضا پهلوی، پدر بزرگ وی جلسات قرائت قرآن را در خانه‏‌های مردم کاشان تشکیل می‏ داد و پس از او پدرش برگزاری این جلسات را در مساجد و تکایا ادامه داد و لذا خانوادهٔ آنها به «قرائتی» مشهور شد.

دوران تحصیل و انس با قرآن

حاج محسن قرائتی در چهارده سالگی وارد حوزه علمیه کاشان شد و در جلسات تفسیر قرآن آیت الله شیخ ‏علی نجفی شرکت ‏کرد. پس از اتمام دروس سطح و آغاز درس خارج حوزه علمیه قم، در تألیف تفسیر نمونه که زیر نظر آیت الله ناصر مکارم شیرازی منتشر می‌شد، مشارکت جست تا آنکه این تفسیر در ۲۷ جلد به اتمام رسید.

آثار  حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی

• آشنایی با نماز


• ۱۱۴ نکته دربارهٔ نماز


• تفسیر نماز


• پ‍رت‍وی از اسرار ن‍م‍از


• پیوندهای نماز


• اصول عقاید اسلامی


• ت‍وح‍ی‍د


• عدل


• نبوت


• امامت


• م‍ع‍اد


• گ‍ن‍اه‌ش‍ن‍اس‍ی


• ح‍ج


• ج‍ه‍ان و ان‍س‍ان از دی‍دگ‍اه ق‍رآن


• ام‍ر ب‍ه م‍ع‍روف و ن‍ه‍ی از م‍ن‍ک‍ر


• ب‍ا ق‍رآن در س‍رزم‍ی‍ن وح‍ی


• خ‍اطرات ح‍ج‍ه‌الاس‍لام و ال‍م‍س‍ل‍م‍ی‍ن ق‍رائ‍ت‍ی


• دقایقی با قرآن (برگرفته از تفسیر نور)


• پرسش و پاسخ‌های قرآنی


• پ‍رس‍ش‌ه‍ای م‍ه‍م، پ‍اس‍خ‌ه‍ای ک‍وت‍اه ب‍ا اس‍ت‍ف‍اده از ت‍م‍ث‍ی‍لات


• تفسیر قرآن کریم (آیات برگزیده) ویزه دانشگاه‌ها


• تفسیر نور (تفسیر ۱۰ جلدی کامل قرآن کریم)

اینجانب محسن قرائتى فرزند علینقى، در سال 1324 هجرى در کاشان بدنیا آمدم. مرحوم جدم، در زمان رضاخان که با تمام قدرت با اسلام و مظاهر آن مبارزه مى‏شد، جلسات قرآن را در خانه‏ هاى مردم کاشان تشکیل مى‏داد و بخشى از عمر خود را در این راه صرف نمود. لذا فامیل ما قرائتى شد. پس از او، مرحوم پدرم با تشکیل این جلسات در خانه‏ ها، مساجد و تکایا راه پدرش را ادامه داد و به استاد قرائت قرآن معروف شد. آن مرحوم از بازاریانى بود که حدود چهل سال با شنیدن صداى اذان، مغازه خود را مى‏بست و به سوى مسجد و نماز اول وقت مى‏شتافت. فردى بود که با آموزش قرآن و برگزارى مجالس دینى، احیاى بعضى از مساجد مخروبه و متروکه، و تلاش در این راه، براى دیگران الگو شده بود و در عوض خداوند به او روحى مطمئن و حکمت و عرفان جوشیده از درون، عطا فرموده بود. چیزى که ذهن و فکر او را مشغول مى‏کرد، این بود که تا حدود سن چهل سالگى صاحب فرزندى نشده بود، تا این که با همه مشکلات موجود در آن زمان، با عنایت و لطف خداوند بزرگ، موفق به زیارت خانه خدا و اعمال حج گردید. شاید بتوان گفت این هم در شرایط موجود زندگى‏اش، اجرى از جانب پروردگارش نسبت به تلاش و کوشش‏هاى قرآنى و دینى‏اش بود. او در همان سفر در کنار خانه خدا چنین دعا مى‏کند:
اى خدایى که فرموده‏ اى: «ادعونى استجب لکم» (بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را»!
اى خالق یکتا! فرزندى به من عطا فرما که مبلغ قرآن و دین تو باشد.

این دعا به اجابت رسید و خداوند او را صاحب فرزندانى نمود که برخى از آنان به لباس مقدس روحانیت در آمدند.
گفتنى است که من در سنین نوجوانى که شناخت و اطلاعات کافى نداشتم با پیشنهاد مرحوم پدرم براى ورود به حوزه، موافق نبودم ولى با اصرار و تشویق او در سن چهارده سالگى وارد حوزه شدم. یک سال در کاشان زیر نظر استاد آیت‏ الله صبورى دامت برکاته مشغول درس شدم. هر شب نیز به طور مرتب در جلسه تفسیر قرآن مرحوم آیت ‏الله حاج شیخ ‏على آقا نجفى‏قدس سره که بعد از نماز مغرب و عشا برقرار مى‏شد شرکت مى‏کردم. این جلسه دل مرا به تفسیر قرآن جذب نمود.
از آن زمان به بعد با قرآن انس پیدا کردم و تا به حال الحمدلله ادامه دارد. با اطمینان مى‏گویم که بیشترین مطالعه من درباره قرآن و تفسیر بوده و چون قرآن و کلام خدا نور است، تا به حال در راه تبلیغ درمانده نشده‏ ام. حتى زمانى هم که براى ادامه تحصیل وارد حوزه علمیه قم شدم، در کنار (لمعه) کتاب درسى رسمى حوزه، تفسیر «مجمع البیان» را با برخى از دوستان، مطالعه و مباحثه مى‏کردم. همین که دروس سطح و مقدارى از درس خارج را در حوزه گذراندم، به فکر افتادم که خلاصه مطالعات و مباحثات تفسیرى خود را یادداشت کنم و این کار را تا پایان چند جزء ادامه دادم. در آن ایام شنیدم که آیت الله مکارم شیرازى - دامت برکاته - با جمعى از فضلا تصمیم دارند تفسیر بنویسند. من نوشته‏ هاى تفسیرى خود را ارائه دادم و ایشان هم پسندیده و من به جمع آنان پیوستم. حدود پانزده سال طول کشید تا تفسیر نمونه در 27 جلد به اتمام رسید و تا به حال بارها تجدید چاپ و به چند زبان ترجمه شده است. تقریبا نیمى از تفسیر نمونه تمام شده بود که انقلاب اسلامى به رهبرى امام خمینى به پیروزى رسید و من به پیشنهاد علامه شهید مطهرى‏قدس سره و مؤافقت امام خمینى (ره ) براى اجراى برنامه درس هایى از قرآن، به تلویزیون رفتم.

در این بین به فکر افتادم درس تفسیرى را در سطح فهم عموم شروع کنم. براى این کار با گرفتن دو همکار، علاوه بر تفسیر نمونه، از ده تفسیر دیگر یادداشت بردارى کردیم و برنامه تفسیر خود را با عنوان «آینه وحى» در رادیو آغاز کرده و تاکنون پیش رفته‏ ام. بارها از طرف دوستان و دیگران، پیشنهاد شد که آنچه را در رادیو مى‏گویم، به صورت کتاب منتشر کرده و در دسترس عموم به خصوص عزیزان فرهنگى قرار دهم. با این تصمیم و نیت چند جزء از یادداشت‏هاى تفسیرى خود را در حضور دو نفر از فقهاى قرآن‏ شناس و محقق که از اساتید حوزه علمیه قم هستند خواندم و با تأیید و اصلاح آن دو بزرگوار، به سبک و برداشت‏هاى تفسیرى خود اطمینان بیشترى پیدا کردم. پس از آن چند نفر از فضلا کار بازنویسى و تدوین آن را انجام دادند و تحت عنوان «تفسیر نور» منتشر گردید. این تفسیر داراى امتیازاتى است، که در مقدمه جلد اول ذکر شده است.

برگردم به گذشته خود. سال دوم طلبگى به قم آمده، در مدرسه مرحوم آیت‏الله العظمى گلپایگانى‏ قدس سره و مدرسه خان مشغول به تحصیل شدم. سپس براى ادامه تحصیل به نجف اشرف هجرت کرده، رسائل و مکاسب را در آن جا به پایان رساندم و دوباره به قم مراجعت کردم. پس از امتحان کفایه، چند سالى هم در درس خارج شرکت کرده و در مجموع شانزده سال در کاشان، قم، مشهد و نجف بودم تا درس‏هاى سطح حوزه را تمام کردم. همواره در این اندیشه بودم که قرآن و اسلام براى همه اصناف و طبقات مردم است و کودکان و نوجوانان هم از همین مردم‏اند. ما پزشک اطفال داریم ولى روحانى اطفال نداریم، لذا تصمیم گرفتم در این راه به قصد خدمت به نسل جوان و آینده ‏سازان، اسلام و معارف قرآنى را با زبان ساده و روان به آنها منتقل نمایم. از این رو به کاشان برگشتم و ضمن دعوت نوجوانان، برنامه تبلیغى خود را با حضور هفت نفر آغاز کردم و به علت علاقه و استقبال نوجوانان، کلاس‏ها را ادامه دادم، هر هفته از قم به کاشان مى‏رفتم؛ با این اندیشه که قرآن دهها داستان و قصه دارد و پیامبر اکرم‏ صلى الله علیه وآله با همین داستان‏ها، سلمان و ابوذرها را تربیت فرموده، کلاسم را با تلفیقى از اصول عقاید، احکام و داستان‏هاى قرآنى اداره کردم، و به ارائه مطالب زنده و تازه روى تخته سیاه پرداختم. نحوه کلاسدارى و قدرت تشبیه و تمثیل من، به جذابیت جلسات و استقبال از آن‏ها، به شکل چشمگیرى افزود.
جلسات کاشان، چند سال ادامه داشت و برکاتى را نیز به همراه داشت. البته چون این کار بى‏سابقه بود که یک روحانى به جاى منبر پاى تخته سیاه برود و براى کودکان و نوجوانان جلسه و کلاس داشته باشد؛ گاهى مورد بى‏مهرى برخى افراد قرار مى‏گرفتم، ولى چون به کار خود اعتقاد و ایمان داشتم، در طول این مدت آنى نسبت به کار خود با شک و تردید نگاه نکردم، به صورتى که الان هم پس از گذشت حدود 35 سال از آغاز این حرکت خوب و مثبت، اگر بخواهم آن را از ابتدا شروع کنم، از همان جاى قبلى، آغاز خواهم کرد.

به دنبال جلسات کاشان، در قم نیز کار مشابهى را با جوانان و نوجوانان شروع کردم. در جلسات قم، فرزند آیت‏الله مشکینى دامت برکاته شرکت مى‏کرد و یادداشت‏هاى کلاس را به رؤیت و اطلاع ایشان مى‏رسانید. یک روز آن بزرگوار به کلاس درس آمد و از نزدیک اینجانب را مورد عنایت و تفقد قرار داده و فرمود: آقاى قرائتى! حاضر هستى با من یک معامله کنى؟ ثواب جلساتى که شما براى نسل جوان دارید از من، و ثواب درس‏هایى که من در حوزه مى‏دهم از شما و بعد هم در جلسه درس خود از کار و نحوه کلاس و روش جدید، تجلیل و تعریف نمودند. گفتنى است که آن روزها ایشان براى حدود هزار طلبه، درس مکاسب و تفسیر مى‏فرمودند و من براى بیست نفر جوان جلسه اصول عقاید داشتم. بعد از این برخورد، به کار و راهى که انتخاب کرده بودم، عشق و علاقه بیشترى پیدا کردم و بعد از آن هم گروه گروه طلبه‏ ها آمدند تا از نزدیک روش کلاسدارى مرا مشاهده کنند.