تبیان، دستیار زندگی

استاد علامه محمد تقی جعفری قدس سره به سال 1304 خورشیدی در شهر تبریز متولد شد و پس از تحصیلات عالیه علوم اسلامی در شهر تبریز، طهران، قم و نجف اشرف در محضر آیات عظام، میرزا فتاح شهیدی، شیخ محمدرضا تنكابنی، شیخ كاظم شیرازی، سید عبدالهادی شیرازی، سید ابوالقاسم خویی و سید محسن حكیم كسب فیض نمود.

علامه محمد تقی جعفری از خودش می گوید:

مادرم از سادات علوى یكى از خاندان بزرگ تبریز به شمار مى‏آمد . . . او، بر خلاف پدرم، با سواد بود نخستین بار وى قرآن را به من یاد داد . حدود شش ساله بودم كه به مدرسه رفتم . تحصیلات ابتدایى را در دبستان اعتماد آغاز كردم و از آن جا كه قبل از ورود به مدرسه نزد مادر مقدارى درس خوانده بودم، آمادگى براى رفتن به كلاس بالاتر را داشتم . بنابراین، در كلاس اول امتحانى از من گرفتند و مرا به كلاس سوم فرستادند . كلاس چهارم و پنجم را نیز در همین مدرسه گذراندم . ولى پیش از ورود به كلاس ششم، مسائلى پیش آمد كه مجبور شدم دبستان را رها كنم .  پس از رها كردن درس، گویا یك شب در خواب صحبت مى‏كردم كه پدرم بیدار بود و مى‏شنود كه من شعرى خواندم كه مضمون آن این بود: «مراد و هدف و مقصود ما را كه علم بود، روزگار از دست ما گرفت‏» وقتى بیدار شدم . پدرم گفت: «در خواب چه مى‏دیدى؟» گفتم: در خواب از این كه از درس محروم شدم ناراحتى داشتم، پدرم گفت: با برادر بزرگت‏بروید درستان را ادامه بدهید . چون مدتى بود كه از نظر روحى به دروس الهى و معنوى علاقه بیش‏ترى پیدا كرده بودم، به مدرسه «طالبیه‏» رفتیم . در آن‏جا دروس سطح مقدماتى حوزه و ادبیات را در نزد استادان بزرگوارى چون سید حسن شربیانى، میرزا على اكبر اهرى، میرزا ابوالفضل سرابى و . . . خواندم . در این ایام، هم كار مى‏كردم، هم درس مى‏خواندم . مدت‏ها تا ظهر كار مى‏كردم وبعد از ظهرها به مدرسه طالبیه مى‏رفتم . و گاهى به عكس، بعد از ظهر كار مى‏كردم، صبح‏ها درس مى‏خواندم .

پس از مدتى تحصیل در مدرسه طالبیه تبریز، علاقه عجیبى به هستى‏شناسى پیدا كردم و چون در تبریز به حد كافى نبود، به تهران آمدم . مقدارى از متن رسائل و مكاسب مانده بود كه در تهران خواندم . هم چنین در درس‏هاى مرحوم آیت الله آقا شیخ محمد رضا تنكابنى و آقا میرزا مهدى آشتیانى، و . . . شركت مى‏كردم .
استاد جعفرى پس از حدود سه سال اقامت در تهران در سال 1325 به حوزه علمیه قم مشرف شده و حدود یك سال در آنجا مشغول تحصیل مى‏شوند و از محضر بزرگانى چون آیت الله سید محمد تقى خوانسارى، سید محمد حجت كوه كمرى، سید صدرالدین و امام خمینى (ره) و . . . مستفیض مى‏گردد . روزى نامه‏اى از برادرش دریافت مى‏كند كه مادر مریض است و بیا و او را ببین . وقتى استاد جعفرى خود را به تبریز مى‏رساند . معلوم مى‏شود مادر ده روز پیش از رسیدن نامه به دست وى از دنیا رفته است . از این رو، بسیار متاثر مى‏شود . . . پس از مدت كوتاهى اقامت در تبریز، در سال 1320 (ه . ش) به اصرار آیت الله میرزا فتاح شهیدى رهسپار نجف مى‏گردد . استاد در این باره مى‏گوید: عمده محرك من براى رفتن به نجف مرحوم شهیدى شد . یادم مى‏آید مقدارى از وسایل راه را هم ایشان فراهم كرد .  در نجف، استاد علامه جعفرى به مدرسه صدر وارد مى‏شود و بار دیگر، جلد دوم كفایه آخوند خراسانى را مطالعه و بحث مى‏كند و در درس‏هاى خارج آیات عظام شیخ محمد كاظم شیرازى، آیت الله خویى، آیت الله سید محمود شاهرودى، آیت الله حكیم و آیت الله سید جمال گلپایگانى و آیت الله سید عبد الهادى شیرازى و آیت الله میلانى شركت مى‏كند و به موازات شركت در درس‏هاى خارج، اصول و فقه، در محضر استادان بزرگى چون آقا شیخ صدرا قفقازى و آقا شیخ مرتضى طالقانى به فراگیرى دروس فلسفى و عرفانى مشغول مى‏شود .

پس از سه سال تحصیل در نجف اشرف، در سن 23 سالگى موفق به دریافت درجه اجتهاد از سوى آیت الله شیخ كاظم شیرازى مى‏شود . در مجموع، حدود هفده سال در نجف اقامت مى‏كند . در این مدت علاوه بر تحصیل، به تدریس خارج فقه و اصول و دروس فلسفه و معارف و نگارش كتاب مشغول مى‏شوند . سرانجام پس از پایان تحصیلات و تكمیل معلومات، عازم ایران مى‏گردد . پس از بازگشت‏به ایران، در قم به خدمت آیت الله بروجردى شرفیاب مى‏شود . ایشان از استاد مى‏خواهد تا در قم بماند و به تدریس بپردازد . از آنجا كه آب قم با مزاج وى سازگار نبود، عازم مشهد مى‏گردد . پس یك سال اقامت در مشهد به تهران بر مى‏گردد و پس یك سفر دیگر به نجف، به توصیه استادان بزرگوارش دوباره به ایران برمى‏گردد و پس از بررسى نیازهاى موجود علمى و فكرى و فرهنگى جامعه، به جاى تدریس فقه و اصول، . . . به كار پاسخ گویى به شبهات جوانان و تحقیق و تالیف مى‏پردازد .
استاد در این باره مى‏گویند: پس از مراجعت‏به ایران، دیدم كه به فقه و اصول به اندازه كافى توجه شده است ولى این جوان‏ها سرگردانند! احساس تكلیف كردم . دیدم تقریبا به حد كافى افراد هستند كه تدریس اصول و فقه را عهده دار شوند، اما در زمینه‏هاى دیگر چنین چیزى وجود ندارد . از این رو، من وظیفه خودم دیدم كه خلاءهاى دیگر را پر كنم .  از این تاریخ به بعد، استاد از طریق تالیف و نگارش كتاب‏هاى ارزشمند و انجام سخنرانى‏هاى مفید و آمورنده، به ارشاد مردم و دفاع از كیان فرهنگ اسلامى و بیین احكام و آموزه‏هاى دینى مشغول شدند . ره آورد این دوره پر بار از عمر گران قدر استاد جعفرى، نگارش بیش از صد جلد كتاب و صدها مقاله و سخنرانى و . . . است كه هر یك در حد خود به رشد و تعالى فرهنگ و اندیشه‏هاى الهى كمك مى‏كنند و تشنه گان معارف اسلامى را سیراب مى‏سازند . بدین وسیله، پس از عمرى خدمت‏به رهروان علم و حقیقت در روز پنج‏شنبه 25 آبان سال 1377، جان به جان آفرین تسلیم كرد و دوستداران علم و ایمان را در سوگ جان سوز خویش عزادار ساخت .

استاد جعفری به تفسیر مثنوی پرداخت تا مقدمه‌ای باشد برای شناخت و تفسیر كلام امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ (نهج البلاغه) . یكی از بستگان نزدیك استاد، در خواب دید كه در برابر علامه عبدالحسین امینی (1320 ـ 1390 هـ . ق) ـ صاحب الغدیر ـ نشسته است. علامة امینی پرسید: آیا شما جعفری را می‌شناسید؟ گفت: آری. علامه امینی گفت: نامه‌ای می‌دهم به ایشان بدهید. پرسید: اجازه دارم نامه را باز كنم و بخوانم؟ وقتی پاسخ مثبت شنید، در نامه نظر انداخت؛ دید خیلی معنوی و ملكوتی است؛ به قدری نورانی بود كه حالی خاصّ پیدا كرد. علامه امینی با تأكید گفت: این نامه را بدهید به جعفری و به ایشان بگویید ما اكنون در این عالم (برزخ) دیگر نمی‌توانیم كاری بكنیم ولی شما در آن دنیا در میدان كار هستید و می‌توانید دربارة امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ كار كنید. به این ترتیب، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه آغاز شد و تا پایان عمر استاد ادامه یافت و 27 جلد از آن منتشر شد. علامه جعفری با تمام صلاحیت‌هایی كه در شناخت هستی و جهان بینی‌های شرقی و غربی داشت، كوشید كلام امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ را به درستی بشناسد و به بهترین شكلی بشناساند. در این راه، او مكاتب گوناگون و نظریه‌های مختلف را به میدان طلبید و با قدرت استدلال نشان داد كه نهج البلاغه كلام خالق نیست، امّا برتر از كلام هر مخلوقی است و مطالب آن اگر درست و كامل روشن گردد، سراسر حقیقت و درستی است و در آن هیچ كژی و اشتباهی راه ندارد.

تا حال حاضر بیش از هشتاد اثر از آثار استاد به طبع رسیده است و چاپ بعضی از آنان همچون شرح مثنوی در 15 جلد مكرر را تجدید گردیده است. ضمناً تحت نظارت ایشان و طی 12 سال كاملترین كشف الابیات مثنوی مولوی در 4 جلد رحلی تحت عنوان «از دریا به دریا» منتشر شده است. از آثار برجسته ایشان شرح و تفسیر بر نهج البلاغه می باشد كه 27 جلد آن به زبان فارسی چاپ و منتشر شده است. دیگر اثر نفیس استاد جعفری، در زمینه بررسی و مقایسه افكار مولانا با فلسفه ها و جهان بینی های شرق و غرب می باشد كه تحت عنوان مولوی و جهان بینی ها چاپ شده است. در زمینه حقوق بشر و مقایسه آن با حقوق بشر در اسلام، كتاب مفصل و مشروحی به قلم ایشان منتشر شده كه نظریات جدید آن در كنفرانس اسلامی طرح ومورد استفاده قرار گرفته است. كتاب مزبور به زبان انگلیسی نیز ترجمه و چاپ شده است و به زبان ژاپنی توسط یكی از اساتید دانشگاه ناكویا در دست ترجمه است.

استاد جعفری حدود 50 سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت. در این مدت طولانی بسیاری از پژوهشگران حوزه و دانشگاه از دروس ایشان استفاده كرده و نكته‌ها آموختند كه از جمله می‌توان به دكتر «عبدالرحیم گواهی»؛ دكتر «عبدالله نصری» حجت الاسلام دكتر «محمد مهدی گرجیان» اشاره كرد .

فهرست آثار علامه محمدتقی جعفری (قدس سره)

در فقه:
1ـ رسائل فقهی كه شامل مطالب زیر است:
ـ طهارت اهل كتاب
ـ ذبایح اهل كتاب
ـ عدم انحصار زكات در موارد نه گانه
ـ قاعده لاضرر و لاضرار
ـ حلیت و حرمت گوشت انواع حیوانات
ـ حقوق حیوانات در فقه اسلامی
ـ كیفر سرقت در اسلام
ـ مقایسه حقوق بشر در اسلام و غرب
ـ بحثی درباره امر به معروف و نهی از منكر
ـ حرمت سقط جنین
ـ مسئولیت مدنی ناشی از جرم كودكان بزهكار در فقه و حقوق اسلامی

2ـ حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب (فارسی و انگلیسی)
3ـ الرضاع

در فلسفه:
1ـ جبر و اختیار
2ـ مجموعه مقالات كه شامل موضوعات زیر است:
ـ برهان كمالی دكارت بر وجود خداوند
ـ برهان كمالی (وجویی) در اثبات خدا
ـ هدف زندگی
ـ مقدمه ای بر مفهوم فلسفه مالكیت
ـ حركت و تحول
ـ حركت و تحول از دیدگاه قرآن
ـ طبیعت و ماورای طبیعت
ـ علم در خدمت انسان
ـ رابطه علم و حقیقت
ـ علم و عرفان از دیدگاه ابن سینا
ـ علم از دیدگاه اسلام
ـ امید و انتظار

3ـ ارتباط انسان و جهان
4ـ ایده آل زندگی و زندگی ایده آل
5ـ نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی
ـ مفاهیم و اندیشه های مجرد
ـ خویشتن
ـ علیت
ـ استی و بایستی

7ـ بررسی و نقد برگزیده افكار راسل
8ـ زیبایی وهنر از دیدگاه اسلام
9ـ حكمت اصول سیاسی اسلام (فلسفه سیاسی اسلام) این كتاب ترجمه و تفسیر فرمان مبارك حضرت امیر المؤمنین (ع) به مالك اشتر است.
10ـ بررسی و نقد كتاب (سرگذشت اندیشه ها) كه مهمترین كتاب آلفرد نورث وایتهد در فلسفه مغرب زمین است.
11ـ پیام خرد،‌ این كتاب حاوی تعدادی از سخنرانی های بین المللی می باشد كه به عنوان نمونه می توان به سخنان ایشان تحت عنوان (تقسیم بندی فلسفه ها) در یونان در دانشگاه آتن اشاره نمود.

پس از این سخنرانی و بیان این تقسیم بندی جدید در فلسفه، آقای پروفسور «موچوبولوس» استاد بزرگ فلسفه در دانشگاه آتن درباره استاد علامه جعفری این مطالب را بیان كرد: همان گونه كه در معرفی استاد گفتم: ایشان بسیار عمیق به مسائل می نگرند. امروز شما آقایان و خانم ها با سخنرانی علامه جعفری می توانید این موضوع را تأئید كنید كه استاد علامه جعفری تقسیم بندی جدیدی را كه برای علم و فلسفه و انواع آن مطرح كرده اند بسیار جالب است و با توجه به افكار ایشان می توان خطوط اصلی فلسفه و وظایف آینده فیلسوف را تعیین كرد.

12ـ فلسفه دین
13ـ تحقیقی در فلسفه علم
14ـ فلسفه و هدف زندگی
15ـ فلسفه و نقد سكولاریزم
16ـ مقدمه ای بر فلسفه
17ـ مولوی و جهان بینی ها
18ـ تعاون الدین و العلم
19ـ الامر بین الامرین
20ـ نهایت الادراك الواقعی بین الفلسفه القدیمه و الحدیثه
21ـ آفرینش و انسان
22ـ موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی

در عرفان:
1ـ عرفان اسلامی
2ـ آیا شریعت طریقت و حقیقت با یكدیگر متفاوتند؟
3ـ نیایش امام حسین (ع) در صحرای عرفان (به زبان فارسی و عربی)
4ـ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی (15 جلد)
5ـ حضرت علی (ع) و عرفان
6ـ علل و عوامل جذابیت سخنان مولوی

در علم النفس:
1ـ آیا جنگ در طبیعت انسان است؟
2ـ وجدان

در معارف اسلامی:
1ـ ترجمه و تفسیر نهج البلاغه (27 جلد)
2ـ ترجمه كامل نهج البلاغه (1 جلد)
3ـ انسان در دیدگاه قرآن
4ـ مبدا اعلا
5ـ امام حسین (ع) شهید فرهنگ پیشرو انسانیت
6ـ شناخت انسان در تصعید حیات تكاملی
7ـ علم از دیدگاه علی
8ـ علم و دین در حیات معقول
9ـ اخلاق و مذهب
10ـ شناخت از دیدگاه علمی و قرآن

در ادبیات و تحقیقات در مبانی آنها:
1ـ سه شاعر (حافظ، سعدی، نظامی)
2ـ حكمیت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی گنجوی (به زبان فارس یو روسی)
3ـ تحلیل شخصیت خیام (بررسی آرا فلسفی، ادبی، علمی و دینی)
4ـ از دریا به دریا (كشف الابیات مثنوی مولوی در 4 جلد)

در مباحث علمی:
1ـ عمل تجوید ذهن
2ـ بحثی در قانون تعادل در روش تجزیه ای و تركیبی
3ـ دانش ها و ارزش ها در مجرای قوانین علمی

در مدیریت:
1- انگیزش مدیریت در اسلام و نقد انگیزش های معاصر

در فرهنگ:
1ـ فرهنگ پیرو ـ فرهنگ پیشرو
2ـ طرحی برای انقلاب فرهنگی