• مشکی
  • سفید
  • سبز
  • آبی
  • قرمز
  • نارنجی
  • بنفش
  • طلایی
انجمن ها > انجمن ادبيـــات > صفحه اول بحث
لطفا در سایت شناسائی شوید!
ادبيـــات (بازدید: 810)
سه شنبه 17/5/1391 - 10:29 -0 تشکر 495935
منقبت امامان علیهم السلام در شعر فارسی

 
نوشته ی رسول جعفریان بر گرفته از
http://www.hawzah.net/FA/articleview.html?ArticleID=46504




مروری اجمالی بر منقبت امامان علیهم السلام در شعر فارسی

سه شنبه 17/5/1391 - 10:30 - 0 تشکر 495938


تاریخِ ستایشگری شاعران نسبت به چهره های مورد علاقه شان، تاریخی است به طول تاریخ شعر و شاعری؛ و همچنان که اصل شعر در میان افراط و تفریط سرگردان بوده و به دشواری به حیّز اعتدال در می آمده، شعر مدح و ستایش هم به قیاس مخاطبان خود و تعبیرات و ترکیباتی که در آن به کار می رفته، دائما در فراز و نشیب بوده و هست.


در اسلام، شاعران صحابی از همان روزگار بعثت به این سو، به سرایش اشعاری در ستایش پیامبر صلی الله علیه و آله می پرداختند. اشعار ابوطالب علیه السلام نمونه روشنی از این قبیل ستایشهاست که بخش عمده ای از آن در دیوان ابوطالب به چاپ رسیده است. پس از آن در مدینه، شاعران فراوانی مانند حسّان بن ثابت، کعب بن مالک، عبدالله بن رواحه (هر سه انصاری خزرجی) در ستایش از اسلام و رسول خدا صلی الله علیه و آله و همچنین هجو دشمنان آن حضرت اشعاری می سرودند. این اشعار گاه با ابتکار خود اصحاب سروده می شد و گاه به عنوان جوابی برای اشعار مشرکان انشاد می گردید. بسیاری از این اشعار در سیره ابن اسحاق آمده است؛ گرچه ابن هشام برخی از آنها را که به مذاق مذهبی اش خوش نیامده یا از اساس آنها را نادرست می دانسته، در تهذیب خود از سیره ابن اسحاق حذف کرده است.



سه شنبه 17/5/1391 - 10:31 - 0 تشکر 495939

یکی از نقاط حساسی که شاعران صحابی در آن باره شعر ستایشی سرودند، اشعاری بود که در روز هیجدهم ذی حجّه سال دهم بعثت در غدیر سروده شد. این اشعار توسط کسانی مانند حسّان ابن ثابت، قیس بن سعد بن عباده و شمار دیگری از صحابه سروده شده و ضمن آنها از اینکه امام علی علیه السلام به عنوان «مولای مردم» معرفی شده، از آن حضرت ستایش شده است. این اشعار را علامه امینی در مجلد نخست الغدیر ارائه کرده و منابع آنها را از منابعی تاریخی و ادبی آورده است.

سه شنبه 17/5/1391 - 10:32 - 0 تشکر 495941

پس از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله اشعاری در مرثیه آن حضرت سروده شد. طبعا زمانی که دستگاه خلافت راهش را از راه امام علی و خاندان پیامبر جدا کرد، شیعیان گرفتار محدودیت شدند؛ محدودیتی که گرچه در فاصله چهار سال و نه ماه حکومت امام علی علیه السلام قدری از آن کاسته شد، اما بلافاصله با حکومت معاویه و شدت سختگیری وی بر آن افزوده گردید. در روزگار خلافت امام علی علیه السلام شاعران شیعی اشعار فراوانی در ستایش آن حضرت سرودند که نمونه هایی از آنها را در کتاب وقعة صفین، الوافدات من النساء علی معاویة و آثار دیگر ملاحظه می کنیم؛ اما از روزگار خلافت معاویه به بعد، شیعیان با سختی روزگار را می گذراندند و در بیشتر اوقات گرفتار بلایای فراوانی بوده، به شدت برای بیان احساس خود به طور آزاد با مشکل روبه رو بودند.

سه شنبه 17/5/1391 - 10:34 - 0 تشکر 495944

از این زمان به بعد، شیعیان بین دو احساس متفاوت که در درونشان شعله ور بود، زندگیشان را ادامه می دادند. یکی در سوگ شهیدان اهل بیت به ویژه شهیدان کربلا که آنان را به لحاظ روحی عمیقا تحت تأثیر قرار داده بود و سبب سرایش اشعاری در مرثیه اهل بیت، به ویژه شهدای کربلا می شد. نمونه این اشعار را تا قرن پنجم در کتاب پرارج دو جلدی زَفَرات الثقلین استاد محمد باقر محمودی ملاحظه می کنیم. احساس دوم شیعیان، شدّت حب و علاقه آنان به امام علی و اهل بیت علیهم السلام بود که آن هم در فضای فشار امویان و عباسیان و دشمنی و بدگویی آنان از امام علی علیه السلام ، شیعیان را به سرایش هرچه بیشتر اشعاری در ستایش اهل بیت علیهم السلام وامی داشت. ویژگیهای برتر امامان علیهم السلام خود عامل مهمی شد که نه تنها شیعیان بلکه شاعرانی چون فرزدق هم که دلبستگی به امویان داشت، اشعاری در ستایش امام سجاد علیه السلام بسراید و یکی از قلّه های منقبت خوانیِ عربی را با شعر معروف خود در این دوره فتح کند.










سه شنبه 17/5/1391 - 10:34 - 0 تشکر 495945

سرایش شعر مدح و مرثیه برای اهل بیت، از نیمه دوم قرن اول هجری بالا گرفت و در قرن دوم و از آن پس در قرون بعد، در قالب شعر عربی، به طور بی امان ادامه یافت. در میان انبوه این قبیل اشعار، نام شاعران بنام و بصیری چون سید حمیری، کمیت بن زید اسدی و دعبل خزاعی درخشش ویژه ای دارد، اما به هیچ عنوان سرایش شعر منقبت اهل بیت، محدود به این دو نفر نیست. سید حمیری در سرایش اشعارش در مدح اهل بیت، تا آنجا پیش رفت که اعلام کرد: اگر کسی فضیلتی از علی بیابد که او شعری در باره آن نسروده باشد، می تواند از وی جایزه بگیرد.



سه شنبه 17/5/1391 - 10:35 - 0 تشکر 495946

در این میان، ائمه اطهار علیهم السلام با دست و دلبازی فراوان به حمایت از این شاعران برخاسته، با اعطای صله های فراوان، آنان را تشویق به سرایش این قبیل اشعار می کردند، همچنان که برپا کردن سوگواری و خواندن شعر در مرثیه امام حسین علیه السلام را تشویق می کردند. برخی از این حمایتها تشویق معنوی آنان بود که نمونه اش برخورد امام رضا علیه السلام با دعبل خزاعی است. به هر رو در این باره نصوص تاریخی فراوانی در دست است که اینجا محل بیانش نیست.


بدین ترتیب، شیعیان از یکی از مهم ترین ابزارهای احساسی و عاطفی یعنی ادبیات، آن هم قالبِ شعر که نقطه اوج بیان احساس است، برای نشر دیدگاه های مذهبی خود بهره بردند.


در این میان، فضائل امام علی علیه السلام مهم ترین دستمایه برای پر کردن محتوا و مضمون اشعار منقبت بود و از میان این فضائل، حدیث غدیر یکی از بهترین ها به شمار می آمد، به طوری که صدها غدیریه به عربی و بعدها به فارسی سروده شد که گزارش غدیریه های عربی را در الغدیر علامه امینی می توان یافت.



سه شنبه 17/5/1391 - 10:37 - 0 تشکر 495949


بدر هر صورت، داستان سرایش شعر عربی در مدح و مرثیه اهل بیت، داستانی طولانی است؛ اما پرسش مهم در اینجا این است که نخستین بار چگونه این احساس و عاطفه پردامنه در زمینه سرایش شعر ستایش و مرثیه، به شیعیان و علاقه مندان به اهل بیت از میان عجمان و فارسی زبان انتقال یافت؟ بدون تردید، شعر فارسی از آغاز فعالیت خود در قالب فارسی نو کوشیده است تا مضامین اشعار عربی و از جمله همین موضوع ستایشگری را در خود جای دهد و به طور طبیعی شیعیان را که عمیقا به اهل بیت عشق می ورزیدند به سرایش شعر فارسی در باره اهل بیت وادارد.



سه شنبه 17/5/1391 - 10:39 - 0 تشکر 495953

در میان کهن ترین شاعران ایرانی از قرن پنجم به بعد، از این قبیل اشعار ستایش آمیز داریم. در این میان، نام چند نفر از این شاعران برجسته، درخشش ویژه ای دارد. اینها افرادی هستند که در میانه قرن ششم کاملاً برای عبدالجلیل قزوینی شناخته شده بوده و نامشان را بیان کرده است.


عبدالجلیل قزوینی رازی که بهترین اطلاعات را در باره شعرای پارسی زبان این دوره و همچنین رویه منقبت خوانی در قرن ششم در جوامع شیعی به دست داده، در باره شماری از شعرای شیعه می نویسد:


«اما شعرای پارسیان که شیعی و معتقد و متعصب بوده اند، هم اشارتی برود به بعضی؛ اولاً فردوسی طوسی شیعی بوده است و در شاهنامه در مواضع به اعتقاد خود اشارت کرده است ... و فخری جرجانی شیعی بوده است و در کسایی خود خلافی نیست که همه دیوان او مدایح و مناقب مصطفی و آل مصطفی است، علیه و علیهم السلام. و عبدالملک بنان رحمة الله علیه مؤیَّد بوده است به تأیید الهی ... و ظفر همدانی اگرچه سنی بوده است، او را مناقب بسیار است در علی و آل علی علیهم السلام و در دیوانش مکتوب است تا تهمتش نهند به تشیع. و اسعدی قمی و خواجه علی متکلم رازی عالم و شاعر، و امیر اقبالی شاعر و ندیم سلطان محمد رحمة الله علیه شیعی و معتقد بوده است و قائمی قمی، و معینی و بدیعی و احمدچه رازی، و ظهیری و بردی و شمسی و فرقدی و عنصری و مستوفی و سمان و سید حمزه علوی و خواجه ناصحی و امیر قوامی و غیر اینان رحمة الله علیهم که همه توحید و زهد و موعظت و مناقب گفته اند بی حدّ و اندازه. و اگر به ذکر همه شعرای شیعی مشغول شویم، از مقصود بازمانیم. و خواجه سنایی غزنوی که عدیم النظیراست در نظم و نثر خاتم الشعرایش نویسند او را منقبت بسیار است، و اگر خود این یکی بیت است که در فخری نامه گوید کفایت است:













جانب هر که با علی نه نکوستهر که را خواه گیر، من ندارم دوست
هر که چون خاک نیست بر درِ اوگر فرشته است خاک بر سرِ او




































به گفتار پیغمبرت راه جویدل از تیرگیها بدین آب شوی
چه گفت آن خداوند تنزیل وحیخداوند امر و خداوند نهی
که من شهر علمم علیّم دَر استدُرست این سخن قول پیغمبر است
منم بنده آل بیت نبی (ص)ستاینده خاک پای وصی (ع)
اگر چشم داری به دیگر سرای!به نزد نبیّ و وصی گیر جای
بدین زادم و هم بدین بگذرمچنان دان که خاک پیِ حیدرم
هر آن کس که در دلش بغض علی استاز او خوارتر در جهان زار کی است
نباشد مگر بی پدر دشمنشکه یزدان به نیران بسوزد تنش












به دل هر که بغض علی کرد جایز مادر بود عیب آن تیره رای
که ناپاک زاده بود خصم شاهاگر چند باشد به ایوان و گاه








که فردوسی طوسی پاک جفتنه این نامه با نام محمود گفت

و در شعر دیگری می گوید:













نترسم که دارم ز روشن دلیبه دل مهر آل نبیّ و ولیّ
شفیعم محمّد، امامم علی استبه هر دو جهانم وفیّ و ملی است


سه شنبه 17/5/1391 - 10:40 - 0 تشکر 495956

یکی دیگر از شعرای این دوره کسایی مروزی (متولد 341) است که هم در مدح امام علی و هم در مرثیه شهدای کربلا از وی اشعاری برجای مانده است. از جمله در منقبت امام علی علیه السلام چنین سروده است:



مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار
آن کیست بدین حال و که بوده است وکه باشد جز شیر خداوند جهان، حیدر کرار
این دین هدی را به مثل دایره ای دان پیغمبر ما مرکز و حیدر خط پرگار
علم همه عالم به علی داد پیمبر چون ابر بهاری که دهد سیل به گلزار


فهم کن گر مؤمنی فضل امیرالمؤمنین فضل حیدر، شیر یزدان، مرتضای پاک دین
فضل آن کس کز پیمبر بگذری فاضل تر اوست فضل آن رکن مسلمانی، امام المتقین
فضل زین الاصفیاء، داماد فخر انبیا کآفریدش خالق خلق آفرین از آفرین
این نواصب، گر ندانی فضل سر ذوالجلال «آیت قربی» نگه کن و آن «اصحاب الیمین»
«قل تعالوا ندع» بر خوان، ور ندانی گوش دار لعنت یزدان ببین از «نبتهل» تا«کاذبین»
«لافتی الا علی» بر خوان و تفسیرش بدان یا که گفت و یا که داند گفت جز روح الامین...
گر نجات خویش خواهی در سفینه نوح شو چند باشی چون رهی تو بینوای دل رهین
دامن اولاد حیدر گیر و از طوفان مترس گرد کشتی گیر و بنشان این فزع اندر پسین...
سیصد و هفتاد سال از وقت پیغمبر گذشت سیر شد منبر ز نام و خوی تکسین و نگین
منبری کآلوده گشت از پای مروان و یزید حق صادق کی شناسد و آن زین العابدین
مرتضی و آل او با ما چه کردند از جفا یا چه خلعت یافتیم از معتصم یا مستعین
کان همه مقتول و مسمومند و مجروح از جهان وین همه میمون و منصورند امیر الفاسقین
ای کسایی، هیچ میندیش از نواصب و از عدو تا چنین گویی مناقب، دل چرا داری حزین؟


کاین مشکْ بوی عالم وین نوبهار خرم بر ما چنان شد از غم چون گور تنگ و تنها
بیزارم از پیاله، وز ارغوان و لاله ما و خروش ناله کُنجی گرفته مأوا
دست از جهان بشویم، عز و شرف نجویم مدح و غزل نگویم، مقتل کنم تقاضا
میراث مصطفی را، فرزند مرتضی را مقتول کربلا را، تازه کنم تولا
آن نازش محمد، پیغمبر مؤیّد آن سید ممجد، شمع و چراغ دنیا
آن میر سربریده، در خاک خوابنیده از آب ناچشیده، گشته اسیر غوغا


سه شنبه 17/5/1391 - 10:42 - 0 تشکر 495959

یکی از نخستین نمونه شاعران شیعی که در ستایش اهل بیت شعر لطیف فارسی سروده و گویا تنها یک دوبیتی از وی برجای مانده ملک الکلام بندار رازی (م 433) است. این دو بیت چنین است:


تا تاج ولایت علی بر سرمه هر روج مرا خوش تر و نیکوترمه
شکرانه اینکه میر دین حیدرمه از فضل خدا و منّت مادرمه

شعر ستایش نسبت به اهل بیت در قرون بعد جدی تر و بیشتر شد. حتی برخی از سنیان خراسان هم که متشیع بودند، در این کار سهیم شدند. از جمله این شاعران سنایی (م 545) است که عبدالجلیل وی را شاعری شیعی معرفی کرده است. وی در ستایش و مدح امام علی علیه السلام چنین سروده است:


ای امیرالمؤمنین! ای شمع دین! ای بوالحسن! ای به یک ضربت ربوده جان دشمن در بدن
هر دلی کو مهرت اندر دل ندارد همچو جان هر دلی کو عشقت اندر جان ندارد مقترن
روی جنات العُلی هرگز نبیند بی خلاف لایزالی ماند اندر نار با کُم و حزن

و در جای دیگری گوید:

شو مدینه علم را در جوی، پس در وی خرام تا کی آخر خویشتن چون حلقه بر درداشتن!
چون همی دانی که شهر علم را حیدر دَر است خوب نبود غیر حیدر میر و مهتر داشتن
کی روا باشد به ناموس و حِیَل در راه دین دیو را بر مسند قاضی اکبر داشتن
مر مرا باری نکو ناید ز روی اعتقاد حق حیدر بُردن و دین پیمبر داشتن
چون درخت دین به باغ شرع هم حیدر نشاند باغبانی زشت باشد، جز که حیدر داشتن
جز کتاب الله و عترت، ز احمدِ مرسل نماند یادگاری کان توان تا روز محشر داشتن
از پس سلطان دین پس چون روا داری همی جز علی و عترتش، محراب و منبر داشتن
گر همی مؤمن شماری خویشتن را بایدت مُهر رزّ جعفری بر دین جعفر داشتن

شعر اخیر می تواند نشانی از تشیع جعفری در سنایی تلقی شود.

برو به انجمن
انجمن فعال در هفته گذشته
مدیر فعال در هفته گذشته
آخرین مطالب
  • آلبوم تصاویر بازدید از کلیسای جلفای...
    آلبوم تصاویر بازدید اعضای انجمن نصف جهان از کلیسای جلفای اصفهان.
  • بازدید از زیباترین کلیسای جلفای اصفهان
    جمعی از کاربران انجمن نصف جهان، در روز 27 مردادماه با همکاری دفتر تبیان اصفهان، بازدیدی را از کلیسای وانک، به عمل آورده‌اند. این کلیسا، یکی از کلیساهای تاریخی اصفهان به شمار می‌رود.
  • اعضای انجمن در خانه شهید بهشتی
    خانه پدری آیت الله دکتر بهشتی در اصفهان، امروزه به نام موزه و خانه فرهنگ شهید نام‌گذاری شده است. اعضای انجمن نصف جهان، در بازدید دیگر خود، قدم به خانه شهید بهشتی گذاشته‌اند.
  • اطلاعیه برندگان جشنواره انجمن‌ها
    پس از دو ماه رقابت فشرده بین کاربران فعال انجمن‌ها، جشنواره تابستان 92 با برگزاری 5 مسابقه متنوع در تاریخ 15 مهرماه به پایان رسید و هم‌اینک، زمان اعلام برندگان نهایی این مسابقات فرارسیده است.
  • نصف جهانی‌ها در مقبره علامه مجلسی
    اعضای انجمن نصف جهان، در یك گردهمایی دیگر، از آرامگاه علامه مجلسی و میدان احیا شده‌ی امام علی (ع) اصفهان، بازدیدی را به عمل آوردند.