تبیان، دستیار زندگی

نزدیک به ۵۰ سال قبل “دکتر محمد اصانلو”، رشته جراحی ترمیمی را در دانشگاه علوم پزشکی تهران پایه‌گذاری کرد. هدف اصلی جراحان پلاستیک ترمیم ضایعات نشای از حوادث و تصادف‌ها و سوختگی‌های شدید بود.
علاوه بر این، در میان خانواده‌های مرفه هم کم و بیش کسانی پیدا می‌شدند که از مهارت این جراحان برای زیبا کردن چهره خود بهره ببرند. سال‌ها وضع به این منوال گذشت تا اینکه در دهه ۷۰ ناگهان تقاضای جوانان برای انجام عمل‌های زیبای با رشد ۸۰ درصدی مواجه شد. دیگر جراحی‌های زیبائی منحصر به طبقه مرفه جامعه نبود و از هر طبقه اجتماعی افرادی وجود داشتند که بخشی از صورت یا اندام خود را به تیغ جراحان زیبائی سپرده بودند. این روند همچنان ادامه دارد به‌طوری که مردم ایران در کنار کشورهای ترکیه و برزیل در رده‌های نخست میزان جراحی‌های زیبائی جهان قرار دارند. در صد بالائی از تقاضای جوانان برای جراحی زیبائی از سوی دختران است. به‌طوری که ۹۵ ردصد از متقاضیان را زنان و دختران ۱۴ تا ۴۵ سال برای جراحی بینی و اندام و ۵ درصد را مردان برای انجام جراحی بینی و کاشت مو تشکیل می‌دهند.
● همه چیز نسبی است

بخش قابل توجهی از کارتون‌های کودکان را ژاپنی‌ها ساخته‌اند. معمولاً ماجرای این کارتون‌ها گرته‌برداری آزادی از قصه‌های قدیمی ملل گوناگون است. اما در همه کارتون‌های ژاپنی یک ویژگی مشترک وجود دارد و آن چشم‌های درشت شخصیت‌های داستانی است. در حقیقت چشم‌بادامی آنچه را که خود ندارند در کارتون‌هایشان به تصویر کشیده‌اند. به این ترتیب تعجبی ندارد که زردپوستان آسیای شرقی بیش از تمام ساکنان کره‌زمین به دنبال عمل ترمیمی پلک (بلفاروپلاستی) باشند تا چشم‌هایشان بزرگتر به‌نظر برسد. از این موارد خاص که بگذریم، باقی موارد جراحی زیبائی پیوند معناداری با خصوصیت‌های فرهنگی مردم هر کشوری دارد. زیبائی در هر جامعه‌ای تعریف خاص خود را دارد و بر مبنای همین تعریف تقاضای نسل جوان آن شکل می‌گیرد. به‌طور مثال برای جوانان انگلیسی حالت اندام تحتانی بسیار مهم است. همین قضیه میزان بالای جراحی‌های لیپوساکشن را در انگلیس توجیه می‌کند. “انجمن جراحان پلاستیک زیبائی بریتانیا” در سال ۲۰۰۶ آماری را منتشر کرد که براساس آن تنها در یک سال ۴ هزار مورد عمل لیپوساکشن صورت گرفته است. این میزان، حدود ۹۰ درصد نسبت به سال‌های قبل افزایش داشته است. نکته جالب آن است که لیپوساکشن به هیچ عنوان جایگزینی برای رژیم‌های لاغری محسوب نمی‌شود.

از طرفی در باورهای اسطوره‌ای کشورهای غربی، سینه مهمترین نماد باروری و زنانگی محسوب می‌شود. این بارور را به روشنی می‌توان در مجسمه‌های به جا مانده از دوران یونان و روم باستان مشاهده کرد. تا به حال حدود ۲ میلیون زن در آمریکا سینه‌هایشان را جراحی پلاستیک کرده‌اند و هر سال هم ۲۵۰ هزار نفر به این تعداد افزوده می‌شود. سن متوسط زنانی که جراحی می‌شوند، ۳۴ سال است و اغلب آنها پس از زایمان این کار را می‌کنند در جوامع اسلامی اما به علت نوع پوششی که زنان اختیار می‌کنند، بیشترین توجه به اجزاء صورت معطوف می‌شود، به‌طوری که در کشور ما رینوپلاستی (جراحی زیبائی بینی) به تنهائی با تمام عمل‌های زیبائی دیگر برابری می‌کند. در کنار جراحی بینی، کلینیک‌های پوست و زیبائی عمل‌های معده دیگری را نیز انجام می‌دهند که برجسته کردن لب‌ها، گونه‌گذاری، درمان چین و چروک، گودرفتگی و لاغری صورت و چانه از شایع‌ترین آنها است.
● جراحی فرهنگی
امروزه کمتر مجله خانوادگی را می‌توان یافت که چند صفحه کامل از آن به تبلیغات مؤسسه‌های زیبائی اختصاص نداشته باشد. نمی‌توان گسترش روزافزون جراحی‌های زیبائی و پائین آمدن معنادار سن دختران متقاضی جراحی پلاستیک را نشانه‌های خوبی برای آینده فرهنگ یجامعه ایران دانست واقعیت آن است که زیبائی ظاهری می‌تواند منشاء قدرت و اثرگذاری باشد. شاید به همین دلیل است که مجریان تلویزیونی و گویندگان خبر همیشه ظاهری زیبا و دلنشین دارند. از طرفی در تبلیغات مؤسسه‌های جراحی زیبائی، همیشه این عبارت به چشم می‌خورد که “ظاهر زیباتر موقعیت‌های مناسبتری را در زندگی پدید می‌آورد و انسان زیباتر می‌تواند اعتمادبه‌فنس بالاتری در روابط اجتماعی خود داشته باشد”.
انکار این واقعیت چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد اما تعیین سهم ظاهر افراد برای حضور موفق در اجتماع موضوعی است که جامعه‌شناسان باید در موردش نظر بدهند. روانشناسان معتقدند که گسترش نامطلوب جراحی‌های زیبائی در یک جامعه متأثر از انگیزه‌های عاطفی و شناختی افراد آن است به‌طوری که نیازهای عاطفی جوانان به‌ویژه نیاز به مورد توجه قرار گرفتن به وسیله جامعه از انگیزه‌های اصلی کسب زیبائی تصنعی است. از طرفی گروه‌های مرجع نتوانسته‌اند جوانان را در شناخت هویت خود یاری کنند. به این ترتیب ظاهری‌ترین لایه هویت هر فرد چنان برجسته می‌شود که دیگر ابعاد وجودی‌اش را به حاشیه می‌راند.
با تمام این تفاسیر حتی جراحان پلاستیک و ترمیمی هم توقع و تلقی بسیاری از مراجعه‌کنندگان را چندان با واقعیت منطبق نمی‌دانند و به صراحت می‌گویند: “جراحی پلاستیک معجزه نمی‌کند”.
● اول مشاوره
شاید جراحان پلاستیک و زیبائی، تنها پزشکانی باشند کهطرف مقابلشان “بیمار” نیست! از طرفی جراحی‌های پلاستیک را نمی‌توان در کنار سایر عمل‌های ضروری و اورژانس دسته‌بندی کرد. به همین دلیل بسیاری از شرکت‌های بیمه‌گر، از پوشش هزینه این عمل‌ها طفره می‌روند. به‌علاوه به‌علت حساسیت‌های زیاد این عمل‌ها میزان شکایت از جراحان زیبائی چندین برابر سایر شکایت‌های پزشکی است.
آمار بالای شکایت‌های اقدامات زیبائی، ۲ دلیل عمده دارد.
ـ دلیل اول: عدم نظارت کافی بر پزشکان و پراکندگی خدمات زیبائی است. براساس آمار سازمان نظام پزشکی کشور، نام کمتر از ۱۵۰ پزشک فوق تخصص جراحی ترمیمی در آن سازمان ثبت شده است. این آمار در کنار متخصصان پوست، چشم و گوش و گلو و بینی که دوره‌های راحتی‌های زیبائی را پشت سر گذاشته‌اند به ۱۰۰۰ نفر نیز نخواهد رسید اما متأسفانه بیش از ۳۰۰۰ پزشک در ایران بدون داشتن مدرک معتبر در زمینه جراحی‌های زیبائی، دست به این عمل‌های حساس می‌زنند.
ـ دلیل دوم: توقع و پیش‌فرض‌های کسانی است که برای عمل‌های زیبائی مراجعه می‌کنند. به‌طور معمول بعد از چنین عمل‌هائی، افراد ساعت‌ها جلوی آینه به ‌صورت و اندام خود خیره می‌شوند و چیزهائی را کشف می‌کنند که از قبل هم وجود داشته اما در آن موقع اصلاً توجهی به آن نمی‌کردند. در این مورد نقش اطرافیان بیمار را هم نباید از نظر دور داشت.
و اما مهمتر از نگرش قبلی مراجعه‌نندگن، تعادل روحی و روانی آنها است. طبق پروتکل‌های جراحی‌های پاستیک، همه متقاضیان باید قبل از عمل تحت مشاوره روانپزشک قرار بگیرند.
بیماران دچار اختلالات شخصیتی و اختلالات بدریختی بدن (Somatophobia) به هیچ عنوان کاندید مناسبی برای عمل‌های زیبائی نیستند. بیماران دچار اختلالات (Somatophobia) باورهای شبه‌هذیانی مبنی بر وجود نقص در ظاهر خود دارند. این بیماران به‌طور مداوم از بدشکلی صورت و اندام خود شکایت دارند و در صورت وجود ایرادهای جزئی به‌صورت مبالغه‌آمیزی آن را بزرگ جلوه می‌دهند. به‌طوری که در عملکرد اجتماعی آنها آثار شومی به بار می‌آورد.
اما نکته مهم در این بیماران آن است که جراحی‌های ترمیمی به نگرانی‌های بیمار پایان نخواهد داد. چرا که در مدت کوتاهی از ظاهر جدید خود هم احساس نارضایتی می‌کنند. در این حالت یا از جراح پلاستیک خود شکایت خواهند کرد یا اگر جراح خوش اقبال باشد به سراغ جراح دیگری خواهند رفت.
متأسفانه آمار دقیقی در دست نیست که چند میزان از مراجعه‌کنندگان به جراحان ترمیمی را بیماران با اختلالات شخصیتی و اختلالات شبه جمعی تشکیل می‌دهند اما طبق مطالعاتی که آقای دکتر نراقی انجام داده‌اند، اختلالات شخصیتی، به‌طور معناداری در آقایانی که برای جراحی بینی مراجعه کرده‌اند بیشتر بوده است. به همین خاطر، در نواحی آقایان باید احتیاط بیشتری به خرج داد و با وسواس بیشتری، بیمار را انتخاب کرد.
● عمل‌های شایع
برخلاف بسیاری از کشورهای دنیا جراحی پلاستیک بینی شایع‌ترین عمل زیبائی در ایران است. بعد از بینی، حذف چین و چروک صورت در رتبه دوم قرار دارد.
▪ جراحی‌ پلاستیک بینی (رینوپلاستی)
شاید باور کردنش چندان آسان نباشد اما در بسیاری از کتاب‌های مرجع جراحی پلاستیک، راینوپلاستی را از مشکل‌ترین اعمال جراحی پلاستیک در بدن نام برده‌اند.
بینی، برخلاف باقی اعضائی که مورد عمل زیبائی قرار می‌گیرند، عملکردهای مهم و حیاتی نیز دارد. به بیان دیگر، اگر یک بینی بعد از عمل خیلی زیبا از آب دربیاید اما عملکرد تنفسی بیمار مختل شود، عمل هیچ ارزشی نخواهد داشت.
و اما نکته مهم بعد از عمل بینی آن است که از قضاوت زودهنگام درباره شکل بینی پرهیز شود. لااقل لازم است چند ماه بگذرد و طبق آمارهای استاندارد ۲ سال زمان لازم است تا بینی فرم اصلی‌اش را پیدا کند. در مورد عوارض احتمالی عمل‌های رینوپلاستی، آقای دکتر نراقی مجموعه مقالات مفصلی را در ماهنامه درد و طبیب مردم به چاپ رسانده‌اند.
▪ کلینیک‌های پوست و زیبائی صورت
با پیشرفت دستگاه تجهیزات و مهارت‌های جراحی، هر روز شیوه تازه‌ای به خدمات زیبائی اضافه می‌شود. جراحان فک و صورت، متخصصان پوست و مو و متخصصان چشم جزء پزشکانی هستند که به‌طور معمول اعمال زیبائی صورت را انجام می‌دهند.
هر چند سابقه مهارت و هنر پزشک در این شیوه‌های جراحی حرف اول را می‌زند اما توصیه کلی آن است که هر ناحیه‌ای به‌وسیله متخصص آن عمل شود. مثلاً آشنائی کامل یک جراح چشم با ساختار سیستم بینائی باعث می‌شود که عوارض اعمالی چون بالا کشیدن پلک‌ها به حداقل برسد.
جراحی لفاروپلاستی شامل برداشتن ظریف پوست‌های اضافه و تنظیم چربی‌های داخل پلک است. معمولاً پلک‌های فوقانی با هم و پلک‌های تحتانی با هم عمل می‌شوند.
اگرچه جراحی افتادگی پلک‌ها برای بسیاری از بیماران جنبه زیبائی دارد و از نظر کاهش سنگینی روی چشم و افزایش میدان بینائی جنبه درمانی نیز پیدا می‌کند.
▪ عمل‌های اندام
با تغییر الگوی فرهنگی جامعه جوان ایران، می‌توان انتظار داشت که جراحی‌های پلاستیک اندام در سال‌های آینده با اقبال بیشتری روبرو شوند. جراحی‌های پلاستیک سینه و لیپوساکشن شایع‌ترین جراحی‌های زیبائی اندام هستند.
▪ لیپوساکشن
برداشت چربی‌های زیرپوستی (لیپوساکشن) در جوامع چاق همچون آمریکا و انگلیس شایع‌ترین عمل جراحی پلاستیک به نام (کانولا) ذخایر چربی موضعی از نواحی باسن، پهلوها و ران و شکم بیرون کشیده می‌شود. امروزه شیوه‌های متنوعی برای لیپوساکشن ابداع شده است اما در تکنیک کلاسیک آن پس از ایجاد چند برش ظریف چند میلی‌متری، محلولی در بافت چربی تزریق می‌شود. ترکیب‌های متفاوتی از این محلول ساخته شده است که علاوه بر سست کردن پیوندهای سلولی بافت چربی موجب بی‌حسی و کاهش خونریزی هم می‌شوند. نوع بیهوشی مورد استفاده در عمل‌های لیپوساکشن بسته به تعداد نواحی که باید مورد عمل قرار بگیرند، مقدار چربی که باید برداشته شود و شرایط و نظر پزشک و بیمار می‌تواند موضعی یا عمومی باشد. مدت زمان لازم برای عمل هم می‌تواند بسته به تعداد نواحی مورد عمل از ۳۰ دقیقه تا ۳ ساعت طول بکشد و اما یک اشتباه رایج در باور عمومی آن است که لیپوساکشن را راهی برای لاغری می‌دانند.
در صورتی که حداکثر میزان چربی استخراجی در هر عمل حداکثر به ۸-۵ لیتر می‌رسد. خروج این مقدار چربی البته به علت چگالی پائین بافت چربی چندان موجب کاهش وزن هم نمی‌شود. از طرفی توصیه می‌شود که بین عمل‌های لیپوساکشن لااقل سه ماه فاصله بیفتد.