تبیان، دستیار زندگی

شهرستان نطنز یکی از مناطق تاریخی و مهم استان اصفهان است که از مناطق دیدنی و آثار تاریخی با ارزش و طبیعت زیبایی برخوردار است. وجود روستای تاریخی و با اهمیت ابیانه در این منطقه به همراه چندین مسجد تاریخی و مهم با معماری جالب و دیدنی نطنز را به لحاظ گردشگری در ردیف مناطق معروف استان قرار داده است. شغل مردمان نطنز كشاورزی و دام داری است. در شهرستان نطنز صنایع دستی متنوعی تولید می شود که مهم ترین آن ها فرش‌بافی، سفال‌گری، كارگاه‌چینی و سرامیک سازی، ریسندگی و بافندگی وچاروق دوزی می باشد. قالی بافی از دیرباز در این ناحیه رواج داشته و قالی های نطنز اكثرا دارای طرح‌كاشان ونقش‌های لچک‏، ترنج، بادامی، شاه عباسی، افشان، شاخه شكسته شكارگاهی، اژدری، و سلیمی هستند. به همین منظور چند سالی است كه یک شركت فرش در شهر نطنز تاسیس شده و قالی های صادراتی قابل توجهی عرضه می دارد. 
مکان های دیدنی و تاریخی
شهرستان نطنز یکی از مناطق تاریخی و مهم استان اصفهان است که از مناطق دیدنی و آثار تاریخی با ارزش و طبیعت زیبایی برخوردار است. وجود روستای تاریخی و با اهمیت ابیانه در این منطقه به همراه چندین مسجد تاریخی و مهم با معماری جالب و دیدنی اهمیت گردشگری این منطقه را چندین برابر كرده است. آرامگاه ها و عمارت های قدیمی‏ و آتشکده های دوره های ساسانی، گوشه ای از آثار تاریخی و مکان های دیدنی منطقه را تشكیل می دهند. 
صنایع و معادن
صنایع ماشینی نطنز عبارتند از:كارخانه چینی و سرامیک، كارخانه های ریسندگی و بافند گی.در شهرستان نطنز معادن مس، سرب، زغال سنگ، سنگ مرمر، سنگ ساختمانی، آهک، گچ، ‌نمک و نقره وجود دارد. 
کشاورزی و دام داری 
فرآورده های كشاورزی این ناحیه غلات، حبوبات، صیفی، چغندرقند، سیب زمینی، پنبه، تنباكو و گونه های میوه است. گلابی نطنز از لحاظ كیفیت، دارای اهمیت بوده و به تحفه نطنز سرشناس است 
مشخصات جغرافیایی
نطنز از سوی شمال به آبادی جزن، از باختر به چیمه، از خاور به روستای نسران، و از جنوب به آبادی گود رزن محدود است . بلندی این شهر از سطح دریا یک هزار و 650 متر و فاصله هوایی آن تا تهران 248 كیلومتر است. مهم ترین كوه شهرستان نطنز، كركس كوه است كه بلندترین‌كوه های مركزی ایران‌نیز به شمار می رود. نواحی باختری و جنوبی نطنز، كوهستانی و دارای آب و هوای سردسیری و نواحی شمالی وخاوری آن، شن زار و دارای آب و هوای معتدل است. هوای شهر نطنز سرد است و آب كشاورزی و آشامیدنی آن، از كاریز، چاه و چشمه تأمین می شود. 
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نام پیشین شهر نطنز «بلیدق» یا «بلیدیک» به معنی بلده یا شهر كوچک بوده، که این نام را در مقایسه با شهر بزرگ كاشان و اردستان به آن داده بودند. بنا به گفته حمدالله مستوفی، حكمران نطنز « وشاق » نام داشته و به همین مناسبت قلعه یا شهر نطنز در گذشته ورشاق نیز نامیده شده است. در سده 7 هـ . ق در نزدیكی شهر نطنز كنونی، روستای بزرگی به نام طرق وجود دارد كه به گفته یاقوت حموی به یک شهر همانند بوده است و به گفته قزوینی، صنعت گران آن در ساختن ابزار ظریف از آبنوس و عاج مهارت زیادی داشته اند و صنایع دستی آنان به دیگر شهرها صادر می شده است.

طبیعت درشهرستان نطنز

رودخانه های فصلی متعددی در شهرستان نطنز جاری است كه قابل اهمیت نیستند. از رودخانه مهم این شهرستان برزرود، بادرود، جوب باد، رنگان، گل آباد، مارسار، هنجی را می توان نام برد. رودخانه برزرود از كوه كلاه برفی در باختر روستای ابیانه سرچشمه گرفته و پس از آبیاری کردن آبادی های ابیانه، طره، برز، كمجان، یارند و هنجی با نام رود هنجی امتداد مسیر داده و در خاور به زمین های اطراف باد منتهی می شود. 

چشمه عباسی نطنز
چشمه عباسی یکی از چشمه های مهم شهرستان نطنز است که در شمال این شهرستان واقع شده و فضای سرسبزی را در اطراف خود ایجاد کرده است. 
كوهستان كركس (نطنز، كاشان)
كوهستان كركس با ارتفاع 3895 متر در شهرستان های نطنز و كاشان قرار دارد و کوه کرکس که بلندترین ستیغ این کوهستان محسوب می شود و در 12 كیلومتری جنوب باختری نطنز واقع شده است. این كوهستان از سوی شمال به وسیله راه اتومبیل رو كاشان - دلیجان به كوهستان اردهال می پیوندد و راه اتومبیل رو نطنز - مورچه خورت آن را از سمت جنوب محدود می سازد. نواحی شمالی این کوهستان متعلق به کاشان و نواحی جنوبی آن به شهرستان نطنز تعلق دارد که روستاهای بسیاری درآن پراکنده شده اند. مهم ترین روستای این منطقه از کوهستان کرکس، روستای ابیانه است. از این کوهستان رودهایی سرچشمه می گیرند که اغلب آن ها خشک رودی بیش نیستند. میزان بارندگی این کوهستان 200 تا 400 میلی متر است که جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود و میانگین دمای سالیانه آن 5 تا 15 درجه می باشد . برای صعود به قله کرکس باید از جاده نطنز اوره عبور کرده و سپس صعود از دره اوره و طی راه مالرو به روستای بیدهند ادامه مسیر داد. علاوه بر راه مزبور، عبور از مسیر اتومبیل رو کاشان هنجن و بیدهند وسپس صعود به طرف قله از طریق راه مالرو بیدهند به روستای اوره، مسیر دیگری است.

مساجد و مدارس مذهبی درشهرستان نطنز

مسجد جامع ابیانه (نطنز)
مسجد جامع ابیانه در روستای ابیانه و در دامنه شمال باختری كوه كركس در 28 كیلومتری شهر نطنز قرار دارد که مهم ترین بنا و اثر تاریخی این روستا بوده و از دیرباز وجود داشته و بارها تعمیر شده است. در محراب بزرگ مسجد كه از چوب گردو ساخته شده و منبت كاری های زیبایی دارد، كتیبه ‌های قرآنی برجسته با نام بانی آن، مولانا عزالدین فرزند مولانا بهاءالدین محمد و تاریخ 776 هـ . ق وجود دارد. در سقف مسجد نیز تخته‌ هایی از چوب گردو با نقشه منظم هندسی مربع شكل و با طرح زیبایی قاب بندی و به كار برده شده است. قدیمی ترین اثر تاریخی این مسجد، منبر چوبی و منبت ‌كاری شده آن است كه در سال 466 هـ . ق ساخته شده و کتیبه آن به خط كوفی نوشته شده است. آخرین تعمیر این بنا در سال 1311 هـ . ق و توسط استاد صفرعلی بیدگلی انجام شده است. 
مسجد پرزله ابیانه (نطنز)
مسجد پرزله در روستای ابیانه واقع شده و به نظر می رسد که جزو آثار دوره صفوی باشد. بنای مسجد مشتمل بر یک شبستان ستوندار با پوشش مسطح تیر چوبی و ستون‌های چوبی بوده و دارای درهای كنده ‌كاری شده و قدیمی است كه بر آن ها كتیبه ‌هایی نگاشته شده است. کتیبه درب خاوری مسجد كه به گرمخانه باز می شود مربوط به 701 هـ . ق است و با كنده ‌كاری های زیبایی تزیین شده است. کتیبه درب دیگر مسجد مربوط به 1058 هـ . ق و وقف مولانا عماد نامی است. كتیبه دیگر این مسجد مربوط به سال 950 هـ . ق می باشد. 
مسجد حاجت گاه (نطنز)
مسجد حاجت گاه در روستای ابیانه واقع شده و به نظر می رسد که جزو آثار دوره صفوی باشد. بنای مسجد مشتمل بر یک شبستان ستون دار و پوشش مسطح تیرچوبی است. ستون ‌های شبستان چوبی و درب ورودی آن كنده كاری شده و مربوط به سال 953 هـ . ق است. 
مسجد حاج قاسم ابیانه(نطنز)
مسجد حاج قاسم در محله سرپشته شهر نطنز واقع شده و از بناهای احداث شده توسط حاج سید ابراهیم ـ فرزند حاج سید قاسم زواره ‌ای ـ به سال 1280 هـ . ق است. حاج سید ابراهیم پس از درگذشت پدرش، این مسجد را به نام او بنا کرد. حیاط مسجد كه دارای دو در ورودی است در سطحی پایین ‌تر از كوچه قرار گرفته است. این اختلاف سطح به این منظور بوده كه مظهر قنات آبی كه رشته ‌ای از قنات خواجه قاسم است در حیاط مسجد قرار بگیرد. شبستان مسجد از سه چشمه تشكیل شده كه چشمه خاوری آن دو طبقه است. در پیشانی محراب و در متن كاشی معلقی می توان «سال 1280» را - كه تاریخ بنای مسجد است - خواند. درهای شبستان مسجد كه به حیاط باز می شوند از نوع چوبی مشبک با نقش هشت مربع آلت و لغت هستند. 
مسجد خواجه نطنز
این بنا در محله خواجه در مركز شهر نطنز واقع شده و منسوب به خواجه قاسم مستوفی است، اما با توجه به مندرجات وقف نامه حاج سید مرتضی قصبه‌ ای مورخ 12 ربیع الاول سال 1222 هـ . ق معلوم می شود كه این مسجد از ساخته‌ های وی بوده است. بنای قدیمی مسجد به صورت دو طبقه ساخته شده و دارای شبستان ‌های ستوندار با پوشش طاقی بوده است، اما پس از تحمل خرابی های بسیار و در سال 1360 شمسی تخریب شده و بنای جدیدی به جای آن ساخته شد. 
مسجد جامع افوشته ابیانه(نطنز)
مسجد جامع افوشته به همراه آب انبار و دارالسیاده قدیمی در روستای افوشته و در 2 كیلومتری نطنز در اطراف یک میدان مربع شكل قرار دارد. به نظر می رسد که بنای مسجد متعلق به دوره تیموری (قرن نهم هجری) باشد كه در دوره‌ های بعد به طور وسیع بازسازی شده است. تنها اثر قابل توجه مسجد، دو جفت در چوبی منبت ‌كاری شده مربوط به قرن نهم هجری است كه در حال حاضر در آرامگاه سید واقف نگهداری می ‌شوند با توجه به مشابهت منبت كاری این دو در به نظر می ‌رسد كه هر دو توسط استاد علی نجار نقار ساخته شده باشد. با توجه به این كه در متن كتیبه از مالكیت شخصی درها صحبت شده است، احتمالا این درها از جای دیگری به این مسجد منتقل شده ‌اند. در گوشه باختری میدان، سردری با كاشی كاری و كتیبه معرق وجود دارد كه در كتیبه آن نام شاهرخ تیموری و نوه او علاء الدوله ذكر شده است. ساختمان دارالسیاده را به حسن بن حسین الحسینی و تاریخ 849 هـ . ق نسبت داده و سازنده آن را شیخ حسن بن نظام الدین بنایی اصفهانی ذكر كرده اند. 
مسجد جامع ( مسجد جمعه) نطنز
در این مكان مجموعه‌ای است از چندین ساختمان كه بنای اولیه آن را در زمان الجاتیو خدابنده و پسرش ابوسعید بهادرخان بدین گونه احداث نموده‌اند. مسجدی كه قسمت‌های مختلف آن از سال 704 تا 709 هجری به پایان رسیده است.
بقعه شیخ عبدالصمد به تاریخ 707 هجری
ایوان جلوخان خانقاه در سال 716 و 817 (اصل خانقاه ویران گشته و اثری از آن باقی نمانده)
مناره‌ای كه تاریخ اتمام آن سال 725هجری می ‌باشد.
آندره گوار درباره بنای مسجد پس از بررسی ‌های دقیق خود چنین می‌گوید:مسجد كه نسبتاً از خرابی محفوظ مانده مركب است از شبستان هشت ضلعی گنبدداری مشرف بر صحنی كه چهار ایوان دارد اضلاع صحن را دهلیزها و نمازخانه‌های مختلف به هم متصل سازد این مسجد از سمت شمال و مشرق و جنوب محدو است به كوچه باریكی كه چون به مدخل بزرگ مسجد و مقابل مناره و درگاه خانقاه می ‌رسد وسعت یافته مبدل به میدان كوچكی می ‌گردد در سمت غرب ویرانه خانقاه دیده می ‌شود كه محدود به راهی می ‌گردد. مسجد سه مدخل دارد یک مدخل جنوبی و دو مدخل شمالی، مدخل‌های سمت شمال با سطح حیاط برابر است ولی معبر جنوبی عبارت از دهلیز وسیع با دوازده پله بلند است از جمله نكات معماری كم نظیر این بنا آن است كه شبستان بر روی محور صحن و ایوان‌های شمالی و جنوبی واقع نگشته است و در قسمت وسط دیوار عقب ایوان جنوبی نیز از نظر نماسازی محراب دیگری ساخته‌اند در میان صحن مسجد پله‌های وسیعی است كه به كنار قنات می ‌رسد اصل بنای مسجد با آجر ساخته و با آهک پوشیده شده است در ایوان شمالی زیر لایه طاق پاره‌ای خطوط رنگی به نظر می‌آید كه از بقایای خطوط نسخی یک كتیبه قدیمی بوده است.
مسجد میر(نطنز)
این بنا در یكی از محله‌های غربی شهر به نام میر و در كوچه‌ای به همین نام واقع شده و دارای سردرب رفیع و شبستان ستون دار و محراب گچ بری نفیسی است. ابعاد خارجی مسجد 7/50×6/78 متر بوده كه امروزه به صورت نیمه ویران در آمده است. مسجد در گذشته وسعت بیشتری داشته كه امروزه ویرانه‌های آن در سمت جنوب خاوری مسجد مشهود است. سردر بنا به عرض 107 سانتی ‌متر، در طرفین دارای دو طاق نمای تزئینی در دو طبقه است. در دو سوی فضای داخلی سردر نیز دو طاق نمای آجری دیگر تعبیه شده است. سقف سردر با آجرهای نقش داری تزیین یافته كه لبه آن را كتیبه‌ای گچ بری كه سقف را دور می ‌زده، فراگرفته بوده كه متأسفانه عمده كتیبه از بین رفته و بخش باقی مانده نیز ناخواناست. ورودی شبستان در سمت چپ راهرو یا دالان ورودی كه به طول و عرض 1/7×6 متر است قرار دارد. شبستان مسجد مربع شكل و طول هر ضلع آن در حدود 6 متر است. پوشش این شبستان متشكل از 9 گنبد كوچک، بر چهار ستون مكعب شكل به قطر هر یک 3/17 متر قرار دارد. در پایه طاق، در سمت شرق و غرب، هر یک سه روزنه جاسازی شده است.
اثر ارزشمند مسجد بعد از سردر، محرابی گچبری به عرض 1/64 و ارتفاع 2/84 متر است كه با طرح های گل و گیاه و كتیبه قرآنی لبه محراب تزیین شده است. كتیبه دیگر در طاق نمای داخلی محراب گچبری شده است. روی بام ـ تقریباً روی محراب گچبری مسجد ـ محراب گچبری كوچكی به ابعاد 67×48 سانتی ‌متر قرار دارد كه قسمت بیشتر آن در اثر عوامل جوی خراب شده است. این محراب نیز با نقوش گل و بوته و جمله «لا اله الا الله» كه به طور برجسته گچبری شده، تزیین شده است. وجود این محراب دال بر دو طبقه بودن این بناست. ارتفاع زیاد سردر نیز مؤید این نكته است. با توجه به ویژگی های محراب به نظر می ‌رسد كه اصل بنا متعلق به دوره سلجوقی باشد كه در دوره مغول بازسازی و سردر حاضر ساخته شده است. دیگر بخش‌های مسجد فاقد ارزش تاریخی است.

آرامگاها ،امامزاده ها و زیارتگاه هادرشهرستان نطنز

امام زاده آقا علی عباس نطنز
امام زاده آقا علی عباس در نزدیكی بادرود نطنز قرار داشته و یكی از زیارت گاه‌ های معتبری است كه در سده‌ی اخیر مورد توجه اهالی آن حدود قرار گرفته است. طبق تذكره خطی آرامگاه علاوه بر دو تن از فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) به نام علی و محمد ده تن دیگر از امام زادگان در آن جا به خاک سپرده شده ‌اند. بنای گنبد و رواق صحن و سراهای پهناور این بنا با غرفه‌ های بسیاری گسترش یافته اند. در اواخر حكومت پهلوی دوم و از سوی سازمان اوقاف كشور، صندوق ضریح نقره ای و مینا‌كاری شده ای از محل نذورات آن، تهیه و در آرامگاه نصب شده است
آرامگاه شاهزادگان اسحاق و ایوب نطنز 
آرامگاه شاهزادگان اسحاق و ایوب دارای صحن، ایوان، رواق و صندوق مشبک چوبی است و بر فراز آن گنبد كاشی کاری شده مخروطی شكلی ساخته شده است.

آتشكده ساسانی (آتشکده نطنز)
آتشکده نطنز که از دوران ساسانی بر جای مانده است در حوالی مسجد جمعه و بین یک باغ و یک ملک شخصی قرار گرفته است. در این قسمت سكویی به ارتفاع دو متر از سطح زمین و آثار عمارت مختصر ولی جالب توجهی دیده می شود كه از جهت ظرافت و تناسب ستون ها شباهت كاملی به ابنیه دوره ساسانی دارد. چهار ستون از هفت ستون اولیه و یک طاق از چهار طاق آن به جا مانده و بقیه فرو ریخته و خراب شده اند. دو طاقچه از چهار طاقچه ‌ای كه سطح مربع بنا را به طاق فوقانی گنبد متصل می کرده اند، باقی مانده است. ابعاد هر یک از اضلاع خارجی بنا 35/11 متر، ضلع داخل بنا 7 متر و دهانه هر طاق 69/5 متر است. اصل این بنا با سنگ لاشه ساخته شده و روی آن را گچ مالیده ‌اند.