تبیان، دستیار زندگی

نایین منطقه‌ای كهن است كه قدمت آن به پیش از اسلام می رسد. صنایع دستی شهرستان نایین؛ مانند تاریخ این شهر از قدمت و شهرت زیادی برخوردار است. بافتن قالی و قالیچه و گلیم در این شهر رواج زیادی دارد. شهرستان نایین كارگاه های ماشینی ندارد و تنها كارهای دستی مانند گلیم و عبا بافی در خانه ها رواج دارد. در شهرستان نایین کارگاه هایی زیرزمینی وجود دارند که مختص گلیم بافی و عبا بافی است. قدمت این کارگاه ها به گفته بومیان محل به دوران قبل از اسلام می رسد. این کارگاه ها قبل از ورود اسلام متعلق به یهودیان بود که پس از ورود اسلام به دست مسلمین افتاد و به کار خود ادامه داد. هنرهای دستی این شهرستان عبارت اند از: قالی بافی، ریسندگی و بافندگی، عبا بافی، گلیم بافی، سفال پزی، آجرپزی، نمد مالی، كرباس بافی، و برک بافی. مرغوب ترین فرش استان اصفهان، فرش نایین است، كه گران بها بوده و سهم آن در اقتصاد فرش ایران قابل توجه است. زنبیل، كلاه حصیری، درپوش ظرف، نان دان و … نیز از دیگر صنایع دستی این منطقه به شمار می روند. 
مکان های دیدنی و تاریخی
مسجد ها از مهم ترین آثار دیدنی و تاریخی شهرستان نایین هستند. مسجد جامع نایین، که در زمان خلافت عمر، به سبک مسجدهای عربی ساخته شده‌ و از كهن‌ ترین مسجدهای ایران است به همراه مسجد قدیمان که از مسجدهای مهم نایین محسوب می شود و مشهور است كه اولین مسجد جامع نایین در قرون نخستین هجری بوده است، از جمله دیدنی های مهم منطقه هستند. مهم ترین جاذبه طبیعی شهرستان نایین را سواحل زاینده رود تشکیل می دهد. 

کشاورزی و دام داری 
مهم ترین فرآورده های كشاورزی شهرستان نایین گندم، جو، پنبه، حبوبات، دانه های روغنی و خرما و... است. هم چنین در باغ های نایین، پسته، سیب، توت، زردآلو و انار به دست می آید و سرشناس ترین فرآورده درختی آن خرما است. دام داری، به ویژه پرورش شتر در نایین رواج دارد. شتر در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم این دیار نقش مهمی دارد. در گذشته مسافرت ها با شتر بوده و اكنون هم در برخی نواحی كویری برای حمل و نقل انسان و كالا از شتر استفاده می شود. از پشم شتر، عبا و برک می بافند، و از استخوان های آن روغن ویژه ای به دست می آورند.
مشخصات جغرافیایی
شهر نایین، مركز شهرستان نایین، با پهنه ای حدود 20 كیلومتر مربع، در خاور استان اصفهان در مسیر راه اصفهان – یزد، در 32 درجه و 52 دقیقه پهنای شمالی و 53 درجه و 5 دقیقه و 30 ثانیه درازای خاوری نسبت به نیمروز گرینویچ، و بلندی 1 هزار و 545 متر از سطح دریا قرار دارد. این شهرستان ازسوی شمال به استان سمنان، از خاور به استان خراسان، از جنوب به استان یزد و از باختر به شهرستان های اردستان و اصفهان محدود است. آب نایین از سفره آب های زیرزمینی به گونه كاریز، چاه و چشمه تأمین می شود. آب و هوای نایین در بخش خور و بیابانک و كنار كویر گرم و خشک، و در جنوب باختری معتدل كوهستانی است، كه تفاوت میانگین دمای سردترین و گرم ترین ماه سال بین دو بخش آب وهوایی 3 درجه است. هم چنین فاصله هوایی نایین تا تهران 351 كیلومتر است.

صنایع و معادن
مهم ترین منبع معدنی این شهرستان كه مورد بهره برداری نیز قرار گرفته، معدن سرب نخلک، در 50 كیلومتری انارک است، كه در سال 1336 هـ . ش بهره برداری از آن آغاز شده است. معدن سرب نخلک از گونه كربنات سرب و دارای رگه های آهكی قابل ملاحظه ای است. صنایع دستی شهرستان نایین از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. نایین در گذشته به بافتن عباهای بسیار لطیف شهرت داشت اما پس از این كه پوشاک مردم شهرها و روستاها تغییر كرد، بافندگان نایین، مانند شال بافان كرمان و مخمل و زری بافان كاشان، به فرش بافی روی آوردند. هنر فرش بافی نایین در آستانه جنگ جهانی دوم (1939-1943 م) آغاز شد. چون بافندگان نایینی با پشم نازک تر سر و كار داشتند به بافتن قالیچه های بسیار ریزباف، 60 چین در هر گره پرداختند، و از آن جا كه اندازه تولید كم و جنس بسیار خوب بود بازار خوبی برای كالای خود یافتند، كه در زمان جنگ نیز بر رونق آن افزوده شد. بدین ترتیب فرش نایین كه شاید بهترین قالی امروز ایران باشد به وجود آمد.
فرش نایین از زمینه های نادر و مناسب كاربرد پشم های ظریف غیرایرانی و نمادی از یک فرش خوب ایرانی است. استفاده مناسب از طرح های سنتی همراه با رنگ آمیزی خاص فرش های نایین، هویتی خاص و جهانی به این فرش ها داده است. استفاده از نوع ظریفی از پشم که درصد بالایی از آن به کرک اختصاص دارد، کیفیت خوبی به فرش های این منطقه داده و باعث توجه بازارهای جهانی به این محصول خوش بافت و زیبا شده است. (كرک كلا از پشم نو و خالص و از نظر ظرافت از حد استاندارد پشم های ایرانی بالاتر است).
اصلی ترین طرح های مورد استفاده در فرش نایین طرح های شناخته شده ای نظیر شاه عباسی لچک ترنج با استفاده از تركیبات اسلیمی، ختایی و به طور كلی نقوشی است كه با سنتی ترین طرح های ایرانی هماهنگی دارد. از نقوش سنتی دیگری كه از آن ها استفاده هایی هنرمندانه در فرش نایین شده است می توان به نقش گنبد (سقفی) حاج خانمی، درختی، قابی، محرابی، محرمات، افشن لچک ترنج و كتیبه ای و تاریخی اشاره كرد. فرش نایین را در نقاط مختلفی از ایران می بافند و این به دلیل تسلط و تكنیک بالای فرش بافی در ایران است كه فرش بافان قادر به بافت هر نوع فرش هستند. البته كیفیت تولید در نقاط مختلف با هم تفاوت دارد. 
از لحاظ رنگرزی، فرش نایین از درخشان ترین مظاهر كاربرد رنگ های طبیعی و سنتی است و سهم بزرگی از شهرت خویش را مدیون این كیفیت است. رنگرزی در این منطقه با رنگ های طبیعی و سنتی انجام می گیرد که دارای اختلاف اندکی با سایر مراكز قالی بافی كه رنگرزی های سنتی دارند، می باشد و با وجود برخی رنگ های شیمیایی كه به صورت كمكی مصرف می شود هنوز رنگ های طبیعی در منطقه غالب است. تعداد رنگ های مورد مصرف در فرش 11 رنگ اصلی و 4 رنگ فرعی است. كرم یا نخودی، خاكی باز، خاكی سیر، قهوه ای عنابی، نیلی (سرمه ای)، لاجوردی، آبی سیر، آبی باز(آسمانی)، لاكی، فیلی (موشی)، یشمی، ماشی، سبز، مسی (صورتی).
فرش نایین دارای گره فارسی و دو پود است. ساختار فرش متكی بر بافت و شرایط فنی تا حد امکان دقیق است. نقایص بافت از جمله كجی، سره، نزدن پود، دو دست شدن، چند رنگی و غلط بافی در این فرش بسیار كم و كیفیت تولید در حد بالای استاندارد است. دارها عموما چوبی است و تلاش هایی برای تبدیل آن ها به دارهای فلزی صورت گرفته است. شهرستان نایین به آسانی می تواند مدعی تولید یكی از بهترین فرش های ایران به نام فرش نایین باشد.
فرش خور و بیابانک: فرش بافی در خور و پیرامون آن رواج زیادی دارد و مردان و زنان به بافتن فرش و قالیچه می پردازند. نقشه فرش از نایین خریداری می شود ولی در خور سه كارگاه تهیه نقشه فعالیت دارد و هنرمندانی در آن ها به تهیه و روگرفت (كپی) نقشه اشتغال دارند. بیش تر نقشه ها دارای طرح های لچک و ترنج با خط های اسلیمی است. نقشه هایی نیز به گونه نقاشی مینیاتور به نام لیلی و مجنون یا عكسی رواج دارد. برخی از نقشه ها دارای طرح درخت، پرندگان و جانوران است كه به نقشه های درختی شهرت دارد و در برخی از نقشه ها اصل تقارن رعایت نمی شود و زمینه فرش دارای نقش های گوناگونی است كه هر یک در قابی نقش گرفته است. فرش های این ناحیه از لحاظ ظریف بودن بافت دو دسته اند: تونه (نه لا) كه هر تار تونه از به هم تابیدن 9 رشته نخ باریک به كلفتی نخ قرقره درست شده و بافنده هنگام بافت نخ رنگ را جفت جفت گره می زند و تونه (شش لا) كه كلفتی تار تونه به اندازه سه رشته باریک از تونه نه لا كم تر است و ظرافت بیش تری دارد و لنگو نامیده می شود. بهترین فرش های این بخش، بافت جندق است و بهای آن نسبت به فرش های همانند دیگر روستاها زیادتر است. مهم ترین رنگ هایی كه در بافت فرش های بخش خور و بیابانک به كار می رود عبارت اند از: خاكی باز، خاكی سیر، نخودی (كرمی)، عنابی، آبی سیر، آبی باز، فیلی، لاجی، لاكی، قهوه ای، بیدمشكی، یشمی، سبز و سفید از آبی باز و لاكی بیش تر در زمینه فرش استفاده می شود و در كناره گل ها ابریشم سفید به كار می رود.
ریسندگی و بافندگی: در حال حاضر حدود 10 دستگاه بافندگی سنتی، در خور و بیابانک وجود دارد و بیش تر بافندگی توسط بانوان انجام می شود. نخ عبا را ریسندگان جندقی تهیه می كنند وعبابافان نایین می بافند. در بافت پارچه های نخی، از دو گونه تار نخ ( نخ پنبه ای ساخت محل و نخ هندی كه فرآورده كارخانجات نخ تابی است) استفاده می شود. از نخ محلی برای بافتن كرباس، چادرشب، حوله و لنگ كرباسی استفاده می شود و از نخ هندی برای پارچه های نرم تر چون روانداز، پرده، شمد و حوله بهره می برند. صنایع حصیری: در خور و بیابانک از برگ های نخل برای بافتن زنبیل، كلاه، درپوش، ظرف، نان دان و …استفاده می كنند.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نایین منطقه ای است كهن كه پیشینه تاریخی آن به پیش از اسلام می رسد. استخری و ابن حوقل از این منطقه به نام « مایین » یاد كرده اند. یاقوت حموی نایین را به گونه « نائن » نوشته آن را تابع استان اصفهان دانسته است. عبدالرحمان سیوطی، نایین را به گونه « ناینج » و « نائن » نگاشته است. سید عبدالحجت بلاغی، نویسنده تاریخ نایین می گوید: « به عقیده این جانب اصل این كلمه « نوآیین » بوده و به هر حال ساختمان نارنج قلعه گویا در اصل نازک و یا نوآئین قلعه بوده و اسامی قنوات و برخی از محلات و قبوری كه به صورت دخمه در آن جا یافت می گردد، حكایت از آن دارد كه پیش از اسلام بنا شده اند. »
می گویند واژه نایین در عبری به معنی جمال است و بر سرازیری كوه دوخی و در جنوب خاوری شهر ناصره، در فلسطین اشغالی، شهری بدین نام بوده و در انجیل لوقا، باب 7، شماره 11، ‌نوشته شده است که امروز رونق روزگاران گذشته را از دست داده و آن را « نین » می گویند. گروهی از ساكنان این شهر در پیش از اسلام به ایران كوچ كرده هسته مركزی شهر نایین را پدید آورده اند. در آن زمان نایین تابع فارس و از بلوک استخر بوده و در اقلیم سوم قرار داشته است. بلاغی بر این باور است كه شهر نایین از بناهای یهودیانی است كه كوروش هخامنشی آن ها را از بابل نجات داد و جمعی از آنان را به حدود اصفهان كوچانید، و این شهر را به یادگار نایین فلسطین ساخته اند. شهر نایین در پیش از اسلام وجود داشته و از جایگاه استراتژیک و ارتباطی ویژه ای برخوردار بوده است. از آثاری كه دیرینه گی نایین را به دوران پیش از اسلام و ساسانیان می رساند، نارنج قلعه آن است. 
با برآمدن اسلام و گشوده شدن منطقه اصفهان، از جمله شهر نایین به دست مسلمانان، در كنار نارنج قلعه، مسجدی ساخته شد و كوی پیرامون مسجد را « باب المسجد » خواندند. در سده 5 هـ . ق ناصر خسرو به این ناحیه سفر كرده و از آن یاد كرده است. در دوره مغول، نایین تابع یزد بود و حاكم آن اتابک یوسف شاه بود، كه با روی كار آمدن غازان خان، ایلخان مغول، بركنار شد و نایین بر قلمرو ایلخانان افزوده گشت و در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، عمران و آبادی رو به پیشرفت نهاد. 
در آغاز سده 10 هـ . ق ایران از جمله نایین به زیر فرمان شاه اسماعیل صفوی در آمد و شاه عباس بزرگ در حدود سال 1000 هـ . ق، ‌پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل كرد. از این رو به شهر اصفهان و شهرهای پیرامون آن، از جمله نایین توجه زیادی شد و نایین در دوره صفوی در امنیت و آرامش به سر برد و رو به پیشرفت نهاد. 
در دوران افشاریان و زندیان، نایین اهمیت و اعتبار گذشته خود را از دست داد و با روی كار آمدن قاجاریان، ‌نایین كه در درونگاه كویر قرار داشت، دچار ناامنی شد و گه گاه مورد تعرض عشایر، از جمله بختیاری ها قرار می گرفت. شهر نایین به سبب شرایط اقلیمی و كویری ناحیه، سیمایی خشتی گلی به شیوه گنبدی را داراست. بخش پیشین شهر كه علاوه بر آن، زیر تأثیر شبكه توزیع آب محل به وجود آمده، به دور آب انبارهای بزرگ ایجاد شده و مسجد ها و راسته بازار به دروازه های شهر مربوط می شوند، اما امروزه با توجه به لوله كشی آب و به كار بردن مصالحی مانند آهن، آجر و سیمان، ‌تابع اصول جدید شهرسازی شده است.

تابلویی زیبا از مسجد جامع نائین

مسجد جامع نائین
رنگ و روغن روی بوم
1381