یكی از مشهورترین كاروانسراهای كویری ایران كاروانسرای عین‌الرشید است كه دیدن آن را به همه دوستداران تاریخ و طبیعت و بویژه علاقه‌مندان كویر توصیه می‌كنیم. با یك برنامه‌ریزی مناسب به سادگی و با صرف یك روز زمان می‌توان از تهران حركت كرده و این بنای تاریخی را در دل كویر به تماشا نشست. كاروانسرای عین‌الرشید به فاصله 79 كیلومتری ورامین و در داخل كویر و در دو كیلومتری غرب كاروانسرای شاه عباسی قصر بهرام واقع شده است. بنا از آجر و پی آن از لاشه سنگ است و نقشه كلی آن حالت چهار ایوانی داشته و ورودی اصلی آن از جهت شرق تعبیه شده است.
سر در ورودی بنا دارای تزئینات و گره‌های آجری است و براساس بقایای اندك كاشی كه روی آن باقی مانده است، باید گفت كه دیواره‌های كاروانسرا در گذشته دارای تزئینات آجر و كاشی بوده است.
پس از ایوان ورودی به یك فضای هشتی مانند می‌رسیم كه از طرفین آن شبستان‌هایی ادامه دارد و كل بنا را دور زده و به عنوان حد فاصل میان حیاط مركزی و حجره‌های آن با دیواره‌ها عمل می‌كند.
در داخل این شبستان مسقف، فرورفتگی‌های حجره مانندی وجود دارد كه در داخل آنها طاقچه‌ها و طاق‌نماهایی تعبیه شده است. از طریق این شبستان‌ها می‌توان به فضای مدور و توخالی میان برج‌ها دسترسی پیدا كرد كه دارای گنبد‌های كم‌خیز و عرقچین مانندی هستند.
به دلیل موقعیت خاص بنا در میان بیابان ساختمان و معماری آن بی‌شباهت به قلعه نیست. دیواره‌های بنا شامل شش برج و باروهای میان آن است. از این شش برج، دو برج در ضلع غربی مرمت نشده و به همان شكل اولیه وجود دارد.
در طرفین ایوان شرقی از حیاط مركزی، دو راه‌پله به سمت بام بنا راه دارد. در سقف دالان و در فواصل دو الی سه متری نورگیر‌هایی بر فراز گنبدی كم‌ارتفاع تعبیه شده است.
در جریان عملیات مرمتی، تمامی حیاط كاروانسرا به عمق یك متر خاكبرداری شده و كف تمامی حجره‌ها و ایوان ورودی شناسایی شده است. در ادامه كار‌های گمانه‌زنی و پیگردی اطراف بنا آب‌انبار بزرگی با دیواره آجری شناسایی گردید كه پله‌های ورودی آن سالم باقیمانده است. این آب‌انبار در حال حاضر فاقد سقف است.
آب این آب‌انبار از طریق چشمه‌ای تامین می‌شد كه در فاصله كمی از آن در غرب قرار داشت و به وسیله لوله‌های سفالین و تنبوشه‌های مربوطه به آب انبار هدایت می‌شد.
تمامی بنای عین‌الرشید از آجر ساخته شده در نتیجه با بنای قصر بهرام از نظر مصالح به كار گرفته شده دارای تفاوت اساسی است.
آرش كیوانی
