تبیان، دستیار زندگی

یكی از پرسش‌هایی كه ذهن بسیاری را به خود مشغول داشته، این است كه حكومت امام زمان(ع) یا به طور كلی حكومتی كه پس از ظهور مستقر می‌شود، چند سال به طول می‌انجامد؟ در این مقاله ابتدا روایت‌های موجود در این زمینه، بررسی و در ادامه نتیجه به دست آمده از جمع روایات بیان شده است.
در روایت‌های شیعه و سنی مدت زمان‌های متفاوتی برای حكومت مهدوی ذكر شده كه كمترین آنها هفت سال و بیشترین آنها 309 سال (به مقدار توقف اصحاب كهف در غار) است. در اینجا ابتدا برخی از روایت مرتبط با این موضوع را نقل می‌كنیم و در ادامه به تحلیل و بررسی وجه تفاوت مدت زمان‌‌های ذكر شده در روایات و در صورت امكان جمع بین آنها می‌پردازیم.

1. مدت زمان‌های بیان شده در روایات

هفت سال، هشت سال، نه سال، ده سال، نوزده سال، بیست سال، چهل سال و 309 سال مدت زمان‌هایی هستند كه در روایات از آنها به عنوان مدت حكومت قائم(ع) یاد شده است. هر یك از دانشمندان اسلامی نیز یكی از این زمان‌ها را ترجیح داده و در كتاب‌های خود آورده‌اند. روایت‌هایی كه مستند مدت‌های یاد شده هستند از نظر تعداد و اعتبار یكسان نیستند، ولی در هر حال برای هر یك از آنها می‌توان روایت یا روایت‌هایی را نقل كرد.

الف) روایت‌های هفت و نه سال

در بسیاری از روایاتی كه از طریق اهل سنت از پیامبر اعظم(ص) نقل شده، مدت زمان حكومت مهدی(ع) هفت یا نه سال ذكر شده است. در یكی از این روایات چنین می‌خوانیم:
«زمین از ظلم و جور پر می‌شود، آنگاه مردی از خاندان من قیام می‌كند، او هفت یا نه [سال] حكومت می‌كند و زمین را از عدل و داد آكنده می‌سازد».1
نكتة قابل توجه در مورد این دسته از روایات آن است كه در بیشتر آنها پیامبر(ص) در پاسخ این پرسش كه امام مهدی(ع) چند سال حكومت می‌كند؟ به جای سخن گفتن و بیان عددی مشخص، به وسیلة انگشتان دست، زمان حكومت آن حضرت را مشخص می‌ساختند. محدثان اهل‌سنت هم با توجه به این عمل پیامبر مدت حكومت امام مهدی(ع) را هفت یا نه سال2 ذكر كرده‌اند؛ از این‌رو این احتمال وجود دارد كه مراد پیامبر از عددی كه با نشان دادن انگشتانشان بیان می‌كردند، نه هفت سال بلكه هفت دوره زمانی باشد.3
گفتنی است علامة مجلسی هم برخی روایت‌های سنی را كه در آنها مدت حكومت امام زمان(ع) هفت یا نه سال بیان شده است، نقل كرده‌اند كه روایت زیر از آن جمله است:
«... پس خداوند مردی از عترت و خاندان مرا برمی‌انگیزد و زمین را از عدل و داد پر می‌كند، چنان كه از ظلم و جور پر شده بود. ساكنان آسمان و زمین از او خشنودند، آسمان چیزی از بارانش را نگه نمی‌دارد و همه را پی در پی، فرو می‌فرستد، زمین هیچ روئیدنی را در خود نگه نمی‌دارد و همه را خارج می‌سازد. تا آنجا كه انتظار می‌رود مردگان نیز زنده شوند، جهانیان هفت یا هشت، یا نه سال در این وضع زندگی می‌كنند».4

ب) روایت‌ها‌ی نوزده ‌سال

نعمانی در آخرین باب كتاب خود، چهار روایت، در زمینة مدت زمان حكومت قائم(ع) نقل كرده كه در همة آنها از نوزده سال یا نوزده و چند ماه سخن به بیان آمده است.5
در یكی از این روایات كه از امام صادق(ع) نقل شده است، چنین می‌خوانیم:
«همانا قائم [بر او درود باد] نوزده سال و چند ماه حكومت خواهد كرد».6
در یكی از روایات این باب، افزون بر نوزده سال از 309 سال هم به عنوان مدت حكومت امام مهدی(ع) یاد شده است، كه در ادامه دربارة آن سخن خواهیم گفت.

ج) روایت‌های چهل سال

برخی روایات، مدت حكومت امام مهدی(ع) را چهل سال ذكر كرده‌اند. از جمله در روایتی كه از پیامبر اكرم(ص) نقل شده، آمده است: «او چهل سال در روی زمین فرمانروایی می‌كند».7
امام حسن مجتبی (ع) نیز از پدر بزرگوارش نقل می‌كند كه فرمود:
«خداوند در آخرالزمان مردی را بر می‌انگیزد... او زمین را از عدل، داد، برابری، نور و برهان پر می‌كند... او [به مدت] چهل سال بر شرق و غرب عالم فرمانروایی می‌كند. پس خوشا به حال كسی كه زمان او را درك كند و سخن او را بشنود».8

د) روایت‌های هفتاد سال

برخی روایات، ابتدا مدت حكومت قائم(ع) را هفت سال اعلام كرده‌اند، ولی در ادامه یادآور شده‌اند كه هر یك سال از حكومت آن حضرت برابر با ده سال از سال‌های معمولی است.
عبدالكریم خثعمی می‌گوید، به امام صادق(ع) عرض كردم: «قائم ـ بر او درود باد ـ چند سال حكومت می‌كند» و آن حضرت فرمود: «هفت سال، روزها و شب‌ها طولانی می‌شوند تا آنجا كه هر سال از سال‌های او با ده سال از سال‌های شما برابری می‌كند، و بدین گونه مدت حكومت او با هفتاد سال از سال‌های شما برابر می‌شود».9
این موضوع كه در عصر امام مهدی(ع)، سال‌ها طولانی‌تر شده و هر سال با ده سال از سال‌های كنونی برابری می‌كند در روایت‌های متعددی بیان شده است. از جمله در روایتی كه از امام ششم شیعیان(ع) نقل شده، آمده است: «خداوند در عهد او به چرخ گردون فرمان می‌دهد كه آرام‌تر بگردد، تا آنجا كه در روزگار او یك روز برابر با ده روز از روزهای شما، یك ماه برابر با ده ماه [از ماه‌های شما] و هر سال برابر با ده سال از سال‌های شما می‌شود».10

ه‍ ) روایت‌های 309 سال

آخرین گروه از روایات، شامل روایاتی است كه مدت زمان حكومت امام مهدی(ع) را به تعداد سال‌های اقامت اصحاب كهف در غار، یعنی 309 سال دانسته‌اند. در یكی ازاین روایات كه از امام محمدباقر(ع) نقل شده، چنین آمده است:
«قائم مدت 309 سال حكومت می‌كند، به تعداد سال‌هایی كه اصحاب كهف در غار خود درنگ كردند. او زمین را از عدل و داد پر می‌كند. چنان كه ستم و بی‌داد پر شده بود».11
نعمانی در كتاب خود از جابربن یزید جعفی نقل می‌كند كه امام باقر(ع) می‌فرمود:
«به خدا سوگند مردی از ما اهل بیت سیصد سال [و سیزده سال] به اضافة نه [سال] حكومت خواهد كرد، گوید: به آن حضرت عرض كردم: [و] این كی خواهد شد؟ فرمود: پس از وفات قائم(ع). به آن حضرت گفتم: قائم (ع) چقدر در عالم خود برپاست تا از دنیا برود؟ فرمود: نوزده سال از روز قیامش تا روز مرگش».12

2. جمع بین روایات

با توجه به اختلاف‌هایی كه در زمینة مدت حكومت امام عصر(ع) در روایات وجود دارد، عده‌ای از عالمان و محدثان شیعه و سنی به توجیه این اختلاف‌ها و جمع میان روایات پرداخته‌اند، كه در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌كنیم: علامه مجلسی(ره) در این زمینه می‌نویسد:
«اخبار متفاوتی كه در زمینة مدت حكومت امام مهدی(ع) وارد شده است، برخی بر همة مدت فرمانروایی آن حضرت، برخی بر زمان استقرار دولت او، برخی بر سال‌ها و ماه‌هایی كه در نزد ما وجود دارد و برخی هم بر سال‌ها و ماه‌های طولانی زمان ایشان حمل می‌شود».13
نویسنده كتاب «الشیعة و الرجعة» پس از نقل روایات مختلفی كه در زمینة مدت حكومت امام مهدی(ع) وارد شده است، می‌نویسد:
«این اقوال در ظاهر متناقض هستند و به هیچ‌یك از آنها نمی‌توان اعتماد كرد. بله، روایت هفت سال در احادیث سنیان و اخبار ما (شیعیان) تكرار شده است و چه‌بسا این روایت بر دیگر روایات ترجیح داشته باشد؛ زیرا این روایت مطابق با برخی اخبار ماست كه می‌گویند مراد از هفت سال، هفتاد سال است و آن حضرت با قدرت خدای تعالی پس از ظهور، این مدت زندگی می‌كند. یعنی هر یك سال [از مدت زندگی ایشان] برابر با ده سال از سال‌های ما خواهد بود. این موضوع در اخبار ما كه ائمه حدیث و حافظان علم درایة و حدیث آنها را نقل كرده‌اند، تبیین شده است».14
سید صدرالدین صدر(ره) دركتاب خود پس از اشاره به اختلاف روایات وارد شده در زمینة مدت حكومت امام مهدی(ع) به ویژه در روایاتی كه از طریق اهل سنت نقل شده است، ابتدا سخنی را از اسعاف الراغبین (ص 155) در ترجیح روایات هفت سال ـ به شرح زیر ـ نقل می‌كند:
«بیشتر روایات بر این موضوع اتفاق دارند كه مدت حكومت او هفت سال است و تردید در زیادتر از این مقدار تا تمام شدن نه سال است. در مورد روایت شش سال هم همین موضوع مطرح است. ابن‌حجر گفته است: آنچه احادیث بر آن اتفاق دارند این است كه او بی‌تردید هفت سال حكومت می‌كند. و از ابن الحسین ابری هم نقل شده است كه اخبار مستفیض و متواتر دلالت دارند كه او هفت سال حكومت می‌كند».15
و در ادامه می‌نویسد:
«این قول ظاهرتر و مشهورتر است و این خود فضیلتی بزرگ برای مهدی است كه قیام او برای اصلاح دینی و دنیایی وعده داده شده، در این مدت كوتاه رخ می‌دهد. چنان كه قیام جد بزرگوار او
ـ درود و سلام خدا بر او و خاندانش باد ـ نیز در مدت هشت سال؛ یعنی از سال دوم هجری به بعد، به ثمر نشست».16
ایشان در پایان بحث، دیدگاه خود را در زمینة جمع بین روایات این گونه بیان می‌كند:
«ممكن است گفته شود دلیل اختلاف روایات این است كه اساساً نمی‌خواسته‌اند حقیقت را در مورد مدت زمان زندگی مهدی بیان كنند ـ چنان‌كه وقت ظهور او را نیز پوشیده نگه داشته‌اند ـ تا شنونده خود هر یك از اقوال را كه مایل بود برگزیند و طولانی‌ترین زمان را برای بقای مهدی آرزو كند. اگر چه ترجیح
ـ چنان‌كه دانستی ـ با قول هفت سال است و همین هم اقواست».17
حضرت آیت‌الله مكارم شیرازی نیز در این باره می‌نویسد: «گرچه دربارة مدت حكومت او احادیث مختلفی در منابع ا سلامی دیده می‌شود كه از پنج یا هفت سال تا 309 سال (مقدار توقف اصحاب كهف در آن غار تاریخی) ذكر شده است كه در واقع ممكن است اشاره به مراحل و دوران‌های آن حكومت باشد (آغاز شكل گرفتن و پیاده شدنش پنج یا هفت سال و دوران تكاملش چهل سال و دوران نهایی‌اش بیش از سیصد سال! دقت كنید)، ولی قطع نظر از روایات اسلامی، مسلم است كه این آوازه‌ها و مقدمات برای یك دوران كوتاه مدت نیست بلكه قطعاً برای مدتی است طولانی كه ارزش این همه تحمل زحمت و تلاش و كوشش را داشته باشد».18
ابن حجر عسقلانی از علمای اهل سنت نیز دربارة جمع روایات مدت حكومت مهدی موعود، چنین می‌نویسد:
«در نشانه‌های مهدی منتظر روایت‌های هفت‌سال بیشتر و مشهورتر هستند. بر فرض درستی همة روایت‌های [وارد شده در این موضوع] می‌توان آنها را این‌گونه جمع كرد: حكومت او از نظر ظهور در قدرت متفاوت است. پس چهل سال ـ به عنوان مثال ـ به اعتبار همة مدت حكومت اوست. هفت سال و مانند آن به اعتبار نهایت ظهور و قدرت حكومت او و بیست سال و مانند آن نیز به اعتبار حد میانة [ظهور و مدّت حكومت او] است».19
با توجه به مطالب یاد شده شاید بتوان گفت كه دوران زمامداری امام مهدی(ع) به طور خاص، یا كلّ مدت استمرار حكومت عادلانه‌ای كه پس از ظهور تشكیل می‌شود 309 سال است و سایر سال‌هایی كه در روایت ذكر شده است ـ بر فرض صحت روایات ـ ناظر به دوران‌های مختلف استقرار حكومت مهدوی از ظهور امام مهدی(ع) تا تشكیل حكومت است. توجه به نكات زیر در تأیید این برداشت مؤثر است:
1. استقرار حكومت عادلانه در سراسر زمین پس از قرن‌ها حاكمیت كفر و ظلم نیازمند مجاهدتی طولانی و گسترده است و قطعاً حضرت مهدی(ع) باید سال‌ها در جهان حضور داشته باشد تا بتواند به همة اهداف خود جامة عمل بپوشاند.
2. پذیرش این مطلب كه مردم قرن‌ها برای تحقق عدل مهدوی در انتظار باشند و سختی‌ها و مشكلات بسیاری را در این راه تحمل كنند، ولی این حكومت چند سالی بیشتر به طول نینجامد بسیار دور از ذهن است.
3. پس از ظهور امام مهدی(ع) عصر رجعت آغاز می‌شود. پیشوایان معصوم(ع) یكی پس از دیگری به دنیا باز می‌‌گردند و پس از وفات یا شهادت آن حضرت راه او را ادامه می‌دهند.21

پی نوشت :

1. احمدبن حنبل، المسند، ج 3، ص 28
2. این احتمال وجود دارد كه كلمة «سبع = هفت» در نسخه برداری‌هایی كه از كتاب‌های روایی صورت گرفته است، تصحیف و تبدیل به «تسع = نه» شده باشد.
3. ر. ك: معجم ‌احادیث الإمام المهدی(ع)، ج 2، ص 527.
4. بحارالآنوار، ج 51، ص 104، ح 39.
5. ر. ك: كتاب الغیبة، ص 331 ـ 332.
6. همان، ص 332، ح 4.
7. بشارت الاسلام، ص 255؛ الزام ‌الناصب، ص 304.
8. بحارالآنوار، ج 52، ص 280، ج 6.
9. بحارالآنوار، ج 52، ص 337، ح 77.
10. همان، ص 333، ح 61؛ شیخ طوسی، كتاب الغیبة، ص 283.
11. بحارالآنوار، ج 52، ص 291، ح 34.
12. كتاب الغیبة، ص 331ـ332 ، ح 3.
13. بحارالآنوار، ج 52، ص 280.
14. محمدرضا طبسی نجفی، الشیعه و الرجعة، ج 1، ص 225.
15. سید صدرالدین صدر، المهدی(ع)، ص 241.
16. همان، ص 242.
17. همان.
18. ناصر مكارم شیرازی، حكومت جهانی موعود(عج)، ص 281.
19. به نقل از: المهدی، ص 242.
20. ر. ك: بحارالانوار، ج 53، صص 139 ـ 144 (باب الرجعة).
21. بر اساس روایات: پس از ظهور امام مهدی(ع)، ابتدا امام حسین(ع) به عنوان نخستین رجعت كننده به دنیا برمی‌گردد. پس از او امیرمؤمنان علی (ع) و پیامبر اكرم(ص) نیز به دنیا رجعت می‌كنند و سالیان سال به زندگی خود ادامه می‌دهند.

منبع:ماهنامه موعود شماره 97
/س

گروهی فکر می کنند امام زمان (عج) در جزیره خضرا زندگی می کند و برای آن داستانی از کتاب بحارالانوار نقل می کنند. (1) جزیره خضرا در دریای مدیترانه یا همان دریای سفید واقع شده است. این جزیره، قسمتی از انتهای جنوب غربی اسپانیای فعلی و اندلس قدیم است که در گذشته، به همین نام معروف بوده است و در حال حاضر نیز با نام Algerias شناخته می شود. (2)
در داستانی که برای جزیره خضرا نقل می شود، اشکالات و تناقض های بسیاری وجود دارد که باعث می شود به این نتیجه برسیم که این داستان ساختگی است. علامه مجلسی تنها به دلیل این که این داستان مربوط به دیدار با امام زمان (عج) است، آن را در کتاب خود آورده است. حتی علامه تاکید کرده که این داستان را در کتاب های روایی ندیده و به همین خاطر آن را در فصلی جداگانه آورده است. (3)
برخی هم این جزیره را با مثلث برمودا تطبیق داده و برای آن داستان ها و حوادث زیادی نقل کرده اند، اما به این نکته توجه نکرده اند که جزیره خضرا در دریای مدیترانه و مثلث برمودا در اقیانوس اطلس.
در این میان، یک واقعیت مهم هم وجود دارد و آن این که اصلا مکان زندگی امام برای مردم معلوم نیست و هیچ کس نمی داند ایشان کجا زندگی می کند. همان طور که در دعای ندبه می خوانیم: «ای کاش می دانستم در کدام سرزمین قرار داری و کدام خاک وجود نازنینت را حمل می کند». (4)
این که چرا هیچ کس نمی داند امام زمان (عج) در کجا زندگی می کند، دلیل های گوناگونی دارد؛ یکی از آن ها این است که طبق همان حکومتی که امام از نظرها غایب است، طبق همان حکمت هم مکان زندگی او برای ما معلوم نیست. تعیین مکان با مفهوم غیبت امام در تعارض است، چرا که اگر مکان زندگی امام مشخص بود، دیگر معنا نداشت که امام از نظرها غایب باشد.
یکی از دلیل های مخفی ماندن امام که باز هم به نوعی به همان غیبت امام مربوط است، این است که محل زندگی امام باید از چشم دشمنان امام پنهان باشد تا آسیبی به امام نرسد. همان گونه که امام در توقیعی فرمود: «به درستی که پدرم (امام حسن عسکری) که صلوات خدا بر او باد، با من عهد کرده که روی زمین خدا، دورترین و مخفی ترین نقطه آن را برای اقامت انتخاب کنم تا امر من پوشیده بماند و محل زندگی ام از حیله دشمنان و گمراهان در امان باشد.» (5)
در این توقیع، امام تعیین مکان را برای خود مردود دانسته است. باید توجه کنیم که حتی اگر امام برای ملاقات با کسانی، مکانی را تعیین کرده یا حتی برخی امام را در بعضی مکان ها دیده اند، آن مکان تعیین محل ملاقات با امام بوده، نه تعیین مکان زندگی امام. (6)
امام برای انجام وظیفه ها و تکلیف های خود، از مکانی به مکان دیگر رفته و بر اساس روایت های معتبر، در شهرها و مکان های مختلفی دیده شده است: مدینه، مکه، نجف، کوفه، کربلا، کاظمین، سامرا، مشهد، قم و ... .(7)
امام در بعضی زمان ها و مناسبت ها در مکانی مقدس حضور دارد؛ مثل مدینه و پیرامون آن (رضوی) مکه و اطراف آن (ذی طوی)، حضور هر ساله در حج و عرفات، مسجد کوفه و سهله، کربلا و نجف.
از امام رضا (ع) نقل شده است که «(مهدی) در موسم حج حاضر می شود و همه اعمال را انجام می دهد و در عرفه نیز وقوف می کند و دعای مؤمنان را آمین می گوید».
ابوبصیر هم از امام صادق (ع) نقل می کند: «گویا می بینم که قائم ما با خانواده اش در مسجد سهله اقامت گزیده است». (8)
امام باقر (ع) هم می فرماید: «ناچار برای صاحب الزمان عزلت و غیبتی است و طیبه (مدینه) خوب جایگاهی برای ایشان است». (9)
از مجموع این روایت ها و حکایت های معتبر برداشت می شود که امام در شهرها و مناطق مختلف حضور دارد و محل زندگی او جای خاصی نیست، پس زندگی او به شیوه عادی و معمولی است، زیرا این گونه زندگی، حساسیت برانگیز نیست و برای آن حضرت آسان تر و طبیعی تر است.

پی نوشت ها :

1. مهدویت پیش از ظهور، رحیم کارگر، ص 182.
2. همان، ص 186.
3. همان، ص 189 و فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، ص 156-151.
4. امام مهدی در روایات و احادیث، سیدفخرالدین موسوی، ص108.
5. همان، ص 109.
6. همان.
7. مهدویت پیش از ظهور، ص 176.
8. همان.
9. همان، ص 175.

منبع: انتظار نوجوان ش 68

موضوع محل اقامت و سكونت امام مهدی(عج) در زمان غیبت نیز از موضوع‌هایی است كه ذهن بسیاری از مردم را به خود مشغول داشته است و معمولاً در مجالس مهدوی، در این باره پرسش می‌شود. پیش از پاسخ‌گویی به این پرسش، یادآوری این نكته ضروری است كه برای غیبت امام مهدی(عج) دو معنا قابل تصور است:(1)
نخست ـ ناپیدا بودن امام؛ یعنی اینكه در دوران غیبت، جسم حضرت از دیدگان مردم پنهان است. آن حضرت، مردم را می‌بیند و از حال آنها باخبر می‌شود، ولی كسی توان دیدن ایشان را ندارد.
دوم ـ ناشناس بودن امام؛ در این فرض، آن حضرت در طول زمان غیبت در میان مسلمانان حضور دارد و با آنها روبه‌رو می‌شود، ولی كسی او را نمی‌شناسد و به هویت واقعی‌اش پی نمی‌برد.
بحث از محل اقامت و سكونت امام مهدی(عج) در زمان غیبت، در هر دو فرض مطرح می‌شود، ولی به نظر می‌رسد در فرض دوم این موضوع كمتر جای بحث دارد و آن حضرت با مخفی داشتن هویت خود، در هركجا كه بخواهد می‌تواند زندگی كند.
درباره محل اقامت امام مهدی(عج) روایت‌های گوناگونی وجود دارد كه با توجه به آنها محل‌های اقامت آن حضرت را می‌توان به سه دسته تقسیم كرد:

الف) محل‌های دوردست و ناآشنا

در برخی روایت‌ها، محلی خاص برای اقامت امام مهدی(عج) تعیین نشده و جایگاه ایشان، بیابان‌ها و كوه‌ها و مكان‌های دوردست و محل‌هایی است كه هیچ‌كس از آن آگاهی ندارد.(2)
برای مثال امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «و هیچ‌كس از دوست و بیگانه، از جایگاهش آگاهی نمی‌یابد مگر همان خدمتگزاری كه به كارهای او می‌رسد».(3)

ب) محل‌های خاص و شناخته‌شده

در برخی روایت‌ها، از مكان‌های خاص به‌عنوان اقامتگاه امام عصر(عج) یاد شده است كه می‌توان به این موارد اشاره كرد:

یك ـ مدینه

در روایتی از امام حسن عسكری علیه السلام نقل شده است كه آن حضرت در پاسخ پرسش راوی كه پرسیده بود: «اگر حادثه‌ای برای شما روی دهد، سراغ فرزندتان را از كجا بگیرم؟» می‌فرماید: «مدینه».(4)

دو ـ كوه رضوی

برخی روایات، كوه رضوی در نزدیكی مدینه را پناهگاه و اقامتگاه امام عصر علیه السلام معرفی كرده‌اند. عبدالله مولی آل‌سام می‌گوید: به همراه ابی عبدالله [امام صادق علیه السلام] از مدینه خارج شدیم. زمانی كه به روحاء [اطراف مدینه] رسیدیم، آن حضرت دقایقی نگاهش را به كوهی كه در آن منطقه بود، دوخت و آنگاه فرمود: این كوه را می‌بینی؟ این كوه، رضوی نام دارد و از كوه‌های فارس است؛ چون ما را دوست داشت خداوند، آن را به‌سوی ما منتقل كرد. در آن، همه درخت‌های میوه‌دار وجود دارد و در دو مرحله، پناهگاهی خوب برای خائف [امام زمان] است. آگاه باش كه برای صاحب این امر دو غیبت است كه یكی از آنها كوتاه و دیگری بلند است.(5)
در دعای ندبه نیز از این مكان نام برده شده است.(6)

سه ـ ذی‌طوی

ذی‌طوی نام كوهی در اطراف مكه است. در روایتی كه ازامام محمدباقر علیه السلام نقل شده، چنین آمده: «صاحب این امر صاحب الزمان را در یكی از دره‌ها غیبتی است. [در این حال، آن حضرت] با دست به ناحیه ذی‌طوی اشاره كرد».(7)
در دعای ندبه نیز به نام این مكان و همچنین كوه رضوی اشاره شده است.(8)

ج) در میان مردم

دسته سوم از روایات، مانند دسته اول، از مكان خاصی نام نمی‌برند و از آنها استفاده می‌شود كه امام مهدی علیه السلام به‌صورت ناشناس در میان مردم زندگی می‌كند. در روایتی كه از امام صادق علیه السلام نقل شده است. دراین زمینه چنین می‌خوانیم:
چگونه این مردم این موضوع را انكار می‌كنند كه خداوند با حجتش همان‌گونه رفتار می‌كند كه با یوسف رفتار كرد؟ همچنین چگونه انكار می‌كنند كه صاحب مظلوم شما ـ همان كه از حقش محروم شده و صاحب این امر [حكومت] است ـ در میان ایشان رفت و آمد می‌كند، در بازارهایشان راه می‌رود و بر فرش‌های آنها قدم می‌نهد،ولی او را نمی‌شناسند، تا زمانی كه خداوند به او اجازه دهد كه خودش را معرفی كند؛ چنان‌كه به یوسف اجازه داد. آن زمان كه برادرانش از او پرسیدند: آیا تو یوسف هستی؟ پاسخ دهد كه آری من یوسف هستم.(9)
به نظر می‌رسد میان این سه دسته روایت، تعارض وجود ندارد و آن حضرت بسته به شرایط و موقعیت‌های مختلفی كه پیش می‌آید، زندگی به‌صورت ناشناس در میان مردم، یا اقامت در مكان‌هایی چون مدینه منوره، یا دوری گزیدن از مردم و اقامت در مناطق دوردست را انتخاب می‌كند. به بیان دیگر، براساس دومین معنایی كه برای غیبت قابل تصوراست، یعنی ناشناس بودن امام مهدی(عج)، آن حضرت الزامی برای اقامت در محلی خاص یا دوردست ندارد و می‌تواند به‌صورت طبیعی در میان مردم زندگی كند. البته ممكن است رعایت مصالحی دیگر، آن حضرت را وادار كند كه براساس سفارش پدر بزرگوارش، كوه‌ها و بیابان‌ها را برای اقامتگاه خود برگزیند.
بدیهی است كه اگر قرار باشد آن حضرت به‌صورت ناشناس در میان مردم زندگی كند، مكان‌هایی چون مدینه منوره در كنار قبر جد بزرگوارش، بهترین مكان خواهد بود.

پی نوشت ها :

1ـ معرفت امام زمان ، ج 1 ، صص 119 ـ 126 .
2 ـ شیخ طوسی ، کتاب الغیبه ، ص 161.
3ـ نعمانی ، کتاب الغیبه ، ص 172 ، ح 5.
4. الکافی، ج 1، ص 328، ح 2.
5. شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص 103.
6. بحار الانوار، ج 99، ص 108.
7. نعمانی، کتاب الغیبة، ص 182.
8. همان، ص 135.
9.همان،ص164.

منبع:نشریه گلبرگ،شماره121.

یكی از ویژگی‌های خاص امام مهدی(عج)، عمر طولانی ایشان است. با توجه به اهمیت این مسئله و پرسش‌هایی كه در این زمینه مطرح می‌شود، این ویژگی را به طور مفصل بررسی می‌كنیم.(1)

1.پیش‌بینی عمر طولانی امام مهدی(عج)

موضوع طولانی بودن عمر آخرین پیشوای معصوم، سال‌ها پیش از تولد آن امام، در روایت‌های اسلامی مطرح شده بود و امامان معصوم علیهم السلام برای برطرف ساختن هرگونه شك و تردید در این زمینه، عمر طولانی پیامبران پیشین را به مردم یادآور می‌شدند.
امام صادق علیه السلام فرموده است: خداوند متعال سه ویژگی از سه نفر از پیامبران را در قائم ما قرار داده است: ولادتش را همچون ولادت موسی علیه السلام ، طولانی بودن غیبتش را همچون طولانی بودن غیبت عیسی علیه السلام ، و عمراو را همچون عمر [طولانی] نوح علیه السلام قرار داده است. خداوند به بنده صالح خود (خضر علیه السلام ) عمر طولانی داد تا دلیلی بر طولانی بودن عمر او (قائم) باشد.(2)

2.پیشینه گفت‌و گو از عمر طولانی امام مهدی علیه السلام

عالمان و محدثان بزرگوار شیعه، با توجه به پرسش‌ها و شبهه‌هایی كه در مورد عمر طولانی امام عصر(عج) مطرح می‌شده است، از دیرباز به این موضوع توجه كرده، و باب یا باب‌هایی از كتاب‌های خود را به آن اختصاص داده‌اند؛ برای مثال، شیخ صدوق، بابی مستقل از كتاب كمال‌الدین و تمام النعمة را به این موضوع اختصاص داده است.(3)
شیخ مفید در فصل ششم از كتاب الفصول العشره فی الغیبة، شبهه‌هایی درباره طول عمر حضرت را مطرح كرده و از راه‌های مختلف، به آنها پاسخ داده است.(4)
شیخ طوسی نیز یك بار در اوایل كتاب الغیبة،(5) و یك‌بار در اواخر این كتاب، به این موضوع اشاره كرده است.(6)

3.پاسخ به شبهه طول عمر امام مهدی(عج)

پاسخ‌هایی را كه در كتاب‌های مختلف به شبهه طول عمر امام مهدی(عج) داده شده است، می‌توان به شرح زیر دسته‌بندی كرد:

یك ـ شواهد تاریخی از عمرهای طولانی

براساس شواهد تاریخی كه در ادیان و ملل مختلف، پذیرفته شده است، در طول تاریخ، افراد زیادی بوده‌اند كه عمرهای طولانی ـ حتی بیش از هزار سال ـ كرده‌اند، مانند:
1.حضرت آدم علیه السلام 930(7) تا 1030سال(8)
2.حضرت حوا علیه السلام 931 تا 1031سال(9)
3.شیث، پسر آدم 912(10) تا 1040سال(11)
و... .
علی محمدعلی دخیل در كتاب خود،‌ بیش از دویست نفر از دراز عمران تاریخ را كه بین 130 تا 3600 سال عمر كرده‌اند، نام برده است.(12)
باتوجه به فهرست طولانی اسامی افرادی كه در گستره تاریخ، از ابتدای آفرینش تا سده‌های اخیر، چند برابر عمر متوسط انسان‌ها، زندگی كرده‌اند، نتیجه می‌گیریم كه داشتن عمر طولانی، امری غیر‌ممكن و بی‌سابقه نیست و از نظر عقل و منطق كاملاً قابل تصور است كه امام مهدی(عج) نیز بیش از هزار سال عمر كند.

دوـ امكان علمی عمر طولانی

بیشتر كسانی كه در دوران معاصر، درباره طول عمر امام زمان(عج) كتاب یا مقاله نوشته‌اند، با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علوم زیستی و نظریه‌های جدیدی كه درباره پیری و عوامل آن مطرح شده است، عمر طولانی را امری امكان‌پذیر و منطبق بر نظریه‌های علمی دانسته‌اند و بر همین اساس، عمر طولانی امام مهدی(عج) را به‌صورت علمی، توجیه كرده‌اند.
شهید سید محمدباقر صدر در این زمینه می‌نویسد:
اگر ما آن نظر علمی را بپذیریم كه می‌گوید ناتوانی و پیری، نتیجه نبرد و كشمكش با عوامل مشخص خارجی است، معنایش این می‌شود كه از جنبه نظری، امكان دارد وقتی بافت‌های تشكیل‌دهنده جسم انسان را از عوامل تأثیرگذار، دور نگه داریم، حیات طولانی شود و در نهایت بر پدیده پیری فایق آید.
اگر نظریه دیگر را بپذیریم كه می‌گوید پیری یك قانون طبیعی برای سلول‌ها و بافت‌های زنده است، به این نتیجه می‌رسیم كه آنها تخم نیستی را با خود حمل می‌كنند و زمانی به مرحله ناتوانی و پیری رسیده و در نهایت می‌میرند، ولی ما می‌گوییم: حتی اگر این نظریه را هم بپذیریم، معنایش این نیست كه هرگز این قانون طبیعی انعطاف‌پذیر نباشد، بلكه این قانون بر فرض ثبوت، قانون انعطاف‌پذیری است؛ زیرا ما در زندگی خود می‌بینیم و دانشمندان در آزمایشگاه‌های علمی خود مشاهده می‌كنند كه پیری یك پدیده فیزیولوژی است و وابسته به زمان نیست. گاهی زود فرامی‌رسد و گاهی با فاصله زمانی بیشتری آشكار می‌شود. گاهی فردی بسیار مسن، نشانه‌ای از پیری بر تن ندارد. به این موضوع، پزشكان هم اعتراف دارند، بلكه دانشمندان توانسته‌اند عملاً از انعطاف‌پذیری این قانون كه تصور می‌رود طبیعی باشد، بهره برده و عمر برخی حیوانات را صدها بار نسبت به عمر طبیعی‌شان بیشتر كنند و این‌كار با ایجاد زمینه‌ها و عواملی بوده است كه كاربرد قانون پیری را به تأخیر می‌اندازد... . درباره «عمر حضرت مهدی(عج) و در پاسخ به ابهامات، بایستی گفت طول عمر برای انسان، از نظر منطق و علم، امری ممكن است و علم تلاش می‌كند به‌تدریج این امكان نظری را به امكان عملی تبدیل سازد. بنابراین جایی برای بعید شمردن تحقق این مسئله برای شخص امام زمان باقی نمی‌ماند، جز این اعجاب كه چگونه حضرت مهدی(عج) توانسته است بر علم پیشی گیرد و قبل از اینكه دست علم به سطح این تحول، یعنی امكان فعلی برسد، آن حضرت توانسته باشد امكان نظری را به امكان عملی تغییر دهد؟!
این همانند كسی است كه در كشف داروی بیماری صرع و سرطان، بر علم پیشی گرفته باشد. اگر مشكل همین باشد كه چگونه اسلام ـ اسلامی كه عمر این رهبر را طراحی كرده است ـ در این زمینه بر حركت علم پیشی گرفته و چنین تحولی را ایجاد كرده است، جوابش این است كه این تنها موردی نیست كه اسلام از كاروان علم پیشی گرفته است. آیا شریعت اسلام، در مجموع، سال‌های سال بر حركت علم و تحولات طبیعی فكر انسان پیشی نگرفت؟
آیا شریعت اسلام به طرح شعارهای زیربنایی درامور اجرایی نپرداخت، كه انسان‌ها پس از گذشت صدها سال، شایستگی رسیدن به آن را یافتند؟ آیا شریعت اسلام قوانینی حكیمانه نیاورده است كه انسان تا زمان گذشته نزدیك، اسرار علل آن را نمی‌توانست درك كند؟(13)

سه ـ امكان عمر طولانی با اعجاز الهی

برخی نویسندگان برای اثبات امكان عمر طولانی امام مهدی(عج)، به قدرت بی‌پایان خدای تعالی در تحقق اراده خود استدلال كرده و این موضوع را یكی از مصداق‌های اعجاز الهی دانسته‌اند. این استدلال، بر مقدمات زیر استوار است:
1. براساس دلایل قطعی و تردیدناپذیر، تعداد پیشوایان معصوم از نسل پیامبراكرم صلی الله علیه و آله كه جانشینان آن حضرت به شمار می‌روند، مشخص و معین است و هرگز از دوازده نفر تجاوز نخواهد كرد.
2. با شهادت امام یازدهم، امام حسن عسكری علیه السلام ، استمرار سلسله ولایت، تنها با وجود امام مهدی(عج) امكان‌پذیر خواهد بود.
3. امام مهدی علیه السلام ، تحقق‌بخش وعده الهی، یعنی حاكمیت قسط و عدل و استقرار حكومت صالحان بر زمین است.
4. با توجه به نكات یاد شده، برای استمرار سلسله امامت و تحقق وعده الهی در حاكمیت صالحان، لازم است كه خداوند متعال براساس قدرت بی‌منتهای خود، عمری طولانی به امام مهدی علیه السلام عطا كند تا آن حضرت بتواند در روز موعود و پس از فراهم شدن زمینه‌های لازم، قیام عدالت‌گستر خود را آغاز كند.
بیان شهید صدر در این زمینه چنین است:
... معجزه طول عمر، از نظر یك مسلمان كه عقیده خود را از قرآن و سنت برگرفته است، دور از انتظار و منحصر به فرد نیست. مثلاً قانون طبیعت این است كه جسمی كه حرارت بیشتری دارد، در جسمی كه حرارت كمتری دارد اثر می‌گذارد تا برسد به جایی كه هر دو یكسان شوند. قاطعیت این قانون از قانون پیری هم بیشتر است، درحالی‌كه می‌دانیم این قانون برای حفظ زندگی حضرت ابراهیم علیه السلام از تأثیر افتاد؛ زیرا تنها راه برای نگهداری او بود. وقتی آن حضرت به آتش درافتاد، وحی آمد: «یا نارُ كونی بَرْداً و سَلاماً؛ ای آتش! بر ابراهیم، خنك و سلامت باش.» و ابراهیم، سالم، بدون هیچ گزندی از آتش بیرون آمد! و همچنین است دیگر قوانین طبیعی كه برای شماری از پیامبران و حجت‌های الهی در زمین از كار افتاد: دریا برای موسی شكافته شد؛ رومیان تصور كردند عیسی را دستگیر كرده‌اند. درحالی‌كه اشتباه می‌كردند؛ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درحالی‌كه گروه زیادی از قریش خانه‌اش را در محاصره داشتند و ساعت‌ها در كمین او بودند از خانه بیرون آمد و از میان آنان گذشت، درحالی‌كه خداوند، وی را از دید آنها پنهان داشت.
در همه این نمونه‌ها قانون طبیعت برای حمایت و حفاظت یك شخص از كار می‌افتد؛ زیرا حكمت الهی اقتضای زنده ماندن او را داشته است و قانون پیری هم می‌تواند در زمره یكی از [این] نمونه‌ها باشد.(14)

پی نوشت ها :

1.ابراهیم شفیعی سروستانی ،معرفت امام زمان،ج1،صص52-64.
2.شیخ طوسی،کتاب الغیبه ،ص108.
3.کمال الدین و تمام النعمه ،ج2،باب 43،صص533-639.
4.الفصول العشره فی الغیبه،مندرج در مؤتمرالعالمی لالفیة الشیخ المفید، ج3،صص91-103.
5.کتاب الغیبه ،صص78-87.
6.همان،صص258-260.
7.تورات،سفر پیدایش ،باب پنجم،بند 5.
8.محمد بن جریر طبری،تاریخ طبری،ج1،صص 81-83.
9.همان،ص84.
10.تورات،سفر پیدایش ،باب پنجم،بند 5.
11.علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی ،ج2،ص243.
12.عیل محمد علی دخیل،الامام المهدی ،صص146-186.
13.سید محمد باقر صدر،رهبری بر فراز قرون،صص66-69.
14.همان،صص73-75.

منبع:نشریه گلبرگ،شماره 121.