میوه، نوشابه های رژیمی و خیلی از توصیه های دیگری که به دیابتی ها می شود، زیاد حقیقت ندارد . ما حقیقت را از زبان دکتر وفا می شنویم...
دیابت شیرین اولین بار در سال 1552 قبل از میلاد در پاپیروس های مصری توصیف شد. حشرات دور ادرار شیرین کسانی که ادرار زیادی دفع می کردند، جمع می شدند و افرادی که ادرار شیرین را می چشیدند، می توانستند به تشخیص برسند...
طبق برآورد فدراسیون بین المللی دیابت در سال 194،2003 میلیون دیابتی در سراسر جهان زندگی می کنند و تخمین زده می شود که در سال 2025 این تعداد به 333 میلیون نفر برسد. با توجه به این که دیابت برای سلامت جهانیان یک تهدید است، می توان گفت که بالغ بر 6/3 درصد از جمعیت جهان با دیابت زندگی می کنند. در حال حاضر دیابت چهارمین علت مرگ و میر در بیشتر کشورهای توسعه یافته است. در حالت طبیعی، غذا در معده تبدیل به گلوگز یا همان قند خون می شود و قند از معده وارد جریان خون می شود. لوزالمعده (پانکراس) هورمون انسولین ترشح می کند و این هورمون باعث می شود قند از جریان خوان وارد سلول های بدن شود. در نتیجه مقدار قند خون در حد نرمال و متعادل باقی می ماند.
در بیماری دیابت، انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد یا انسولین موجود نمی تواند وظایف خود را به درستی انجام دهد؛ در نتیجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون نمی تواند به طور مؤثری وارد سلول های بدن شود و مقدارش بالا می رود.
دیابت نوع 1
اغلب در سنین پیش از 30 سالگی به وجود می آید و به آن « دیابت جوانی» می گویند. این نوع دیابت15-10 درصد کل مبتلایان دیابت را تشکیل می دهد. در این بیماری، تولید انسولین از پانکراس به علت از بین رفتن سلول های سازنده انسولین، متوقف می شود و به همین علت، افراد مبتلا به این نوع دیابت، باید از بدو تشخیص انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقی و روزانه تأمین کنند. از این رو به آن « دیابت وابسته به انسولین» نیز می گویند.
دیابت نوع 2 یا « دیابت غیر وابسته به انسولین» یا « دیابت بزرگسالان»
در افراد بالای 30 سال و چاق دیده می شود که90-85 درصد کل موارد دیابت را شامل می شود. در این گونه از بیماری دیابت، انسولین تولید شده از پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نمی کند. یا این که انسولین ترشح شده، به علت پاسخ نامناسب سلول های بدن به آن، مخصوصاً در افراد چاق، کارآیی لازم را ندارد.
تغدیه بیماران دیابتی از نظر دکتر محمد رضا وفا
بیماری دیابت نوع یک بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می شود و چون بیمار در سنین رشد است، باید مطمئن باشیم مواد مورد نیاز برای رشدش تأمین می شود و در عین حال نوع و میزان کربوهیدرات ها یا غذای نشاسته ای یا غذاهای حاوی قند های ساده مصرفی او باید کنترل شود. یعنی با توجه به میزان دوز انسولین مصرفی کودک، باید میزان کل کربوهیدرات مجاز برای او را محاسبه کرده و به طور دقیق در وعده های غذایی طول روز (شامل سه وعده غذایی اصلی و سه میان وعده) پخش کرد. در دیابت نوع یک، دوز انسولین و شرایط فیزیولوژیک بدن از عوامل مهم هستند؛ پس مقدار کربوهیدرات کم در هر وعده با تناوب زیاد در طول روز، البته با توجه به میزان انسولین مصرفی این افراد، از اصول کلی تغذیه ای برای دیابت نوع یک است.
نمایه گلایسمی
مقدار قندی که در اثر هضم و جذب کربوهیدرات های مختلف آزاد می شود، کاملاً متفاوت است و این تفاوت با «نمایه گلایسمی» نشان داده می شود. گروه خاصی از غذاها مثلاً غلات را فرض کنید؛ سرعت هضم و جذب و مقدار قند آزاد شده از 100 گرم برنج، 100 گرم نان سنگک کاملاً متفاوت است. یعنی در زمانی مشخص 100 گرم نان لواش قند خون را سریع تر بالا می برد اما نان سنگک به دلیل داشتن فیبر زیاد، سرعت هضم و جذب کمتری دارد و قند خون را هم کمتر افزایش می دهد. پس می گوییم نمایه گلایسمی نان سنگک از نان لواش کمتر است.
بالاخره چه بخوریم؟
دیابت نوع دو: اساساً قندهای ساده، چه ساکارز ( در قند و شکر) و چه فروکتوز (قند میوه) که هضم و جذب سریع و نمایه گلایسمی بالایی دارند، باید در بیماری دیابت کنترل شوند.
از قدیم شنیده ایم، کسانی که مرض قند دارند، چای خود را با قند و شکر میل نکنند و در عوض از توت خشک و خرما و کشمش استفاده کنند. در مقادیر مساوی، گلوکز نسبت به فروکتوز جذب سریع تری دارد و قند خون را بیشتر بالا می برد؛ اما اکثر افراد حجم میوه ها و در اصل حجم فروکتوز وارده به بدنشان را نادیده می گیرند. مثلاً فرض کنید شخص دیابتی چای خود را به جای یک حبه قند کوچک با چهار خرما صرف کند؛ حال این مقدار قندی که خرما وارد بدن می کند هم بسیار زیاد است و می تواند خطرات بسیار بیشتری را به بار آورد. کل قندهای ساده در بیماری دیابت محاسبه می شوند. کسانی که میوه های حاوی فروکتوز بالا را به طور بی رویه مصرف می کنند، باید توجه داشته باشند که فروکتوز موجب تحریک ترشح انسولین نمی شود؛ بلکه ماندگاری بیشتری در خون دارد و مانند عاملی اکسید کننده عمل می کند و می تواند عوارض شدید و دراز مدتی را برای شخص به وجود می آورد. فروکتوز در بدن به راحتی به تری گلیسریدها تبدیل می شود؛ بنا براین احتمال افزایش طیف چربی های خون که خود از عوارض بیماری دیابت است، در این افراد بیشتر است؛ پس مصرف کنترل نشده فروکتوز احتمال اختلالات چربی خون و در نهایت بیماری های قلبی-عروقی را افزایش می دهد.
دیابت بارداری: به طور طبیعی، ترشح هورمون های رشد، گلوکاگون، کورتیزول، آدرنالین، در دوران بارداری افزایش می یابد و تمام این هورمون ها عملکردی مخالف با هورمون انسولین دارند. پس در دوره بارداری به دلیل این تغییرات فیریولوژیک، مقدار انسولین کاهش می یابد. حال اگر خانم بارداری در خانواده سابقه بیماری دیابت داشته باشد، قبل از بارداری هم مقداری اضافه وزن داشته باشد، کم تحرک باشد و در دوره بارداری هم از غذاهای نامناسب استفاده کند، تمام این عوامل باعث می شوند که این خانم بارداری خود را با خطر بیشتری شروع کند. مثلاً اگر شخصی با سابقه ژنتیک بیماری دیابت، در دوران بارداری اش از غذاهایی با نمایه گلایسمی بالا مصرف کند، استعداد ابتلا به دیابت در دوران بارداری برایش بیشتر خواهد بود؛ زیرا انسولین بدن او به دلیل تغییرات طبیعی بدن در طول دوران بارداری، توانایی تنظیم قند خون را نخواهد داشت. در این صورت، هم مشکلات زیادی برای مادر به وجود خواهد آمد و هم چنین دچار بیماری های دراز مدتی خواهد شد؛ مثلاً ممکن است نوزادی با جثه بزرگ به دنیا آورد که در این صورت احتمال چاقی و ابتلا به بیماری های مزمن بیشتر خواهد بود. می توان گفت 50 الی 70 درصد مادرانی که دچار دیابت بارداری می شوند در آینده و بعد از طی دوران بارداری به دیابت نوع دو مبتلا خواهند شد.
خانمی که در دوران بارداری دیابت به سراغش آمده، باید مانند دیگر بیماران دیابت نوع دو مقدار کل و نوع کربو هیدرات مصرفی، فاصله وعده های غذایی و نمایه گلایسمی کربو هیدرات ها را در کل دوره بارداری اش کنترل کند و دقت کند ویتامین ها، مواد معدنی، اسیدهای چرب ضروری و پروتئین کافی برای رشد مطلوب جنینش را دریافت کند. مراجعه به مشاور تغدیه در این دوران بسیار حائز اهمیت است.
نکته : دیابت بارداری در دوران بارداری رخ می دهد. این نوع دیابت معمولاً گذرا است و بعد از اتمام حاملگی بهبود می یابد. البته خانم های مبتلا به دیابت بارداری ، کمی در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند.
پیشگیری را جدی بگیرید
قاطعانه می گویم که پیشگیری از دیابت ممکن است هر قدر هم سابقه فامیلی دیابت در یک خانواده زیاد باشد فرد می تواند با دانش و اطلاعات تغذیه ای جدید از الگوی غذایی سالم تبعیت کند و از تمام گروه های غذایی به مقدار متناسب میل کند؛ اما لازم است به نکات ظریف تغدیه ای بها دهد. سرانه مصرف میوه و سبزی در کشور ما بسیار پایین است. همان طور که می دانید، میوه و سبزی سرشار از فیبرها و ویتامین ها هستند که در تعادل قند خون و تعادل متابولیک بدن نقش بسیار مهمی دارند. از طرفی، مصرف غذاهای با دانسیته انرژی بالا و زمینه ساز چاقی هم طرفداران زیادی دارد. تأکید می کنم یکی از مهم ترین عوامل بروز دیابت چاقی و کم تحرکی است؛ به این ترتیب اگر فردی در خانواده خود سابقه دیابت داشته باشد، دچار چاقی شود و کم تحرک هم باشد، آغوشش را برای بیماری دیابت باز کرده است! و به عکس اگر بتواند وزن خود را کنترل کند و فعالیت فیزیکی و ورزش را در برنامه روزانه خود بگنجاند و از الگوی غذایی سالمی هم پیروی کند، قادر است این بیماری را برای همیشه از خود براند.
نوشابه های رژیمی کاره ای نیستند
نوشابه های گاز دار فقط از جنبه قند زیاد مورد بحث نیستند؛ دیگر ترکیبات مضر آنها نیز به شدت برای بدن ضرر دارد ( مثلاً کولا محرک ترشح اسید معده است) و اصلاً به عنوان ماده غذایی ارزشمند به حساب نمی آیند. نوشابه های رژیمی هم به دلیل داشتن قند مصنوعی برای افراد تبلیغ می شوند. قند مصنوعی در بدن متابولیزه نمی شود و مقدار قند خون را بالا نمی برد اما اغلب قندهای مصنوعی در مقایسه با مقدار مساوی قندهای معمولی، شیرینی بیشتری دارند و فرد مصرف کننده به طور غیر طبیعی حس چشایی خود را تضعیف می کند. باید توجه کنیم که حواس انسان همیشه حالت سازشی دارد و اگر شخصی خود را به مصرف این قندهای مصنوعی عادت بدهد و بعد از مدتی بخواهد برای تنوع یک خرما میل کند، این خرما دیگر برایش حس شیرینی ایجاد نمی کند؛ به طور کلی قندهای معمولی دیگر برایش آن حس شیرینی قبلی را نخواهند داشت و فرد مجبور می شود برای ایجاد احساس شیرینی که در قندهای مصنوعی حس می کرده، مقدار قند طبیعی مصرفی خود را افزایش دهد تا بخشی از شیرینی تجربه شده با قند مصنوعی را داشته باشد.
دیابتی ها! چربی را بی خیال شوید!
توجه به مقدار و نوع چربی مصرفی در بیماران دیابتی بسیار با اهمیت است . با توجه به میزان انرژی مورد نیاز و شرایط فردی بیمار دیابتی مقدار کل چربی مجاز محاسبه می شود. معمولاً 55 تا 65 درصد این انرژی باز کربو هیدرات هایی که نمایه گلایسمی پایین دارند تأمین می شود، 25 درصد این انرژی هم از چربی های فاقد اسیدهای چرب اشباع در گوشت قرمز، روغن نباتی، شیر و لبنیات به میزان فراوان وجود دارد که می تواند اختلالات چربی خون را افزایش دهد. اسیدهای چرب غیر اشباع با یک باند دوگانه مثل اولئیک اسید روغن زیتون، اسیدهای چرب با چند باند دو گانه مانند اسیدهای چرب امگا 3 در ماهی ، میگو و به میزان کم در مرغ وجود دارند.
متخصص تغذیه مشاوری برای زندگی شما
اکثر افراد تصور می کنند که فقط چاق ها باید به متخصص تغذیه مراجعه کنند. به طورصریح و روشن عرض می کنم، بیماران دیابتی به تنهایی قادر به تنظیم قند خون شان نیستند و مهم ترین نیازشان یک برنامه غذایی دقیق به همراه آموزش های تغدیه ای از طرف یک مشاور تغذیه ای است.
ما نه تنها برای بیماران دیابتی، بلکه برای افرادی که بیماری های قلبی- عروقی ، بیماری های کبدی، بیماری های کلیوی، بیماری های متابولیسمی و تمام بیماری هایی که به هر نحوی با تغذیه انسان مرتبط می شوند ، برنامه های غذایی ویژه تنظیم می کنیم.
منبع:نشریه زندگی ایده آل شماره 45 