تحریك مغناطیسی مغز می تواند باعث رهایی از افسردگی و حتی افزایش خلاقیت شود. این روش ، كه تحریك مغناطیسی ترانس كرانیال (TMS)"نامیده می شود، امروزه در روان پزشكی به عنوان ابزاری جدید و محتمل برای درمان افسردگی و سایر اختلالات روان پزشكی و عصی مطرح شده است . در سال 2008 تی . ام. اس توسط سازمان غذا و دارو آمریكا (FDA) برای درمان افسردگی تایید شده است و در سال 2002 توسط وزارت بهداشت كانادا برای درمان سایر اختلالات مورد تایید قرار گرفته است . در حال حاضر این تكنیك آخرین و جدید ترین درمان برای افسردگی محسوب می شود. با این حال ، سوالات زیادی درباره كارایی و اثرات آن مطرح است .
زمانی كه روان پزشكی آمریكایی "مارك اس . جورج" در سال 1990 قدم به داخل آسانسور بیمارستان لندن گذاشت، هیچ فكر نمی كرد كه این سواری كوتاه مسیر پژوهشی اش را تغییر خواهد داد. شخصی كه در آسانسور در كنار او بود بدون هیچ دلیل واضحی می خندید . وقتی كه جورج در مورد ابزار شادی اش پرسید، مرد جواب داد كه دكتر یك كویل (پیچه) مغناطیسی روی سرش گذاشت و شست او به صورت ناگهانی و غیر قابل كنترلی تكان خورد . حتی با وجود این كه داستانی كه او شنیده بود تا حدی غیر واقعی به نظر می رسید ، جورج كنجكاو شد . جورج با دكتری كه قشر حركتی واقع در جلوی سر مرد را تحریك كرده بود ، با این امید كه حركتی را با علامتی در ماهیچه وی ببیند ، تماس گرفت . جورج در مورد چیزی كه "آنتونی تی . باركر" از دانشگاه شفیلد انگلستان در اواسط دهه 1980 انجام داده بود مطالبی فرا گرفت . باركر 4 هزار آمپر را در كویل سیمی برای ایجاد میدان مغناطیسی قوی جاری ساخت و سپس وسیله خود ساخته اش را در مجاورت سرش قرار داد . انگلشت شست اش را به صورت ناگهانی و غیر ارادی تكان خورد . میدان مغناطیسی قدرت كافی برای ارائه محرك به مغز از طریق جمجمه را داشت . جورج از دكتر باركر پرسید كه آیا تا به حال سعی كرده است كه این وسیله را بر روی نواحی قشر پیشانی قرار دهد . دكتر جواب داد نه و از این متحیر ماند كه چگونه كسی می خواهد چنین كاری را انجام دهد . وقتی كه جورج به آزمایشگاه خودش در دانشگاه پزشكی كارولینای جنوبی برگشت ، به دنبال جواب سوالش رفت . قلبش به او می گفت كه اگر این تكنیك كار كند ، شاید بتواند به بیمارانی كه از افسردگی شدید رنج می برند و در درمان به وسیله تمام داروهای ضد افسردگی معمول شكست خورده اند كمك كند. جورج میدان مغناطیسی قوی اش را بر روی قشر جلو پیشانی چپ (ناحیه از مغز كه در افراد مبتلا به افسردگی فعالیت آن كاهش یافته است) متمركز ساخت و مشاهده كرد كه خُلق دو بیمارش حداقل به مدت چند روز بهبود یافت . از آن زمان تا حالا علاقه به "تحریك مغناطیسی از طریق جمجمه (ترانس كرانیال)" رو به فزونی است . از آن زمان پزشكان فرونشانی و كنترل موفق تشنج های صرعی و حتی كاهش لرزش بیماران پاركینسونی را با این تكنیك گزارش كرده اند . امروزه برخی از محققان همچنین امیدوار هستند كه خلاقیت خفته در نیمكره راست را بیدار كنند و هوشیاری را در افراد معمولی افزایش دهند . برخی از محققان به خاطر تعداد كم آزمایش های كنترلشده ، مردد و مشكوك هستند ، حتی جورج در مورد ستودن این تكنیك نوظهور به عنوان دوای تمام دردها اخطار می دهد . او می گوید :"هنوز مبهم است كه این تكنیك در مغز چه كاری انجام می دهد. هر چیزی كه قدرت شفا بخشی دارد می تواند مضر هم باشد." اگر چه سازمان غذا و دارو آمریكا ، آن را برای كاربردهای تشخیصی تایید كرده است نه درمانی .(تی . ام. اس در 8 اكتبر سال 2008 برای درمان افسردگی مورد تایید FDA قرار گرفت . مترجم)
بهتر بودن نسبت به شوك
اصول اساسی تی . ام . اس ساده است . یك نوع كویل سیمی نزدیك سر قرار می گیرد. جریان متناوب الكتریسیته از طریق كویل میدان مغناطیسی با قدرت بالای 2/5 تسلا(یك تسلا ، 20 هزار برابر قدرت میدان مغناطیسی زمین است ) ایجاد می كند. میدان مغناطیسی بدون این كه آسیبی به سر برساند از جمجمه می گذرد و بر روی سینگنال های الكتریكی كه در بین سلول های عصبی در مغز ر و بدل می شود اثر می گذارد . پزشكان كویل را نزدیك ناحیه ای از مغز كه علاقه مند هستند آن را تحریك كنند قرار می دهند ، جریان متناوبی كه در طی یك دقیقه 100 بار خاموش و روشن می شود، یك سری پالس های مغناطیسی را ایجاد می كند كه به عنوان تحریك مكرر مغناطیسی ترانس كرانیال شناخته می شود. این روش (r TMS) اغلب در آزمایش هایی بر روی افراد مبتلا به افسردگی استفاده شده است . آر . تی . ام . اس به طور قابل ملاحظه ای می تواند دو واكنش متفاوت ایجاد كند، یك فركانس آهسته (یك هرتز و كمتر) كه فعالیت عصبی را مسدود و دیگری فركانس بالا (بیش از یك هرتز) كه فعالیت عصبی را تحریك می كند. تحریك (با فركانس بالا) آر. تی . ام. اس باعث رهایی از افسردگی می شود كه احتمالا از طریق افزایش عصب رسانه های مهم از قبیل سروتونین می تواند فعالیت در سلول های عصبی را به سطوح بهنجار برساند. میدان مغناطیسی مزایای متعددی نسبت به روش های درمانی دیگر دارد . این روش ، غر تهاجمی و بدون درد است و آزمودنی ها به جز ضربه ملایمی كه در برخورد با سرشان توصیف موی كنند احساس ناخوشایند دیگری ندارند . سر دردهای ملایم عارضه جانبی رایجی است ، كه به آسانی از طریق داروهای مسكن برطرف می شود. دستگاه صدای بلندی دارد كه می تواند ناراحت كننده باشد. تا به حال تعدادی از بیماران نیز نشنج داشته اند. با این حال به نظر می رسد عوارض جانبی تی . ام . اس نسبت به تكنیك های اولیه برای درمان افسردگی شدید كه به درمان دارویی پاسخ نمی دهند ـ الكتروشوك ـ بهتر قابل پذیرش است . در شوك الكتریكی بیمار بهیوش می شود و شل كننده عضلانی تزریق می شود و پالس های الكتریكی قوی از طریق الكترودها وارد مغز می شود و باعث تشنج در مغز می شود. طوفان غیر قابل كنترل آتش نورون ها باعث رهایی از افسردگی برای مدت كوتاهی در 80 درصد از موارد می شود كه دلگرم كننده است . بری از آنها همچنین تپش قلب ، كونفوزیون ، خطاهایی در حافظه را متعاقب شوك الكتریكی تجربه می كنند. اثرات مثبت این تكنیك سحرآمیز است . در سال 1999 "ایهو كلاین" ، روان شناس ، بزرگ ترین مطالعه را در مورد اثر بخشی آر. تی . ام. اس در افسردگی تا به امروز هدایت كرد. كلاین 60 بیماری را كه به افسردگی عمده مبتلا بودند در 10 جلسه به مدت دو هفته در معرض آر. تی .ام . اس قرار داد . نیمی از آنها با تی . ام . اس واقعی و نیمی دیگر با تی . ام . اس ساختگی مواجه شدند (كویل به زاویه ای بر روی سر قرار می گرفت كه بی اثر بود) . خلق آزمودنی هایی كه در معرض تی. ام. اس واقعی گرفتند به صورت قابل توجهی بر روی مقیاس افسردگی همیلتون كه برای سنجش افسردگی استفاده شده بود بهتر شد . اما هیچ تغییری در آزمودنی كه تحت تی . ام . اس ساختگی قرار گرفتند مشاهده نشد این تكنیك هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارد . تالكنون آزمایش های كمی انجام شده است كه به صورت قابل توجهی آزمودنی ها ، نواحی مغزی ، شكل كویل ، قدرت میدان مغناطیسی ، فركانس در آنها متنوع بوده است ؛ این امر باعث می شود مقایسه كردن نتایج غیر ممكن شود . اثرات مثبت ممكن است ناشی از تركیب همه متغیرها باشد . تحلیلی كه بر روی آزمایش های افسردگی صورت گرفت ، چنین نتیجه گیری كرد كه هیچ شواهد قوی مبنی بر سودمندی آن وجود ندارد . نقص دیگر آن این است كه اثرات درمانی آن به نظر می رسد . برای چند روز یا هفته ادامه می یابد . برای مثال "توماس اسكالپفر" ، روان پزشك دانشگاه بن آلمان توانست رفتار وسواسی در یك زمان بیمار را كاهش دهد. این زن سال ها بود برای آن كه بتواند از چارچوب بگذرد ، بر خود لازم می دانست كه یك سری تشریفات پیچیده را انجام دهذد اما بعد از یك جلسه او فورا توانست بدون هیچ تردید و دودلی از یك اتاق به اتاق دیگر برود. متاسفانه این بهبودی در رفتار وسواسی تنها بعد از یك هفته به حالت اول برگشت . با این وجود، این مدت زمان نشان می دهد كه اثرات تی. ام.اس می تواند بر روی سلول های عصبی مداخله كند. این روش می تواند به طریقی شبكه عصبی را برای مدت زمانی تغییر دهد ."آرماند هاوسمن" از دانشگاه پزشكی اینسبورك اتریش صورت گرفت، نشان می دهد كه تی.ام.اس آن دتسه است عوامل نورونی كه به رشد سلول ها كمك می كنند را تحریك می كند.
دیو در جزئیات
اگر تی.ام.اس می تواند رشد سلول های عصبی را افزایش دهد ، پس می تواند به صورت بلقوه به افرادی كه از بیماری های دژنراتیو مغز از قبیل آْززایمر رنج می بنرد كمك كند ، اگر چه این فقط یك فرصیه است . همچنین تقویت شبكه های عصبی از طریق تی.ام.اس می تواند شناخت و خلاقیت را افزایش دهد . این احتمالات نیازمند مقداری تغییر در عقاید ما است و می تواند باعث می شود كه بخش كوچكی در تاریخ تی.ام.اس تاكنون كشف شود. این فناوری به صورت گسترده به عنوان یك ابزار تشخیصی برای تحریك كردن مناطق خاصی از قشر مغز استفاده می شود كه به نورولوژیست ها برای بررسی عملكرد آنها كمك می كند. وقتی كه "آلوارو پاسكال لئونه" ، محقق مغز و دستیار مركز پزشكی در بوستون ، كویل دستگاه تی .ام .اس را بر روی مركز گفتار آزمودنی هایش قرار داد ، آنها ناگهان نتوانستند حتی یك كلمه صحبت كنند. تی .ام .اس مركز تكلم چپ آنها را صامت كرد. "پیتر ایچهایمر" از دانشگاه رنبورگ آلمان رهایی مختصری را برای فردی كه از وزوز گوش رنج می برد فراهم آورد. نیم ساعت بعد از درمان ، برخی از شركت كنندگان (آزمودنی ها) كاهش قابل توجهی در صدای زمینه گزارش كردند كه برای تعداد كمی از اشخاص تا 6ماه ادامه یافت .
كار دیگر ، بیشتر جنبه حاشیه ای دارد . جورج در توافقی با وزارت دفاع آمریكا سعی كرد با استفاده از تحریك مغناطیسی خلبانان جنگنده را هوشیار (گوش به زنگ) و با دقت نگه دارد . كلاه تی.ام.اس كه سربازان خسته را انرژی می دهد و به جنگ برگرداند یك رویا خواهد بود. "مایك ای . پرسینگر" از دانشگاه لورنتاین انتاریو، كویل مغناطییسی را در درون یك كلاه كاسكت قرار داد ، او گفت كه از آزمودنی های آزمایش را قادر ساخت كه حس كنند موجودی مافوق طبیعی هستند، برخی از آنها گزارش كردند كه فرشته نگهبان هستند. هنوز برخی از آنها بیان می كنند كه با شیطان مواجه می شوند . پرسینگر شك كرد كه تجارب روحانی چیزی بیشتر از ساخته مغز ما نیست .
دانشمند درونی شما
این عقیه كه تی. ام . اس می تواند خلاقیت را افزایش دهد ، به همان اندازه كه ملموس و پذیرفتنی است ، به همان اندازه نیز دست نیافتنی است . "آْن اشنایدر" ، رئیس مركز ذهن كانبرا و سیدنی ، یك "كلاه تفكر" را پیش بینی می كند كه به افرادی كه از نظر روان شناختی سلام هستند كمك خواهد كرد افزایش غیر قابل تصوری در هسیاری بدست آورند. ایده اشنایدر برگرفته از "ساوانت"هاست. (احمق های نابغه) ـ افراد مبتلا به اوتیسم و معلولان شدید دیگری كه علی رغم ابتلا به بیماری شان ، مهارت های قابل ملاحظه ای را در حوزه های شناختی خاص از خود نشان می دهند. بخری از آنها موسیقی دان های با استعداد ، نوابغ ریاضی یا هنرمندان برجسته ای هستند. در اكثر ساوانت ها نیمكره چپ مغز كه مسئول تنظیم رفتار است به طور مزمنی غیر فعال است . اشنایدر معتقد است كه طرف راست مغز این عدم فعالیت را با افزایش خود جبران می كند و استعدادهای نهفته را به جلو پیش می برد. او معتقد است كه خاموش كردن موقتی نیمكره چپ مغز از طریق میدان مغناطیسی ، می تواند باعث شود كه خلاقیت محصور شده در نیمكره راست مغز آزاد شود و خود را نشان دهد . اشنایدر می گوید :" من همیشه می خواستم بدانم كه چه اتفاقی خواهد افتاد كه اگر ما بتوانیم بصورت ناگهانی جهان را بدون هیچ سانسوری مشاهده كنیم." او گزارش می دهد كه فعالیت نمیكره چپ را طی آزمایشی بر روی آزمودنی ها به صورت موقتی كند كرده است و باعث شده كه تفكر آنها كمتر عقل گرا شود.
رسانه های گروهی خبرهایی را درباره كار اشنایدر منتشر كردند و كاری كردند كه به نظر می رسد دست یابی به چنین هدفی در مغز ما هم اكنون شدنی است . اما دانشمندان به شماری از ایرادات مستحكم برای هر یافته ای كه نشان می دهد می توان مهارت های خلاقیت را بالا برد، اشاره می كنند. تفكرات و ایده ها در مورد كاربرد خیالی تی.ام.اس بسیار زیاد است . برای مثال، دانش آموزان می توانند ناحیه ای از مغز را كه مسئول اضطراب است ، قبل از امتحان مسدود كنند و عملكردشان را بهبود بخشند.از لحاظ نظری هیچ بخشی از مغز از اثرات مغناطیسی محفوظ نخواهند ماند. اگر این نظر درست باشد ، آیا تی.ام.اس می تواند باعث شود كه مردم همیشه راست بگویند یا به یك حزب سیاسی خاص رای دهند و یا حتی قاتل شوند؟ اگر چه این سوء استفاده بالقوه از این تكنیك ممكن فقط یك تهدید در آینده دور دست باشد. به هر حال باید به این جزئیات مهم اخلاقی هم توجه كرد.
تحریك هدفمند
تحریك متمركز و اختصاصی سلول های مغز با استفاده از تحریك مغناطیسی ترانس كرانیال . وقتی كه محققان كویل تی.ام.اس را در مجاورت جمجمه آزمودنی ها قرار می دهند، میدان مغناطیسی بی خطر و بدون درد از پوست و استخوان عبور می كند. و تغییرات سریع و نیرومندی را موجب می شود. هر پالس مختصر (كوتاه) تنها یك میلی ثانیه دوام می یابد و شامل انرژی كمی است . بخاطر اینكه قدرت و توان میدان مغناطیسی به سرعت كاهش می یابد تنها می تواند به چند سانتی متری قشر مغز نفود كند (بالا راست) میدان مغناطیسی متمركز ، جریان الكتریكی در مجاورت سلول های عصبی ایجاد می كند و بنابراین نواحی مغزی هدف را فعال می كند(راست پایین) یك مزیت اصلی تی.ام.اس این است كه به ارتباط الكتریكی مستقیم به بدن همانند آنچه كه در شوك الكتریكی انجام می شود نیاز ندارد
مكان نگاری تحریك
"جارمو روهنون" كه هم اكنون در شركتی در فنلاند كار می كند ، با استفاده از الكترود های الكتروآنسفالوگرافی فعالیت الكتریكی بعد از یك پالس تی.ام.اس را ردیابی كرد و نشان داد كه چگونی تی.ام.اس در ابتدا متمركز و سپس منتشر می گردد. شكل دیاگرام سر یك شخص را نشان می دهد ، به طوری كه از بالا دیده می شود(بینی در جهت ساعت 12 است ). یك پالس مغناطیسی بر روی ناحیه حركتی دست چپ ارائه شده است. امواج الكتریكی مثبت (آبی) در اطراف سمت راست سر و پتانسیل های منفی (قرمز) در سمت چپ مغز جمع شده اند. بعد از 29 میلی ثانیه الگوی فعالیت پیچیده می شود.
پی نوشتها
* Transcranial Magnetic Stimulation
رضا كاظمی عضو انجمن روان شناسی و انجمن علمی روان شناسی بالینی ایران است .
منبع : ساینتیفیك امریكن مایند (sciammind. com)
منبع: ماهنامه دانشمند 565 