تبیان، دستیار زندگی

گروه فعالیت‌های قرآنی: در نشستی تخصصی، شكل‌گیری و نهادینه شدن صفات و عادت‌های پسندیده در فرزندان به همراه انتقال مناسب مفاهیم قرآنی و توجه به مسئله مربی و متربی از مهمترین راهكارهای تربیت قرآنی مطرح شدند.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایكنا) شعبه خوزستان، در نشست تخصصی «تربیت قرآنی فرزندان» که چهارشنبه، 11 مردادماه در نمایشگاه كتاب قرآن و عترت اهواز در محل موزه هنرهای معاصر برگزار شد تربیت قرآنی فرزندان مورد بررسی قرار گرفت.

سیدیوسف محفوظی، مدرس علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز، با بیان اینكه تربیت در همه ادیان و طرز تفكرها مسئله‌ای عام است، گفت: در ادیان الهی هدف از تربیت آن است كه مردم به این شناخت دست یابند كه از كجا آمده‌اند؟ خالق آنها كیست و چگونه رابطه خود را با خالق خود در زندگی شكل دهند. انبیاء گذشته و اوصیاء آنها كه حلقه اتصال میان خدا و خلق هستند، هر كدام روش‌هایی در تربیت مردم به كار گرفته‌اند.

وی بیان كرد: با نظر در آیات قرآن این نكته حاصل می‌شود كه همه آیات قرآن بر محور خداشناسی و دعوت مردم به این باور قرار می‌گیرد و در اصل، نزول قرآن به منظور شناساندن و معرفت پیدا كردن مردم نسبت به خداوند است و اینكه خدا را در اعتقادات، افكار و همه امور زندگی خود جاری سازند.

محفوظی با بیان اینكه یاد خدا، خود مهم‌ترین عامل تربیت است و دعوت به خدا آغاز تربیت است، تصریح كرد: بدبختی‌هایی كه امروزه در جهان شاهد آن هستیم، ناشی از آن است كه انسان‌ها یا خدا را نمی‌شناسند یا خود را به جهل می‌زنند یا آنكه خدا را از زندگی خود حذف می‌كنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سعید جوانمردزاده، مدرس حوزه علمیه اهواز در ادامه با بیان اینكه دو نوع تربیت داریم كه شامل تربیت توحیدی(الهی) و تربیت غیرتوحیدی(غیرالهی) است، افزود: در اسلام تربیت به تنهایی كاربرد ندارد بلكه به استناد آیه «یُزَكِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ»(جمعه/2) تعلیم و تربیت همراه یكدیگر هستند.

وی با بیان اینكه تعلیم و تربیت یا آموزش و پرورش از یكدیگر تفكیك‌ناپذیر هستند، عنوان كرد: هدف از آموزش تربیت است و این دو از یكدیگر جداناپذیر هستند و آن چیزی كه به آموزش معنا می‌دهد و آموزش الهی را از آموزش غیرالهی تفكیك می‌كند، امر تربیت توحیدی است.

جوانمردزاده ادامه داد: ائمه اطهار(ع) هر یك به گونه‌ای به مقتضای حال و مقتضای افراد، تربیت را تعریف می‌كنند. مثلاً از حضرت علی(ع) نقل شده است: «رَحَمَ اللهُ امرءً عَرَفَ مِن أین و فی أین و إلی أین» كه این روایت بیانگر یك شكل از تربیت است.

این مدرس حوزه با تشبیه امر تربیت به ساختن یك عمارت، آن را متشكل از اجزای متعددی دانست و توضیح داد: تربیت توحیدی تنها حول محور مربی یا متربی نمی‌گردد بلكه ابزارهای تربیتی، چگونگی تعامل با فضا، محتوا و ... نیز از دیگر امور دخیل در تربیت هستند. از این رو علل و عواملی كه به تربیت توحیدی منتهی می‌شوند بسیار پیچیده است.

وی افزود: هدف از تربیت توحیدی آن است كه انسان موحد، خدامحور و عبد باشد چرا كه بالاترین مرحله در كمال انسان بندگی است؛ بنابراین هدف از تربیت، بندگی است كه سعادت دنیوی و اخروی انسان را در پی دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سعید جعفری، معاون پژوهش مركز مدیریت مدارس علمیه خوزستان در این نشست با بیان اینكه باید كلیات مسائل تربیتی را از قرآن و منابع روایی استخراج و در مرحله بعد بدان‌ها عمل كنیم، با اشاره به پاره‌ایی از مشكلات فراروی تربیت، گفت: متأسفانه توجه به آموزش در جامعه ما بیش از دیگر مسائل شده است، از این رو شاهد معضل مدرك‌گرایی در جامعه هستیم. پدر و مادرها صرفاً به وضعیت آموزشی فرزندان خود توجه دارند و عمل كردن به مسائل اخلاقی از سوی فرزندان برای آنها چندان مهم نیست، این موضوع موجب می‌شود كه فرد متخصص تربیت شود اما آن چنان كه باید متعهد نباشد.

وی در خصوص زمان آغاز تربیت فرزندان با اشاره به این سخن نظریه‌پردازن تربیت كه رفتار افراد در دوران قبل از ازدواج در شكل‌گیری برخی صفات كودك تأثیر دارد، افزود: كودكان از سالهای آغازین تولد از رفتار اطرافیان متأثر می‌شود؛ عواملی همچون فضاسازی در خانه، رفت و آمد با خانواده‌های متعهد، حضور در محیط‌های مذهبی، به طور غیرمستقیم بر فكر و ذهن كودك و تربیت قرآنی او تأثیر می‌گذارد.

این مدرس حوزه ادامه داد: علاوه بر این اهتمام به امور دینی از دوران كودكی، تشویق كودكان و بیان غیرمستقیم نكات و آموزه‌های اخلاقی طی گفت‌وگو پیرامون آنها در حضور كودك و فراهم كردن بازی‌‌های متناسب با مضمون و محتوای دینی از دیگر نكات مهم تربیتی است.

جعفری خاطرنشان كرد: در فرآیند تربیت فرزندان، باید از مجموعه‌ها و ظرفیت‌های متعدد استفاده كنیم و كمك بگیریم چراكه هر یك از این عوامل تا محدوده‌ زمانی معینی، ما را در امر تربیت قرآنی كودكان به پیش می‌برند، در سنین بالاتر باید از فرزندان بخواهیم كه خود در زمینه‌های مختلف دینی فعال باشند.

در ادامه اظهارات جعفری، محفوظی نیز در خصوص نقش محیط‌های آموزشی در تربیت، عنوان كرد: مفاهیم قرآن كریم در سه بخش اعتقادات، اخلاق و احكام باید به شكلی در اختیار همه اقشار مردم از دانشجو، طلبه، كارمند و ... قرار بگیرد و توسط آنها در زندگی اعمال شود. در مراكز آموزشی با توجه به محیط و فضای حاكم بر آنها، روش‌های تربیتی متفاوت است. باید با شناسایی انواع مراكز آموزشی و بررسی‌های كارشناسی، چگونگی انتقال مناسب مفاهیم قرآنی به افراد تحت آموزش این مراكز روشن شود تا متربیان ضمن فراگیری این مفاهیم، عملاً آن‌ها را در زندگی اعمال كنند.

این مدرس دانشگاه با اشاره به ضرورت انتقال به روز مفاهیم قرآنی در كنار دروس پایه در دانشگاه‌ها، افزود: مربی و آموزش‌دهنده مفاهیم قرآنی در مراكز آموزشی باید فردی مناسب باشد، كسی كه بتواند با مخاطب خود ارتباط صمیمانه برقرار كند و متربی به راحتی پرسش‌های خود را با او مطرح كند. چنین فردی باید با برخورداری از نیروی صبر به پرسش‌ها گوش فراداده و توانایی پاسخگویی به آنها را بر اساس آیات قرآن داشته باشد.

وی تأكید كرد: مربی و استاد باید مطالب و مفاهیم قرآنی را بر اساس سطح فكر و معلومات متربی به او عرضه بدارد به گونه‌ای كه مخاطب از پاسخ‌های ارائه شده قانع شود. مفاهیم و معارف قرآنی باید به گونه‌ای به متربی انتقال یابد كه نوجوان و جوان ما قرآن‌فهم شود و توانایی تشخیص نیازهای خود را در این عرصه داشته باشد.

جوانمردزاده در ادامه با بیان اینكه برای شكل‌گیری و نهادینه كردن صفات و عادت‌های پسندیده در فرزندان، پدران و مادران باید این گونه صفات و عادات را در خود پرورش دهند، اضافه كرد: اولین گام در تربیت فرزند، در آیه 105 سوره مائده آمده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْكُمْ أَنفُسَكُمْ، اى كسانى كه ایمان آورده‏‌اید به خودتان بپردازید»، تربیت در این آیه از فرد شروع می‌شود. بنابراین پدر و مادر برای پرداختن به تربیت فرزند باید از خود آغاز كنند.

وی با اشاره به روایت «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِكُمْ» گفت: بهترین نوع تربیت آن است كه به صورت غیرمستقیم تحقق یابد. در تربیت توحیدی، كودك از روح بزرگی برخوردار است و قدرت درك و فهم دارد؛ از این رو بر اساس دستورات اسلامی تربیت توحیدی از زمان تولد كودك آغاز می‌شود.

این مدرس حوزه در ادامه گفت: خانواده، محتوا، ابزار، فضا و اصول تربیتی پایه‌های تربیت را تشكیل می‌دهند. جایگاه و فضای اول و آخر تربیت خانواده است؛ چنانكه به فرموده مقام معظم رهبری در كتاب مطلع عشق، در خانواده سه دسته تربیت می‌شود؛ اول مردم به عنوان پدر خانواده، دوم زن به عنوان مادر خانواده و در آخر فرزند ضلع سوم تربیت در خانواده است.

این مدرس حوزه در خصوص ابزارهای تربیت اظهار كرد: نماز بهترین ابزار تربیت فرزند است. نماز آن‌چنان مهم است كه امام خمینی(ره) فرمودند: نماز كارخانه انسان‌سازی است. پیامبر اكرم(ص) در روایتی 15 فایده برای نماز اول وقت برمی‌شمردند كه 3 فایده آن در دنیا و 12 فایده آن در لحظه‌ای كه جان از بدن انسان تهی می‌شود به نمازخوان می‌رسد. كسب رزق و روزی فراوان، طول عمر با عزت، فرزندان صالح از فایده‌هایی است كه ایشان برای برپاداشتن نماز اول وقت برشمرده‌اند.

جوانمردزاده با بیان اینكه فضای تربیتی از دیگر پایه‌های مهم تربیت است، ادامه داد: بهترین فضایی كه ما برای تربیت توحیدی در اختیار داریم، مسجد است. چنانكه بهترین راه برای تسریع در امر تربیت و رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی انجام اعمال عبادی به صورت جماعت است. شركت دادن كودك در مسجد و نمازهای جمعه با رعایت نكات لازم، مراتب و مراحل تربیت توحیدی كودك را تسریع می‌بخشد.

بهترین فضایی كه برای تربیت توحیدی در اختیار داریم، مسجد است

جعفری خاطرنشان كرد: پدر و مادران باید نسبت به نوع اسباب‌بازی‌ها و عروسك‌هایی كه در اختیار فرزندان خود قرار می‌دهند و همچنین شبكه‌ها و سایت‌های مورد مراجعه در خانواده آگاه باشند. متأسفانه اكثریت خانواده‌ها به نقش و كاركرد رسانه در امر تربیت فرزندان آگاه نیستند.

وی ادامه داد: در بحث امر به معروف و نهی از منكر باید نقاط مثبت مخاطب را در نظر بگیریم، براساس آنها او را تشویق كنیم، این چنین فرد مخاطب كم‌كم به سمت متربی خواهد آمد و امكان هدایت او به وجود می‌آید. امر به معروف و نهی از منكر زمانی اثرگذار خواهد بود كه دلسوزانه صورت گیرد و متربی نسبت به آن آگاه باشد.

محفوظی در ادامه بیان كرد: با توجه به اینكه تربیت مسئله‌ای عام است ما باید از مفاهیم تربیتی كه در قرآن مطرح شده است، استفاده كنیم و این امر مطالعه تخصصی و بررسی كارشناسی می‌طلبد. اولین موضوعی كه در خانواده باید بدان بیندیشم، انس با قرآن كریم است كه باید به شكلی ظریف در خانواده پیاده شود به گونه‌ای كه فرزندان از سنین كودكی ارتباط نزدیكی با قرآن كریم داشته باشند. این ارتباط موجب می‌شود كه فرزندان بعدها به عرصه‌های مختلف فعالیت‌های قرآنی و عمل به آموزه‌های آن قدم بگذارند.

اولین موضوعی كه در خانواده باید بدان بیندیشم، انس با قرآن كریم است

جوانمردزاده در پایان در خصوص چگونگی ایجاد التزام درونی در فرزندان در مواجهه با اطلاعات و تبلیغات گسترده عصر حاضر عنوان كرد: حضرت علی(ع) می‌فرماید: علم پیشاهنگ عمل است. اكثر اتفاقاتی كه در حال وقوع است كه گاه با ضرر و زیان‌هایی در عرصه‌های مختلف تربیتی همراه است بدان جهت است كه بدون علم صورت می‌گیرد؛ همچنان كه پیامبر(ص) فرمودند: شر دنیا و آخرت با جهل توأم است، چنانكه خیر دنیا و آخرت نیز با علم توأم است.

گفتنی است، در این نشست كتاب‌های «حكمت‌نامه كودك» اثر محمد محمدی‌ری‌شهری، «مطلع عشق» اثر آیت‌الله خامنه‌ای و «نگاهی دوباره بر تربیت اسلامی» اثر دكتر خسرو باقری به عنوان منابعی در زمینه خانواده و تربیت دینی فرزندان معرفی شدند.

سلام
ممنون از حضورتون
مطلب فوق العاده مهمی بود
 خواندن اینگونه مطالب برای تربیت فرزند که این روزها اهمیتش با این وضعیت فرهنگی جامعمون بیشتر شده مفیده.