تبیان، دستیار زندگی

نام فارسی:

گل مغربی

نام علمی:

Oenothera biennis

نام عمومی:

Evening primrose

نام عربی:

حشیشه الحمار

نام آلمانی:

Nachtkerze

نام فرانسوی:

Onagre bisannuelle

نام های مترادف:

O.acutifolia, O.biennis, O.chicagoensis, O.muricata, O.purpurata, O.rubricaulis, Onagra biennis و O.suaveolens

نام خانواده:

Onagraceae (اوناگراسه)

گیاه شناسی:

گل مغربی گیاهی است دو ساله به ارتفاع حداکثر تا 1/5 متر که برگ هایی بزرگ، ساده، دندانه دار و با کناره موج دار دارد. اندام هوایی این گیاه پوشیده از تار است. گل ها درشت، قیف مانند و به رنگ زرد روشن هستند که چهار برگ کاسبرگ دارند. یکی از ویژگی های این گیاه آن است که هر گل چهار پرچم کوتاه و چهار پرچم بلند دارد و دیگر اینکه کاسبرگ های گل به گلبرگ ها نچسبیده اند و به سمت پایین خمیدگی دارند. همچنین ریشه این گیاه، گوشتدار و به رنگ قرمز می باشد. گل مغربی احتمالاً از آمریکای شمالی به دیگر نقاط دنیا راه یافته است و چون گل ها هنگام غروب شکفته می شوند، به گل مغربی معروف شده است. قسمت مورد استفاده گیاه اکثراً ریشه و دانه آن است. دانه ها حدود 20 درصد روغن دارند که به روغن گل مغربی مشهورند. این گیاه در ایران نمی روید، ولی محصولات روغن آن در فرآورده های مهمی استفاده می شود.

ترکیبات مهم:

دانه های گل مغربی حاوی 14 درصد روغن ثابت به نام «اوی نینگ پرایم روزاویل» یا OEP است. این روغن 50 تا 70 درصد سیس لینولئیک اسید و 7 تا 10 درصد سیس گامالینولئیک اسید (GLA) در خود دارد. گل مغربی در شرایط سنی و آب و هوایی مختلف دارای مقادیر مختلفی از GLA است. همچنین در این گیاه ترکیب سیس 6 و 9 و 12 اوکتاتری انولیک اسید وجود دارد.
ترکیبات دیگر این گیاه شامل مقادیر کمی اولئیک، پالمتیک و استئاریک اسید، استروئیدها، کامپسترول و بتاسیتوسترول می باشد.

دارو شناختی و اثرات مهم:

اسیدهای چرب ضروری (EFAS) برای ساخت ساختمان سلول ها و پیش ساخت پروستاگلاندین ها بسیار با اهمیت هستند. پروستاگلاندین ها نیز به نوبه خود در تنظیم عمل متابولیسم بدن دخالت دارند. EFAS مواد بیولوژیکی فعالی هستند که قسمتی از چربی های اشباع نشده را تشکیل می دهند. کارشناسان معتقدند که مصرف EFAS در کاهش مشکلات قلبی - عروقی مؤثر است.
با توجه به اینکه EFAS در بدن ساخته نمی شود و حتما باید از راه غذا آن را تأمین کرد، بنابراین توصیه می شود بین 1 تا 3 درصد از مجموع کالری جذب شده EFAS باشد. سازمان جهانی بهداشت میزان مصرف EFAS را برای زنان حامله، زنان شیرده و کودکان تا 5درصد توصیه می کند. تحقیقاتی که بر روی حیوانات انجام شده نشان می دهند که حذف EFAS از غذا باعث نوعی بیماری شبیه اگزما و یا ریزش مو می شود. همچنین تأثیر نامطلوبی بر روی بافت های پیوندی دارد، روند بهبود زخم را کند می کند، و نیز باعث کاهش قدرت ایمنی بدن، ناباوری (خصوصا در مردان)، فساد چربی ها در کبد، آسیب های روده ای، به هم خوردن و کاهش تعادل آب بدن و در نتیجه آسیب (آتروفی) غدد برون ریز (بزاقی و اشکی) می شود.
از طرفی چون گل مغربی مقدار زیادی EFAS به خصوص GLA در خود دارد، می تواند در رفع مشکلات فوق مؤثر باشد.
از نظر تئوری GLA می تواند با مصرف EPO در پیش ساخت پروستاگلاندین مستقیما به dlHomo - GLA یا DGLA تبدیل شود. این خاصیت به افرادی که بدن شان نمی تواند سیس لینولئیک اسید را به GLA تبدیل کند یا در جذب سیس لینولئیک اسید اختلال دارند، کمک می کند. GLA و DGLA و آراشیدونیک اسید در شیر انسان وجود دارند و دارای تأثیرات عمده و ویژه ای هستند.
عوامل گوناگونی مانع تبدیل LA به GLA می شوند که عبارتند از: کهولت سن، بیماری قند، استفاده زیاد از مشروبات الکلی، غذاهای پرچرب، کمبود بعضی ویتامین ها و هورمون ها، کلسترول بالا و امراض ویروسی. از طرفی اسیدهای چرب ضروری برای این تکامل بافت های بدن، از جمله مغز، بسیار مورد نیاز می باشند؛ مثلاً مغز حاوی حدود 20درصد EFAS است که در کربن شماره 6 غیر اشباع هستند. چون میزان تبدیل LA به GLA و DGLA در بدن بسیار کم است، وجود این دو ماده با اسید آراشیدونیک در شیر انسان که غذای اصلی نوزادان است، اهمیت خاصی دارد.
یک مطالعه بسیار جالب در مورد نوزادان نشان داد که فسفولیپیدهای گلبول قرمز نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، بیشتر از نوزادانی است که با شیر خشک تغذیه می شوند. در آزمایش دیگری مصرف مکمل های غذایی حاوی EPO در زنان باردار باعث افزایش چربی و EFAS در شیر آنها شد. همچنین متابولیت های اسید لینولئیک موجود در شیر انسان می توانند در ترکیب غشاء گلبول های قرمز مؤثر باشند.
مطالعه دیگری نشان داد که مصرف مقدار زیاد LA (حدود 30 تا 40 گرم در روز)تاثیر چندانی در بالا بردن DGLA و یا آراشیدونیک سرم خون ندارد؛ در حالی که مصرف روزانه حدود 500 میلی گرم (0/5 گرم) GLA می تواند افزایش قابل توجهی در میزان DGLA داشته باشد. در مواردی از جمله مردان میانسالی که بعدا دچار سکته قلبی شده اند، بیماران با التهاب پوستی (نوع حساسیتی)، افراد الکلی و زنان مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی ممکن است سطح GLA و DGLA پلاسمای آنها از حد طبیعی کمتر باشد.

بیماری های قلبی و عروقی:

تحقیقات بسیار نشان داده اند که مصرف LA می تواند کلسترول را کاهش دهد. این در حالی است که 170GLA بار قوی تر از lA می باشد.

سرطان پستان و بیماری های مربوطه:

آزمایش هایی که روی حیوان انجام شده، نشان داده است که مصرف EPO می تواند در کاهش سرطان پستان مؤثر باشد. این در حالی است که روغن زیتون چنین تأثیری را نشان نداده است.
در یک آزمایش زنانی که به کیست های عود کننده پستان مبتلا بودند، پس از یکسال مصرف EPO، در مقایسه با دارونما، سرعت عود بیماری کمتر شد.

سندرم پیش از قاعدگی (PMS):

بر اساس مطالعات انجام شده با مصرف EPO مشکلات قبل از قاعدگی کاهش میابد. اگرچه بعضی آزمایش ها نشان می دهند مصرف در بعضی افراد بی اثر بوده است، ولی مجموع تحقیقات تأثیر این ماده را تأیید می کند.

آرتریت روماتوئید:

مطالعات مختلفی نشان می دهند که مصرف بیش از سه ماه EPO تأثیر مطلوبی در بهبود آرتریت روماتوئید دارد و سفتی عضلات را در هنگام صبح کاهش می دهد. همچنین در بعضی موارد مصرف همزمان آن با داروهای ضد التهاب باعث کاهش مصرف این داروها شده است.

بیماری MS:

مطالعات گوناگون نشان داده اند که استفاده از رژیم های حاوی LA بهبود مختصری در افراد مبتلا به MS ایجاد می کند؛ زیرا در این گونه افراد ناهنجاری های متابولیسم EFA وجود دارد.

التهاب پوستی (حساسیتی) و بیماری های پوستی:

در آزمایش هایی که بر روی التهابات پوستی حساسیتی به روش دوسوکور انجام شده، اثرات GLA در این موارد باعث کاهش شدید خارش و مصرف کورتیکواستروئیدها نیز شده است. در این مطالعه پانزده فرد بزرگسال و هفده کودک به مدت سه هفته روزی دو نوبت و هر نوبت 0/5 گرم EPO مصرف کردند. در تحقیق دیگری 60 بزرگسال و 39 کودک میزان بیشتری EPO مصرف کردند و در یک آزمایش دیگر نیز 52 نفر از سنین 16 تا 64 سال به مدت چهار ماه روزی 0/5 گرم EPOاستفاده نمودند که در تمام موارد بهبود اگزمای حساسیتی مشهود بود و خارش، پوسته پوسته شدن، شدت التهاب، شدت بیماری، خشکی و قرمزی پوست کاهش قابل ملاحظه ای یافت.
از طرفی نقص در عمل آنزیمی که LA را به GLA تبدیل می کند، در بیماران مبتلا به التهاب پوستی حساسیتی (اگزما) دیده شده است.

طریقه و میزان مصرف:

فرآورده های مختلفی از روغن گل مغربی در بازار وجود دارد که باید با توجه به نوع دارو از راهنمای آنها استفاده کرد. این محصولات بیشتر مکمل غذایی هستند و می توانند هر روز با مقادیر معینی مصرف شوند.
به طور معمول حداکثر میزان استفاده از EPO به عنوان مکمل غذایی، روزانه 4 گرم می باشد که این مقدار حاوی 300 تا 360 میلی گرم GLA است. بعضی منابع مصرف روزانه تا 8 گرم برای بزرگسالان و 4 گرم برای کودکان را بلامانع می دانند.

عوارض جانبی:

تاکنون عوارضی از مصرف خوراکی روغن گل مغربی دیده نشده است. از سال 1970 این روغن روزانه 1000 تن در کشورهای مختلف استفاده می شود که تاکنون هیچ شکایتی از عوارض آن گزارش نشده است.

مهم ترین اثرات گزارش شده:

ضد آلرژی، ضد تصلب شرائین، ضد التهاب، ضد سرطان، قابض، ملین، کاهش دهنده کلسترول، کاهش دهنده پرفشاری خون، آرامبخش، مغذی (تأمین کننده اسیدهای چرب ضروری بدن) و وازودیلاتور (گشاد کننده رگ ها).

نکات قابل توجه:

گرچه بیشتر فرآورده های روغن گل مغربی به صورت خوراکی (کپسول) است، ولی فرآورده های موضعی این گیاه مانند لوسیون، کرم، پماد و روغن های ماساژ نیز وجود دارد.
منبع: نشریه دنیای تغذیه/شماره103.