تغذیه درمانی و نگاه به نوع تغذیه، اساس و اصل تمام مكاتب پزشكی جهان، از جمله مكتب پزشكی جامع اسلامی است. این بحث در طبّ جامع اسلامی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است كه به بحث «اطعمه و اشربه» معروف است. بحث «اطعمه و اشربه» توجه خاصی به نوع، كیفیت و زمان مصرف غذا دارد.
1. تغذیه درمانی
تغذیه درمانی و نگاه به نوع تغذیه، اساس و اصل تمام مكاتب پزشكی جهان، از جمله مكتب پزشكی جامع اسلامی است. این بحث در طبّ جامع اسلامی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است كه به بحث «اطعمه و اشربه» معروف است.
بحث «اطعمه و اشربه» توجه خاصی به نوع، كیفیت و زمان مصرف غذا دارد.
طبّ جامع اسلامی تغذیة سالم و صحیح را ضامن سلامتی انسان می‌داند1 و به همین جهت اولین شیوه از هفت شیوه درمان جسمانی را به این امر مهم اختصاص داده است.2
در نظر گرفتن حلال و حرام بودن غذاها و نوشیدنی‌ها و چگونگی حلال شدن و حرام بودن آنها را فقط در تحقیق قواعد تغذیه ای اسلامی می‌توان به این سادگی و جامعی یافت و این بحث در سایر مكاتب تغذیه ای و درمانی یا مفقود است یا به صورت ناقص و طبق اعتقادات خرافی موجود است.3
2. گیاه درمانی
در طبّ جامع اسلامی در مورد گیاه درمانی و كیفیت استفاده از گیاهان در شفابخشی تمام بیماری‌ها بحث مفصلی شده است.4 آیات و روایات و تحقیقات دانشمندان طبّ جامع اسلامی در این باره بسیار گسترده و كامل است، طوری كه اگر كسی فقط در این روش از درمان موفق به كسب تبحر و تجربه شود، می‌تواند بسیاری از بیماری‌ها را درمان کند و در حرفه خود كامل شود.5
3. حجامت درمانی
طبّ جامع اسلامی، حجامت را سومین ستون طبّ جسمانی قرار داده است و در مورد حجامت كه قدمت 5000 ساله یا بیشتر دارد،6 نظریه‌های نوینی را ارائه می‌دهد، از جمله این كه:
- طبّ جامع اسلامی اصول سرّی این شیوه از طبّ را توضیح داده است،
- روابط مختلف بین بدن و جهان هستی در طیّ استفاده از این شیوه،
- روابط بین مایعات درون اعضاء و اجزای رئیسة بدن نسبت به ظاهر بدن و محیط اطراف،
- توجه به دفع شرّ موجودات غیر ارگانیك (امواج منفی) در طیّ انجام حجامت كه با قرائت آیات و دعاهای خاصی انجام می‌شود.
- شناسایی بی‌سابقة قسمت‌های حجامت بر روی بدن انسان
- مشخص نمودن رابطة بین حجامت در قسمت‌های مختلف بدن و درمان‌های خاص،
- معرفی زمان‌های مختلف (مفید یا مضر) به جهت انتخاب روز و ساعت و ماه و سال و حالت‌های مختلف فلكی و نجومی.
4. فصد درمانی
فصد درمانی (رگ زدن) همانند حجامت درمانی است که با تمام فصد درمانی‌های قبل از اسلام، هفت خصیصة متفاوت دارد. همچنین بیش از صدها خصیصة متفاوت با گرفتن خون وریدی كه توسط سازمان انتقال خون در طبّ جامع اسلامی معرفی شده است، دارد.
5. سنگ درمانی
سنگ‌های موجود در طبیعت همانند گیاهان و حیوانات دارای خواصّ مهمّ طبی و غیرطبی هستند. دانشمندان امروزه به خوبی متقاعد شده اند كه سنگ بر ماده اثرگذار است.
سنگ هم امواج را دگرگون می‌كند و هم امواجی را از خود ساطع می‌كند. در طبّ جامع اسلامی هر سنگی، هم به تنهایی معرفی شده7 و هم در زیر مجموعة سنگ‌های هم خانوادة خود تعریف شده است. حكمای اسلامی با استفاده از هزاران حدیث و روایت دربارة خواصّ سنگ‌ها که از چهارده معصوم(ع) روایت شده است، راجع به سنگ شناسی و كیفیت استفاده از سنگ‌ها بر اساس شناخت طبیعت8 آنها، تألیفات و تحقیقات گرانقدری دارند. نقش نگین معصومین دراین زمینه قابل اشاره است.
6. عطر درمانی
در هیچ مكتب درمانی قبل یا بعد از اسلام، و حتی در هیچ مذهبی به اندازة تعالیم مذهب اسلام، در مورد عطرهای مختلف نظری ارائه نشده است، البته با مراجعه به كتب تدوین شده در مورد عطر درمانی در طبّ جامع اسلامی، می‌توان با روحیات و علائم ظاهری و باطنی بیماری‌ها و كیفیت تأثیر مواد لطیف بر بدن آشنا شد و متوجه طبیعت مختلف عطرها و رایحه‌های گوناگون و اثرات آنها گردید. عطرها معمولاً به طور بسیار ظریف بر محرك‌های درونی بدن تأثیر می‌گذارند و موجب درمان می‌شوند. طبّ جامع اسلامی علاوه بر شناسایی طبیعت عطرها، این محرك‌های درونی را نیز معرفی می‌كند.
7. رنگ درمانی
در رنگ درمانی اسلامی اعتقاد بر این است كه بسیاری از بیماری‌ها را می‌توان فقط با استفاده از رنگ درمان کرد. البته این درمان باید با مراعات تمام قواعد و اصول رنگ درمانی اسلامی انجام شود.
شیوة اتنشاق رنگ كه با استفاده از فنّ تجسّم خلّاق اعمال می‌شود، یا به كار بردن مایعات رنگین یا استفاده از لباس‌ها، وسایل و سنگ‌ها با رنگی خاص كه حالت تعادل را ایجاد می‌كنند، در درمان بیماری‌ها مؤثّر است. البته امروزه تأثیرات انرژیك نامحسوس رنگ بر روی روح و جسم به اثبات رسیده است.9
در رنگ درمانی اسلامی اعتقاد بر این است كه هر یك از رنگ‌ها دارای طیفی خاص است كه با ردیفی از طول موج‌ها ارتباط دارد، یعنی صدها اختلاف رنگ جزئی و نامحسوس وجود دارد كه حضرت علی(ع) در «نهج البلاغه» به آنها اشاره نموده است و در آیات و روایات در به كارگیری صحیح آنها توصیه شده است.
از آنجا كه میزان ارتعاش رنگ‌ها یكسان و بسیار شبیه به هم است همة آنها برای چشم انسان قابل رؤیت نیستند. كلمة «نور» كه در برگیرندة انواع رنگ هاست، در آیات و روایات بسیار آمده است و در ابعاد مختلف رنگ درمانی با استفاده از منابع دینی و دستورات پایه ای طبّ جامع اسلامی این درمان صورت می‌گیرد.
طول موج رنگ بنفش كوتاه ترین طول موج است و از 380 تا 450 نانومتر بُرد دارد. رنگ قرمز دارای بلندترین طول موج و بُرد آن از 630 تا 730 نانومتر است.
رنگ‌ها به شیوه‌های مختلفی بر ذهن، روح و جسم انسان تأثیر می‌گذارند كه تمام این تأثیرات و كیفیت حصول آنها در رنگ درمانی طبّ جامع اسلامی بحث شده است.
پی نوشت ها :
1. ابنا بسطام نیسابوریین، طب الائمه، به اهتمام باسم محمود.
2. محسن عقیل، طب الائمه.
3. مامقانی، شیخ عبدالله، مرآت الكمال.
4. ابوعلی سینا، القانون فی الطب؛ عقیلی خراسانی، مخزن الادویه.
5. محسن عقیلی، الداء و الدواء.
6. پرفسور و اسبانت، آیو ـ ورا، به نقل از: الحجامـة و الطب، نوشتة احمد صباح.
7. ابوریحان بیرونی، الجماهر فی معرفـة الجواهر، نسخة كتابخانة مجلس.
8. سیّد جمیلی، الاحجاز الكریمـة؛ سید عاطف، الاحجاز الكریمة.
9. ماكس لوشر، روانشناسی رنگ‌ها، ترجمة ویدا آبی‌زاده.
ماهنامه موعود شماره 110