گیاه بابونه(Chamomile) با نام علمیAnthemis L. گیاهی است کوچک، دارای بویی معطر که در چمنزارها و اراضی شنی می روید. بابونه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است و از تقویت کننده های تلخ به حساب می آید. جالینوس حکیم آن را برای درمان تب و لرزهای نوبه ای به کار می برد.
برخی ترکیبات شیمیایی مؤثر در این گیاه شامل اسانس روغنی آنته مین (Anthemin)،روغن فراری به نام کامازولین، تانن، فیتواسترول، یورونیک اسید، موسیلاژ، اسیدآمینه گلایسین، فلاوونوئیدهایی از قبیل آپی جنین، هیدروکسی و متوکسی کومارین، ویتامین ها و املاح معدنی می باشند.
ویتامین های موجود در بابونه عبارتند از: ویتامینA، تیامین(B1)، ریبوفلاوین(B2) وفولات(B9). آهن، پتاسیم، روی، منگنز، منیزیم و مس هم از جمله املاح معدنی این گیاه هستند.
وجود این ترکیبات مفید در بابونه، آن را به گیاهی ارزشمند مبدل ساخته است. به طوری که از دیرباز مصرف آن متداول بوده و امروزه نیز مطالعات زیادی در مورد آن صورت می گیرد. این گیاه اثرات ویژه ای بر افراد دیابتی دارد، بدان جهت که می توانند باعث کاهش قابل توجه قند خون ( حدود25 درصد) و همچنین بهبود کنترل نوسانات قند خون که علت عمده بروز عوارض دیابت از جمله مشکلات چشمی، کلیوی و عصبی است، شود. این گیاه سبب بهبود عملکرد دستگاه های مختلف بدن نیز می گردد.
تاثیر بابونه بر سیستم عصبی
بنابر نتایج مطالعات، بابونه اثر مهاری بر اختلالات اضطراری و عصبی دارد، این گیاه حاوی ترکیباتی است که سبب آرامش می شوند. این ترکیبات برهمان بخش مغز که داروهای ضداضطراب اثر می گذارند، موثر می باشند. فلاوونوئیدی به نام آپی جنین، یکی از این ترکیبات ضداضطراب است که تأثیر آن برگیرنده های مغز شبیه اثر داروهایی مانندValium می باشد، ولی برخلاف آنها اعتیادآور نیست.
از طرف دیگر بابونه سبب افزایش اسیدآمینه گلایسین در بدن می شود. این اسیدآمینه آرامبخش عضلات و اعصاب است، بنابراین به افرادی که از بی خوابی و یا مشکلات عصبی رنج می برند، توصیه می شود ده دقیقه قبل از خواب یک فنجان بابونه به صورت دم کرده مصرف نمایند، زیرا اثرات آرامبخشی ملایم آن سبب داشتن خوابی راحت می گردد.
این گیاه خاصیت شبه بنزودیازپینی دارد. بنزودیازپین ها داروهایی هستند که به طور گسترده برای درمان اضطراب و بی خوابی به کار می روند.
تأثیر بابونه بر پوست
برای بهبود اگزما و زخم های پوستی استفاده از بابونه به صورت کرم و لوسیون می تواند اثربخش باشد.
تأثیر بابونه بر سیستم گوارش
بابونه گیاهی است که اثر آن بر سیستم گوارش حائز اهمیت می باشد و از آن به صورت جوشانده یا عرق جهت تقویت معده، تسکین دردهای گوارشی، ضدعفونی نمودن معده و از بین بردن التهاب معده استفاده می شود. این گیاه برای درمان زخم معده نیز مفید است. مصرف بابونه همچنین باعث ترشح شیره گوارشی می گردد.
فلاوونوییدهای موجود در بابونه از طریق تأثیر بر متابولیسم اسفنگولپییدها و سرامیدها، اثرات حفاظتی برای کبد دارند و از تخریب سلول های کبدی جلوگیری می کنند.
بابونه در بیماری های التهابی و عصبی روده، سبب کاهش نفخ شکم می گردد. این گیاه به عنوان داروی ضدآماس و ضداسپاسم، ممانعت کننده از تهوع و استفراغ است، در اسهال حاد مخصوصاً ویروسی دوره اسهال را کوتاه می کند و باعث بهبود فلور میکروبی روده می گردد.
این گیاه حاوی مقادیر زیادی موسیلاژ(لعاب) است که جهت بهبود زخم و دردگلو مفید می باشد.
تأثیر بابونه بر کلسترول خون
گیاه بابونه حاوی مقادیر زیادی از فیتواسترول هاست. فیتواسترول ها( استرول های گیاهی) ترکیباتی مشابه کلسترول هستند که به طور طبیعی درگیاهان وجود داشته، جذب پایینی دارند و با جذب کلسترول تداخل می کنند. فیتواسترول ها در دهه اخیر به عنوان عامل طبیعی کاهش دهنده کلسترول LDL خون شناخته شده اند، بنابراین گیاه بابونه می تواند اثر کاهش دهنده بر کلسترول خون داشته باشد و در نتیجه از بروز بیماری قلبی- عروقی جلوگیری نماید.
اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی بابونه
امروزه در محیط اطراف ما اکسیدان ها به فراوانی وجود دارند که برای سلامتی بسیار مضر هستند، بنابراین باید با مصرف آنتی اکسیدان ها، بدن را در مقابل این اکسیدان ها محافظت نمود.
بابونه به خاطر داشتن فلاوونوییدها خاصیت آنتی اکسیدانی دارد. این ترکیبات با احاطه کردن رادیکال های آزاد که سبب تخریب سلول ها می شوند، بدن را از آسیب های ناشی از رادیکال حفظ می کنند.
از طرف دیگر فلاوونوییدها و روغن های گیاهی موجود در بابونه با مهار آزادسازی مواد التهاب زا در بدن، از بروز التهاب نیز جلوگیری می کنند.
جمع بندی
بابونه خواص تغذیه ای مناسب و پیشگیری کننده از برخی بیماری ها دارد، ولی جایگزین تغذیه صحیح و یا استفاده از داروهای مورد استفاده در بیماران نمی شود، لذا توصیه می شود گاهاً مقداری از دمکرده این گیاه نوشیده شود.
تأثیر بابونه بر سیستم ایمنی
بابونه به خاطر داشتن هتروپلی ساکاریدها که سبب تحریک فعالیت دفاعی گلبول های سفید خون می شوند، اثر تقویت کنندگی بر سیستم ایمنی دارد. مصرف منظم این گیاه سیستم دفاعی بدن را به طور طبیعی تقویت می کند و در نتیجه مقاومت بدن را در مقابل ویروس ها از جمله ویروس سرماخوردگی و همچنین عفونت ها بالا می برد. بدین منظور نوشیدن 3 فنجان بابونه دمکرده در روز می تواند اثربخش باشد.
موارد منع مصرف بابونه
* بابونه رقیق کننده خون(ضدانعقاد) می باشد که به دلیل وجود مقادیری از کومارین در این گیاه است. کومارین با سایررقیق کننده های خون از جمله داروی وارفارین تداخل می نماید، بنابراین مصرف این گیاه در افرادی که داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنند، باید با احتیاط صورت گیرد، زیرا این گیاه اثر این داروها را افزایش می دهد.
* افرادی که دچار آلرژی هستند نیز باید این گیاه را با احتیاط استفاده نمایند.
* استفاده از گل بابونه برای زنان باردار جایز نیست، زیرا ممکن است سبب سقط جنین در ماه های اول بارداری شود.
نکات مهم:
* برگ بابونه حاوی مواد شیمیایی است که سبب کاهش دردهای قاعدگی می شود.
* بابونه خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد و باعث دفع سموم می شود.
* این گیاه اثراتی در خردکردن سنگ های مثانه دارد.
* از گل بابونه در دفع سنگ کلیه استفاده می شود. همچنین در عفونت های تنفسی منجر به کاهش التهاب مجاری تنفسی می گردد.
*برگ بابونه زود هضم است و باعث زیاد شدن ادرار، عرق و افزایش شیرمادران می شود.
منبع: نشریه دنیای تغذیه، شماره 107