گل ساعتی، اندام هوایی خشک شده گیاه . Passiflora incarnate L از خانواده گل ساعتی (Passifloraceae ) است. گل ساعتی طبق نظر مونوگراف کمیسیون دارویی آلمان دارای وضعیت درمانی مثبت است و در مونوگراف کمیسیون متخصصین گیاهان دارویی اروپا دارای رتبه 4 می باشد.
ریخت شناسی:
گیاه Passiflora incarnate ، گیاهی پایا به ارتفاع 8 تا 9 متر و دارای ساقه ای پیچان و نخ مانند است. برگ های آن متناوب و بزرگ به طول 6 تا 15 سانتی متر، دمبرگدار و دارای پهنکی مرکب از سه لوب عمیق با ظاهر برگچه مانند است. سطح زیرین آن ها کرکدار و کناره های آن دندانه های اره ای ریز و در سطح فوقانی آن ها رگبرگ های شبکه ای مشاهده می شود. این گیاه گل هایی درشت به قطر 9 سانتی متر، معطر و منتهی به دمگل دراز دارد.
در هر یک از گل ها 3 براکته، 5 کاسبرگ، 5 گلبرگ سفید رنگ، 5 پرچم با بساک بزرگ و نارنجی رنگ دیده می شود. تخمدان، کرکدار به رنگ سبز مایل به خاکستری و زبرین بوده و خامه آن دارای سه شاخه دراز بوده که در انتهای آن ها کلاله های سرسان قرار دارد. از مشخصات دیگر گل این است که داخل جام آن تاجی از الیاف باریک سفید یا قرمز مایل به ارغوانی و در چند ردیف دیده می شود. میوه های آن مسطح، به رنگ مایل به سبز یا قهوه ای و با حفره های زیاد و دارای دانه های زرد مایل به قهوه ای است . پرچم های گل مانند عقربه های ساعت قرار گرفته اند که دلیل نام گذاری این گیاه همین شکل خاص می باشد.
موارد استعمال:
گل ساعتی دارای اثر مسکن و آرامبخش بوده و در بی خوابی، اضطراب ، تشنج، دردهای با منشا عصبی به ویژه در کودکان، اختلال در تنوس عضلانی، تپش قلب با منشا عصبی (تاکی کاردی) و آسم اسپاسمی مصرف می گردد. از گل ساعتی به صورت خوراکی برای از بین بردن حالات افسردگی نظیر هیستری ، رفع عوارض یایسگی و اختلالات قاعدگی با منشا عصبی، ضعف اعصاب و شکایات ناشی از مشکلات گوارشی با منشا عصبی استفاده می شود. از این گیاه در استعمال خارجی برای همورویید و به عنوان یک افزودنی به آب حمام برای تحریکات عصبی استفاده می شود.
آثار فارماکولوژیکی:
تحقیقات انجام گرفته نشان داده است که عصاره های این دارو دارای فعالیت اسپاسمولیتیک قابل مقایسه با اثر پاپاورین بوده و از طرفی دارای اثر تضعیف کننده مرکزی نیز می باشد. در تحقیقاتی دیگر، اثرات سداتیو، تقویت زمان خواب آوری هگزو باربیتون ، فعالیت ضد تشنجی ( دوز زیاد) و کاهش فعالیت توموری خود بخودی (دوز کم) مربوط به ترکیبات مالتول واتیل مالتول به اثبات رسیده است.
موارد احتیاط:
مقادیر مصرف زیاد گل ساعتی ممکن است باعث تسکین و تقویت درمان به شیوه مهار منوآمین اکسیداز گردد. از طرفی گزارش شده است که آلکالوییدهای هارمان و هارمالین دارای اثر تحرکی بر روی حیوانات آزمایشگاهی بوده و بنابراین نباید از مقادیر زیاد دارو در هنگام بارداری و شیردهی استفاده شود.
محلول خوارکی سداسل محصول شرکت اهورا دارو تهیه شده از عصاره هیدرو الکلی 70 درصد گل ساعتی با ویژگی های درمانی ذکر شده می باشند.
منبع: نشریه بهداشت روان شماره 31 