تبیان، دستیار زندگی

نویسنده: دکتر امیر هوشنگ احسانی متخصص پوست و مو عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
عامل بیماری سالک، گونه های مختلفی از یک تک یاخته به نام لیشمانیا است که در اثر گزش حشره ای کوچک به نام پشه خاکی منتقل می شود. شکل های مختلف بیماری در انسان عبارتند از: لیشمانیوز پوستی یا سالک، لیشمانیوز پوستی منتشر، لیشمانیوز پوستی - مخاطی و لیشمانیوز احشایی. میزان بروز لیشمانیوز پوستی سالانه بین 1/5 - 1 میلیون مورد است که حدود 90 درصد از این تعداد در 7 کشور افغانستان، برزیل، پرو، ایران، الجزایر، عربستان سعودی و سوریه رخ می دهد. شیوع این بیماری درجهان بالغ بر 12 میلیون مورد است و در 88 کشور جهان، 350 میلیون نفر در معرض خطر قرار دارند.

علایم بالینی:

از نظر بالینی، بیماری به دو شکل خشک و مرطوب دیده می شود.
1. نوع خشک یا انسانی.
2- نوع مرطوب یا حیوانی.
نوع خشک یا انسانی مخصوص مناطق شهری است. در این فرم بیماری ضایعه دیر به زخم تبدیل می شوند. عامل بروز آن عموماً لیشمانیا تروپیکا است. انواع مرطوب یا حیوانی مخصوص مناطق روستایی است که در این نوع ضایعه ها زود زخم می شوند و لیشمانیای ماژور عامل آن است. علامت اولیه عفونت پیدایش ندول یا پاپول های قرمز در محل گزش پشه خاکی است. به تدریج ضایعه به صورت زخم هایی با حاشیه بنفش رنگ گسترش یافته و معمولاً با بجا گذاشتن اسکار طی چندین هفته تا چند ماه خودبخود بهبود می یابد. اگرچه در اکثر موارد C1 بهبود خودبخودی دارد، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که نوع مرطوب یا نوع خشک هر دو می توانند زندگی بیماران را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.

نکته:

نکته قابل ذکر دیگر اینکه لیشمانیوز پوستی دنیای قدیم و جدید از نظر اپیدمیولوژی، انگل های عامل بیماری، ناقلین، مخزن ها و همچنین تظاهرات بالینی، درمان های بکار برده شده و پیش آگهی کاملاً متفاوت هستند. بنابراین، آنها را باید دو بیماری کاملاً متفاوت در نظر گرفت.

درمان:

برای لیشمانیوز پوستی روش های درمانی بسیاری وجود دارد که از آن جمله می توان به درمان های فیزیکی و درمان های سیستمیک اشاره کرد. درمان های فیزیکی شامل کورتاژ، جراحی، Grena rey (در گذشته)، سوزانیدن ضایعات (کوتریزاسیون)، سرما درمانی (کرایوتراپی)، الکتروتراپی و لیزر است.
درمان های سیستمیک عبارتند از: ترکیبهای آنتی موان، پنتامیدین، اینترفرون، آلوپورنیول، ریفامپین، داپسون، داروهای ضد قارچ آزولی و ایمونوتراپی. در درمان لیشمانیای پوستی دنیای قدیم به طور کلی اثر بخشی روش های درمانی دیگری چون فوتودینامیک تراپی، عوامل آزول موضعی، عصاره های گیاهی و سولفات روی در چندین کارآزمایی بالینی مورد مطالعه قرار گرفته است. تجویز سیستمیک یا درمان ضایعه ای ترکیبهای آنتی موان همچنان به عنوان روش درمان استاندارد لیشمانیای پوستی در نظر گرفته می شود. درمان های مختلفی برای درمان سالک استفاده می شوند.
1) ترکیب های آنتی موان پنج ظرفیتی شامل پنتوستام و گلوکانتیسم می باشد. اگر چه تجویز سیستمیک ترکیب های آنتی موان پنج ظرفیتی به عنوان خط اول یا درمان استاندارد لیشمانیای پوستی دنیای قدیم به حساب می آید اما باید به این نکته توجه داشت که هیچ گاه اثر بخشی این دسته از ترکیب ها با دارونما یا هیچ یک از گروه های درمانی دیگر در یک RCT با طراحی خوب مورد مقایسه قرار نگرفته است.
2) پارامومایسین موضعی از سال 1985 برای درمان لیشمانیای پوستی مورد استفاده قرار گرفته است.
3) ترکیبات آزولی نظیر ایتراکونازول کتوکنازول استفاده شده است که در بعضی مطالعات اثر بخشی داشته است.
4) سولفات روی.
5) کرایوتراپی.
6) سایر درمان ها: کرم Lmiquimed، آمفوتریسین موضعی B، دیمنازن استورات موضعی.
درمان های فیزیکی دیگر نظیر فوتودینامیک تراپی، ترموتراپی، درمان با لیزر Co2، اگر چه طی چند ساله اخیر طیف وسیعی از روش های درمانی معرفی شده اند، اما خط اول درمان برای لیشمانیای حاد و همچنان ترکیب های آنتی موان پنج ظرفیتی می باشد. از آنجایی که اکثر مناطق اندمیک لیشمانیای حاد دنیای قدیم، کشورهای در حال توسعه یا عقب مانده هستند ملاحظه های اقتصادی مختلفی را باید در نظر گرفت که همراه با کم هزینه ترین، مؤثرترین دارو انتخاب شود.
منبع: ماهنامه پزشک امروز، شماره 129.. .