به دنبال وقوع حادثه و ایجاد آسیب نخاعی بسته به آنكه ضایعه باعث قطع كامل نخاع شوكی شود و یا آنكه ضایعه ناقص باشد با گذشت زمان و در صورت عدم انجام درمان مناسب عوارضی برای بیمار ایجاد می شود كه بعضاً برگشت ناپذیر بوده و یا آنكه درمان این عوارض همراه با صرف زمان زیاد و یا تحمل هزینه مالی سنگین بوده كه بعضی از این موارد درمان هیچ گاه كامل نخواهد بود با توجه به موارد فوق شروع هرچه زودتر درمانهای توانبخشی و انجام درمان مناسب و مداوم یكی از ضرورت هایی است كه در همه بیماران آسیب نخاعی بخوبی حس می شود. در این سلسله نوشتارها سعی خواهد شد تا مشكلات این بیماران به صورت جداگانه مورد بررسی و به درمان مناسب آن نیز اشاره گردد امیدواریم به قدر توان، این نوشتارها راهگشا بوده و در درمان این عزیزان مؤثر افتد.
كوتاهی (Contractures)
یكی از مشكلات و یا حتی نشانه های مبتلایان به آسیب نخاعی، ایجاد كوتاهی ها یا Contracture است بافتهای همبندی (مانند تاندونها، لیگامانها، كپسول مفصلی و پوست) و همچنین ماهیچه ها خاصیتی منحصر به فرد را از خود نشان می دهند. این خاصیت، تمایل به كوتاهی در این بافت ها است. این تمایل، در صورتیكه از نیروهای مخالف برای كشش این بافت ها استفاده نشود با گذشت زمان بیشتر می گردد. با فلج شل عضلات (Flaccidity) یا افزایش تون عضلات و سفتی آنان (Hypertonicity) كه پس از آسیب های نخاعی ایجاد می شود، پتانسیل حفظ دامنه ی حركت طبیعی عضلات دچار اختلال می گردد تأثیرات جاذبه زمین بر روی مفاصلی كه عضلات اطراف آن دچار فلج شل می باشند و نبود نیروی مخالف عضلات سمت مخالف عضله فلج كه باعث حركت مفصل می گردد برای برگرداندن مفصل و همچنین در مواقع وجود هیپرتونی در یك گروه عضلات، این كوتاهی سرعت بیشتری می یابند.
در ابتدا این كوتاهی ها فقط در عضلات وجود دارد اما در صورتی كه به آن توجه نشود و درمان مناسب انجام نپذیرد این كوتاهی و تغییر در ساختار بافت ها به كپسول مفصلی و همچنین بافت های دیگر اطراف مفصل نیز سرایت كرده و باعث كوتاهی آنها و تغییر شكل مفصل (Deformity) می گردد. اگر این نیز در این مرحله درمان مؤثری انجام نشود (شامل برنامه حركت روزانه و استفاده از اسپیلنت های سریالی) كوتاهی ها به سرعت تبدیل به مفاصل انكیلوز یا فیوز می شوند. در این مرحله درمان بیشتر شامل انواع جراحی ها است. و بازگشت به حالت طبیعی بسیار مشكل است.
ایجاد كوتاهی ها بیشتر، تمایل در عضلات فلكسور یا خم كننده دارد (مانند خم كننده های انگشتان و مچ، خم كننده های آرنج و ...) این كوتاهی ها می توانند باعث عوارض ثانویه متعدد دیگری نیز بشوند برای مثال كوتاهی در عضلات خم كننده مفصل لگن، باعث ایجاد كوتاهی در مفصل و نشستن غیر قرینه بر روی صندلی چرخدار و نهایتاً احتمال ایجاد اسكیلوز در ستون فقرات و زخم بستر در ناحیه نشیمن گاه شود.
مانند همه ی موارد كه بهترین درمان پیشگیری است در این جا نیز بهترین درمان برنامه روزانه ورزشی است این برنامه ممكن است توسط خود فرد نیز انجام پذیرد. بیمار، عضلاتی را كه احتمال كوتاه شدگی در آن وجود دارد كشش می دهد این كار می تواند توسط فردی از خانواده بیمار و یا فیزیوتراپیست بیمار انجام پذیرد.
هنگامی كه كوتاهی ایجاد شده، بسته به شدت آن، درمان شامل استفاده از كشش ملایم تا جراحی وسیع برای آزاد سازی كپسول مفصلی كوتاه شده و طویل نمودن تاندون های كوتاه شده باشد. بهترین و مؤثرترین نوع كشش، نوعی است كه میزان آن ملایم و دایم بوده و در یك دوره نسبتاً طولانی اعمال شود با این روش می توان فیبرهای كلاژن را كه مسئول كوتاهی بافت ها هستند را به صورت پیشرونده ای طویل نمود. اگر كشش به صورت ناگهانی و با شدت زیاد اعمال شود می تواند باعث آسیب به بافت ها و مفاصل، ایجاد بافت اسكار و افزایش بافت همبندی و نهایتاً بیشتر شدن كوتاهی شود.
بنابراین بهترین روش درمان برای كوتاهی بافت ها، اعمال كشش ملایم و دائم از طریق انجام تمرینات و یا از طریق استفاده از اسپیلنتهای پی در پی و اصلاحی می باشد.
منبع:نشریه از نو، شماره 5و6