تبیان، دستیار زندگی

دید کلی:

جسم انسان ها از میلیون ها میلیون سلول تشکیل شده است که در کنار هم، بافت هایی مانند ماهیچه ها، استخوان و پوست را می سازند. اغلب سلول های طبیعی بدن در پاسخ به تحریکاتی که از داخل و خارج بدن به آنها وارد می شود، رشد و تولید مثل می کنند و در نهایت می میرند. اگر این فرایند در مسیر تعادل و صحیح خود اتفاق بیفتد، بدن سالم می ماند و عملکرد طبیعی خود را حفظ می کند. اما مشکلات، زمانی شروع می شود که یک سلول طبیعی دچار "جهش" و یا تغییر شده و به سلول سرطانی تبدیل می شود.

نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان:

تغییرات اجتماعی در کشور ایران و بسیاری از کشورهای منطقه، طی 30 سال اخیر، وضع سلامت مردم را دستخوش دگرگونی قرار داده است. تغییر سنت های گذشته و ایجاد شیوه های جدید زندگی به تغییر در الگوهای غذایی از جمله افزایش دریافت چربی های اشباع و کاهش دریافت میوه و سبزی منجر شده، که این امر موجب افزایش شیوع بیماری های غیر واگیر مانند بیماری های قلبی عروقی، سرطان، دیابت و ... شده است. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2005 میلادی؛ بیماری های مزمن (بیماری های قلبی عروقی، دیابت، چاقی، انواع سرطان و بیماری های تنفسی) علت 60 درصد از مرگ ها بوده و 35 میلیون مرگ در سال به دلیل این بیماری ها رخ داده است. همچنین 80 درصد از مرگ های فوق در کشورهای در حال توسعه ی کم درآمد مشاهده شده است. رژیم غذایی در حداقل توسعه ی کم درآمد مشاهده شده است. رژیم غذایی در حداقل 35 درصد از کل موارد سرطان ها دخالت دارد که این رقم در زنان به 50 درصد می رسد. براساس پیش بینی سازمان جهانی بهداشت تا سال 2020 موارد جدید سرطان ها به 15 میلیون می رسد. بنابراین سرطان از جمله بیماری هایی است که تغذیه ی صحیح در پیشگیری و درمان آن می تواند نقش مهمی داشته باشد. به عنوان مثال افرادی که کمتر از پنج بار در روز میوه و سبزی مصرف می کنند بیشتر در معرض خطر سرطان های دستگاه گوارش قرار دارند. با توجه به نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان ها در زیر به برخی از اجزای مواد غذایی که نقش پیشگیری کننده در سرطان ها را به عهده دارند اشاره می شود:
* آنتی اکسیدان ها: آنتی اکسیدان های موجود در برخی از مواد غذایی با کاهش رادیکال های آزاد در بدن، در پیشگیری از انواع سرطان ها نقش مهمی دارند. مواد آنتی اکسیدان مانند کاروتنوئیدها (رنگدانه های گیاهی)، ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم که مانع از آسیب سلول ها و بافت ها می شوند، می توانند از بروز تغییرات سلولهای بدخیم جلوگیری کنند. سبزی های برگ سبز و زرد و میوه های رنگی مانند اسفناج، هویج، مرکبات، زردآلو و طالبی (منابع کاروتنوئیدی)، میوه ها به ویژه مرکبات و سبزی ها (منبع ویتامین C؛ روغن جوانه گندم و آفتابگردان؛ مغزها مانند بادام و سبزی های برگ سبز (منبع ویتامین E) و غذاهای دریایی، گوشت و جگر منبع سلنیوم هستند. نتایج برخی مطالعات نشان داده است که مصرف منابع غذایی حاوی سلنیوم به کاهش خطر بروز سرطان های پروستات، ریه و روده ی بزرگ منجر شده است. همچنین مصرف 10 بار گوجه فرنگی در هفته موجب کاهش خطر سرطان پروستات به میزان 35 درصد شده است.

فیبرها:

فیبرها ترکیباتی هستند که در دیواره سلول های گیاهی مثل سبزی ها، میوه ها، سبوس، غلات کامل، حبوبات و مغزها یافت می شوند. فیبرها با جذب آب و افزایش حجم مدفوع، موجب تسهیل دفع و کاهش یبوست می شوند. به طوری که نتایج مطالعات متعدد، نشان داده است رژیم های غذایی حاوی فیبر خطر بروز سرطان ها بویژه سرطان معده، روده، مری را کاهش می دهند. فیبرها، با افزایش سرعت انتقال مواد غذایی از روده ی بزرگ موجب می شوند، باکتری های روده فرصت کمتری برای تولید مواد سرطان زا داشته باشند، همچنین دیواره ی روده برای مدت طولانی در معرض مواد سرطان زا قرار نگیرند. فیبرها علاوه بر افزایش حجم و تسهیل عمل دفع موجب رقیق شدن مواد سرطان زا و کاهش مدت زمان تماس این مواد با دیواره روده می شوند. بنابراین با دریافت کافی و متناسبی از گروه غلات، میوه ها و سبزی ها می توان از بروز بسیاری از سرطان ها پیشگیری کرد. توصیه می شود روزانه 400گرم یا 5 بار در روز میوه و سبزی مصرف شود.

ارتباط مصرف رژیم های پرچرب با سرطان:

* دریافت مقادیر زیاد چربی (گوشت قرمز، تخم مرغ، محصولات لبنی با مقادیر بالای چربی و کلسترول) موجب افزایش احتمال خطر سرطان روده، پستان و کلیه می شود.
* دریافت بالای چربی به خصوص در زنان یائسه احتمال بروز سرطان پستان را افزایش می دهد.
* مصرف روغن زیتون خطر بروز بسیاری از سرطان ها به خصوص سرطان پستان را کاهش می دهند.

نتایج برخی از مطالعات انجام شده در ارتباط با تغذیه و سرطان:

نتایج بررسی های مختلف نشان داده است که مصرف خانواده ی کلم و گل کلم موجب تخریب مواد سرطان زا می شود. همچنین پیاز، سیر، خطر سرطان معده را کاهش می دهد. انار نیز از سرطان پروستات پیشگیری می کند. نتایج برخی مطالعات نیز نشان داده است که مصرف هویج، گوجه فرنگی و مرکبات در برنامه ی غذایی روزانه موجب کاهش خطر سرطان کولون می شود. مصرف پیاز، چای سبز، انگور، مرکبات نیز به توقف تغییرات بدخیم در سلولها منجر می شود. منابع غذایی اسیدفولیک مانند سبزی های برگ سبز "کاهش خطر سرطان کولون و سینه" و منابع غذایی ویتامین E مانند روغن جوانه ی گندم و آفتابگردان "کاهش خطر سرطان پروستات" را نشان داده است.
غذاهای دریایی به علت داشتن اسیدهای چرب امگا 3، سلنیوم، روی، ویتامین E و ... در پیشگیری از سرطان ها بخصوص سرطان پستان و روده نقش مهمی دارند.
نتایج برخی از مطالعات انجام شده نشان داده است که برخی از مواد غذایی مانند انواع توت ها (توت فرنگی؛ توت سیاه و ... ) به دلیل پلی فنل ها؛ ماهی های چرب مانند سالمون؛ ساردین و قزل آلا (منابع غذایی حاوی امگا-3)، انگور، پیاز، سیر، کلم بروکلی، سیب (به دلیل دارا بودن فلاونوئید)، پرتقال و گوجه فرنگی (منبع ویتامین C) و آناناس (آنزیم Beromelain) خاصیت ضد التهابی دارند. بنابراین مصرف میوه ها و سبزی هایی که خاصیت ضد التهابی دارند به منظور پیشگیری از بیماری های مزمن مرتبط با تغذیه از جمله سرطان توصیه می شوند.

چند توصیه ی تغذیه ای به منظور پیشگیری از سرطان:

1. افزایش مصرف روزانه میوه ها و سبزی ها در برنامه غذایی روزانه (حداقل پنج بار در روز).
- انتخاب میوه ها و سبزی های رنگی (سبز تیره و نارنجی).
- مصرف میوه ها و سبزی ها همراه با غذا یا به عنوان میان وعده.
2. کاهش مصرف غذاهای پرچرب (کره، لبنیات پرچرب، کله پاچه، گوشتهای قرمز، روغن جامد و سس مایونز).
3. کاهش مصرف گوشت های فرآیندی مانند سوسیس و کالباس (به دلیل ترکیبات نیتراتی که به عنوان نگهدارنده و رنگ دهنده به آن اضافه می شوند).
4. طبخ صحیح غذاها و پرهیز از مصرف زیاد غذاهای سرخ شده.
5. کاهش مصرف غذاهای شور به دلیل نقش آن در سرطان معده.
6. استفاده از نان های تهیه شده از دانه های کامل و غلات سبوس دار.
منبع: کتاب تغذیه و سرطان
غلامرضا باهر، میچیو کوشی، بهجت قریشی نژاد.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 57