ظن به رابطه ی سرطان و عوامل زیست شناختی به حدود 80 سال قبل همزمان با مطرح شدن نقش عفونت شیستوزوما درسرطان مثانه باز می گردد. اما آنچه در این راه مهم به حساب می آید شناخت نقش ویروسها در ایجاد سرطان ها می باشد. اولین شواهد حاکی از نقش ویروس ها در ایجاد سرطان با شناخت تومورهای حیوانی که منشأ ویروسی دارند یافت شد. تا دهه ی 1970 عمده ی این شواهد متکی بر شرایط ساختگی آزمایشگاهی بود، اما از این دهه به بعد بررسی های اپیدمیولوژی، اثر ویروس های وحشی در رخداد تومورها را مطرح نمودند. به هر حال دسته های متنوعی از عوامل بیولوژیک شامل ویروس ها، انگل ها و به احتمالی باکتری ها و قارچ ها در ایجاد سرطان های انسانی مؤثر شناخته شده اند.
ایجاد سرطان حداقل به دو مکانیسم احتیاج دارد:
1- تغییر محتوای ژنی سلول هدف
2- مواجهه ی مزمن که باعث تکثیر سلولی شود.
بعضی از ویروسها مانند هپاتیت B هر دو روش را در ایجاد سرطان، به کار می گیرند. یک شیوه ی دیگر سرطان زایی نیز وجود دارد که مثال واضح آن ایدز می باشد. عامل اصلی ابتلا به سرطان، ضعف سیستم ایمنی و ایجاد فرصت برای ایجاد تومورهای مختلف می باشد.
عوامل بیولوژیک مرتبط با سرطانها:
1- ویروسها:
درصد کمی از افراد آلوده به ویروس دچار سرطان می شوند و توزیع آن بر حسب سن توزیعی متفاوت از سایر سرطان ها دارد. مهمترین عوامل ویروسی سرطانهای مرتبط به قرار زیر است:
الف- ویروس اپشتاین - بار : سرطان های مرتبط عبارتند از:
1- لنفوم بورکیت: نوعی لنفوم که به طور بومی در کودکان مناطق آفریقای مرکزی و گینه نو رخ می دهد.
2- سرطان حفره دهان و حلق: این بیماری در جنوب شرقی آسیا بومی دیده می شود.
3- بیماری هوچکین: این بیماری در طبقه های بالای اجتماعی و خانواده های کوچک بیشتر دیده می شود.
ب- رتروویروس ها: سرطان های مرتبط با این ویروس لنفوم و لوسمی می باشد.
ج- ویروس هپاتیت B: این ویروس به طور عمده سلولهای کبدی را آلوده می سازد.
د- ویروس هپاتیت C: این ویروس به طور عمده از راه انتقال خون منتقل می شود.
ه- ویروس پاپیلومای انسانی: تیپ 16 و 18 این ویروس در ارتباط با سرطان دهانه ی رحم می باشد.
2- سایر عوامل:
الف- شیستوزوما هماتوبیوم: حدود 80 سال است که ارتباط این عفونت و سرطان مثانه مطرح شده است.
ب- کرمهای کبدی: که باعث رخداد سرطان مجرای صفراوی و کبدی می شود.
ج- هلیکوباکتری پیلوری: درایجاد سرطان معده نقش بسیار عمده دارد که همراه با عوامل دیگر به ایجاد سرطان منجر می شود.
سرطانهای همراه با عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی: سرطانهای مشخص همراه با بیماری ایدز که دلیل اصلی آن ضعف سیستم ایمنی می باشد عبارت است از:
1- سارکوم کاپوسی: این بیماری از آغاز بیماری ایدز همراه آن می باشد و عامل بیماری یک ویروس از خانواده هرپس می باشد.
2- لنفوم غیر هوچکین: ویروس اپشتاین بار در این زمینه نقش عمده دارد.
3- سرطان مقعد: ویروس پاپیلومای انسانی بیماران مبتلا به ایدز را درگیر می نماید.
4- بیماری هوچکین
5- سایر تومورها: سرطان ملتحمه، سرطانهای غیر ملانومی پوست، گوش و بینی در بیماران مبتلا به ایدز همراه می باشد.
اصول کنترل سرطانهای مرتبط با عوامل زیست شناختی:
در مسأله ی کنترل بیماریها توجه به اصول زیر مهم است:
1- رعایت اصول بهداشت شخصی به خصوص در تماسهای جنسی.
2- واکسیناسیون همانند واکسن هپاتیت B.
3- شناخت گروههای پر خطر و انجام اقدامهای ویژه برای آنها.
4- انجام روشهای تشخیص زودرس (مثل آزمون DNA برای ویروس پاپیلومای انسانی در گروههای پر خطر).
5- توجه خاص به نقش فراورده های خونی در انتقال برخی از عفونتهای پر خطر.
منبع:
کتاب اپیدمیولوژی و کنترل بیماری های شایع در ایران نوشته دکتر فریدون عزیزی و دکتر حسین حاتمی.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 57 