تعریف بیماری:
نوعی بیماری انگلی مشترك بین انسان و دام است كه توسط یاخته ای به نام toxoplasmagondii ایجاد می شود این تك یاخته اساساً انگل گربه ها است ولی در بین سایر حیوانات و پرندگان سرتاسر دنیا نیز انتشار دارد. اووسیت عفونت زای این انگل در روده ی میزبان اصلی یعنی گربه سانان تشكیل شده و حیوانات دیگر از جمله انسان بالغ به اووسیت این بیماری مبتلا می گردند. توكسوپلاسما گوندی به سه فرم زیر وجود دارد:
1 ـ تروفوزوئیت 2 ـ كیست 3 ـ اووسیت
تروفوزوئیت ها به تمام پستانداران به استثنای گلبولهای قرمز بدون هسته هجوم می آورند و در هنگام مرحله ی حاد و مزمن، بیماری توكسوپلاسموز در نسوج بدن یافت می شوند. كیستها در سلولهای نسوج میزبان تشكیل می شوند و در انتقال بیماری حائز اهمیت هستند، زیرا ممكن است در نسوج بدن حیوانات مبتلا وجود داشته و توسط گوشتخواران بلعیده شوند و از این راه بیماری توكسوپلاسموز به انسان و حیوانات گوشتخوار منتقل شود اووسیت ها فقط در بافت پوششی روده ی گربه سانان یافت می شوند و از طریق مدفوع به بیرون راه پیدا می كنند. اووسیت های دفع شده ابتدا غیر هاگدار و غیر بیماریزا هستند. و طی یك تا پنج روز بسته به شرایط هاگدار و بیماریزا می شوند. انسان به دو گونه به این بیماری مبتلا می شود:
1 ـ بصورت اكتسابی: كه در بالغین گاه هیچ گونه علامتی را ندارد و گاه به اشكال بسیار متنوع از یك تب خفیف گرفته تا درگیری اعصاب، مغز ریه،قلب و غیر متفاوت است.
2 ـ نوع مادر زادی: كه مهمترین خطر آن سقط جنین یا زایمان زودرس است. منشأ این عفونت معمولاً آلودگی مادر در زمان بارداری است البته گاه آلودگی قبل از بارداری به عنوان منشأ عفونت قلمداد می شود. عوارض حاصله متنوع بوده و از عفونت بدون نشانه تا اختلالات شدید چشمی و مغزی و نهایتاً سقط را شامل می شود.
راههای انتقال:
1 ـ خوردن گوشت حاوی كیست بصورت نیم پخته یا گوشت خام ( این تك یاخته تحت تأثیر نمك و حرارت در حین مراحل فرآیند تهیه و تولید گوشت قرمز مورد مصرف انسان از بین می رود).
2 ـ مصرف شیر تازه بز : ابتلا به این بیماری از طریق مصرف شیر خام بز گزارش شده است و بنابراین شیر بز بایستی قبل از مصرف پاستوریزه شود.
3 ـ مصرف تخم مرغ خام یا نیم پز: توكسوپلاسما با هدفهای مختلفی از تخم های حاصل از مرغهای فاقد علائم بالینی جدا شده است و به این دلیل تخم مرغهای خام یا نیم پز می توانند از منابع مهم آلودگی انسان به توكسوپلاسموز باشد.
4 ـ مصرف آب و غذای آلوده به مدفوع گربه: تماس مستقیم یا مصرف هرگونه مواد غذایی كه با مدفوع گربه آلوده باشد ممكن است منجر به بلع اووسیت ها در انسان شود، انتقال اووسیتها به مواد غذایی ممكن است توسط حشرات هم انجام شود.
5 ـ انتقال از طریق جفت: وقتی مادران باردار در جریان حاملگی مبتلا به توكسوپلاسموز می شوند عوامل توكسوپلاسما به جنین منتقل می گردد. توكسوپلاسما گوندی در نسوج جفت تكثیر حاصل نموده و سپس به نسوج جنین گسترش می یابد، اگر چه عفونت انتقالی از طریق جفت در هر مرحله از دوران آبستنی انسان ممكن است اتفاق افتد ولی شدت آلودگی توكسوپلاسموز در مادران باردار به هنگام ابتلا، در نیمه ی اول آبستنی بیشتر خواهد بود، چنانچه زنی بیش از شش ماه قبل از حاملگی مبتلا به توكسوپلاسموز شده باشد. نوزاد وی دچار عفونت نخواهد شد و نیز اگر آلودگی كمتر از شش ماه قبل از حاملگی كسب شده باشد. خطر انتقال عفونت به جنین فوق العاده كم است. لازم به ذكر است كه آلودگی های قبلی مادر در دوران جوانی نیز به عنوان منشأ عفونت قلمداد می شود. عوارض از عفونت بدون علامت، سقط های خود به خودی، تولد جنین مرده یا نارس و یا تولد نوزاد آلوده تا اختلالات شدید چشمی و مغزی و نهایتاً سقط را شامل می شود.
پیشگیری و كنترل
1 ـ دستها باید بطور كامل و دقیق با آب و صابون پس از تماس با گوشت شسته شود.
2 ـ شیر آب دستشوئی ها، چاقوها؛ چرخ گوشت و سایر وسایلی كه با گوشت نپخته در ارتباط است بایستی با آب و صابون شستشو داده شوند زیرا مراحلی از سیر تكاملی انگل توكسوپلاسما گوندی كه در گوشت انجام می شود شرایطی را فراهم می آورد كه به سادگی با آب و صابون از بین می روند.
3 ـ هر نوع گوشتی باید با درجه حرارت حداقل 70 درجه سانتیگراد پخته شود و سپس به مصرف برسد.
4 ـ زمان حاملگی بایستی از تماس با گربه، خاك و گوشت خام پرهیز نمایید.
5 ـ ظرف مدفوع گربه ها بایستی روزانه تخلیه شود و این كار با احتیاط و دقت بایستی انجام شود و حتی المقدور توسط زنان باردار این كار صورت نگیرد.
6 ـدر موقع باغبانی در حیاط یا باغچه بایستی افراد دستكش استفاده كنند.
7 ـ زنان باردار باید از خطرات بیماری توكسوپلاسموز و نحوه ی انتقال آن به انسان آگاه باشند اگر چه تماس با انگل برای هیچ گروهی توصیه نشده است ولی از نظر تئوریك تماس دختران قبل از سن ازدواج می تواند با ایجاد ایمنی در آنان خطرات بالقوه ی بیماری را در دوران آبستنی متنفی سازد.
منابع: پیشگیری از بیماریهای واگیردار در انسان ـ ترجمه ی دكتر روح الله كیهان
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 60. 