تبیان، دستیار زندگی

سرطان ها گروهی از بیماری ها هستند كه در اثر رشد غیرطبیعی سلول های بدن ایجاد می شوند. در حالت طبیعی هر سلول با تقسیم سلولی به دو سلول تبدیل می شود تا سلول های جدید جایگزین سلول های فرسوده شوند و ضمن اینكه بدن به روند رشد خود ادامه می دهد، بافت ها رشد می كنند و جراحت ها ترمیم شوند. زمانی كه سلولی به طور غیرطبیعی و خارج از كنترل تقسیم شود، تومور یا سلول سرطانی ایجاد می گردد. بعضی از تومورها به سایر اندام های بدن انتشار نمی یابند و فقط عملكرد طبیعی را در یك اندام مختل می كنند كه در این حالت باید تومور برداشته شود؛ اما در مقابل، تومورهای بدخیم و سرطانی نه تنها بافت طبیعی بدن را تخریب می كنند، بلكه با متاستاز به سایر اندام ها، سرطان در بدن گسترش می یابد. بیش از 200 نوع سرطان وجود دارد كه هر كدام روش درمانی خاصی دارند. در حال حاضر تقریباً 20 میلیون نفر در سراسر دنیا به این سرطان مبتلا هستند و تخمین زده می شود كه این رقم تا سال 2020 به 30 میلیون افزایش یابد. حدود 60 درصد از موارد جدید ابتلا، در كشورهای در حال توسعه خواهد بود. در آمریكا دومین عامل مرگ و میر، سرطان است كه 25 درصد كل مرگ ها را شامل می شود. به طور كلی سرطان در اثر قرار گرفتن فرد در معرض عوامل سرطان زا ایجاد می شود.

سرطان پوست

پوست گسترده ترین اندام بدن است كه به عنوان یك پوشش، بدن را در مقابل عوامل بیماری زا، مانند باكتری ها، محافظت می كند و مانع از دست رفتن آب و مایعات بدن می شود. همچنین اندام حساس در برابر لمس، فشار، درد، سرما و گرما است و به تنظیم دمای بدن كمك می كند. سرطان پوست در اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید و آسیب های ناشی از اشعه UV و رشد خارج از كنترل سلول های پوستی ایجاد می شود. اصلی ترین علت این نوع سرطان قرار گرفتن در معرض نور خورشید است و تعداد كمی از انواع سرطان پوست در اثر عوامل دیگر از جمله قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص رخ می دهد. سرطان پوست شیوع بالایی دارد و سالانه حدود یك میلیون نفر در آمریكا به سرطان پوست مبتلا می شوند.

عوامل

عوامل سرطان زای طبیعی عبارتند از: اشعه ی ماورای بنفش، رنگ ها، مواد شیمیایی موجود در محیط كار و زندگی، برخی از ویروس ها، مصرف سیگار، نیتروزآمین و آفلاتوكسین، انجمن سرطان آمریكا هفت علامت هشدار دهنده سرطان را به شرح زیر اعلام كرده است: ضخیم شدن یا وجود توده در سینه یا سایر نواحی بدن، سوء هاضمه یا دیسفاژی، سرفه و تغییر صدای ریه، عدم بهبود زخم ها، خونریزی غیرمعمول در بدن، تغییر آشكار در خال یا زگیل، تغییر عادت های روده یا مثانه

افراد در معرض خطر

سرطان پوست در افراد سالمند و افراد دارای پوست روشن شیوع بالایی دارد و در بین افراد سیاهپوست تقریباً نادر است. همچنین افرادی كه دارای سابقه فامیلی ملانوما هستند یا خال های زیادی دارند و یا زیاد در معرض نور خورشید قرار داشته اند، احتمال ابتلا به سرطان پوست در آنها بیشتر است. شیوع ملانوما (خطرناك ترین نوع سرطان پوست) در سفیدپوستان آمریكایی 16 برابر افراد سیاهپوست می باشد. به طور كلی، افراد با پوست روشن، خصوصاً افراد بور یا دارای موی قرمز، بیشتر دچار سرطان پوست می شوند؛ زیرا این افراد در سلول های پوستی خود ملانین كمتری دارند. ملانین، پیگمانی با نقش محافظتی در برابر اشعه است. سیاهپوستان دارای ملانین بیشتری هستند؛ بنابراین شیوع سرطان پوست در آنها نادر است. اگر در بین سیاهپوستان سرطان رخ دهد، در كسانی است كه پوست آنها ملانین كمتری دارد. افرادی كه ساعت های طولانی در معرض تابش نور خورشید و بیرون از خانه كار می كنند، بیشتر در معرض خطر هستند؛ مانند كشاورزان یا كارگران ساختمانی و همچنین كسانی كه ساعت ها قایقرانی یا ورزش هایی در معرض نور خورشید انجام می دهند. افرادی که برای برنزه كردن پوست در برابر نور خورشید قرار می گیرند نیز احتمال بیشتری برای ابتلا دارند. به خاطر ارتباط بین قرار داشتن در معرض نور خورشید در دوران كودكی و بروز سرطان پوست در بزرگسالی، لازم است كودكان به خوبی در برابر آفتاب محافظت شوند.

علائم:

در صورت وجود علائم زیر در سطح پوست، مراجعه به پزشك ضروری است. یك طرف خال های موجود در روی پوست با طرف دیگر خال ها تقارن و شباهت نداشته باشد. كناره های خال ها به صورت برجسته، دندانه دار یا نامنظم باشد. رنگ پیگمان های خال ها به صورت ناگهانی تغییر می كند.
مراحل بروز ملانوما: مرحله اول: سرطان در لایه خارجی پوست (اپیدرم) یا قسمت بالایی لایه داخلی پوست (درم) وجود دارد، اما به غدد لنفاوی گسترش نمی یابد و ضخامت آن كمتر از 1/5 میلی متر است.
مرحله دوم: گسترش تومور با ضخامت 1/5-4 میلی متر به بخش بالایی داخلی پوست. در این مرحله نیز سرطان به بافت زیرین پوست و غدد لنفاوی گسترش نمی یابد.
مرحله سوم: ضخامت تومور بیش از 4 میلی متر است و به بافت زیرین پوست بدن انتشار می یابد. تومورهای كوچكی در كنار تومور اصلی رشد می كنند و تا نزدیكی غدد لنفاوی پیش می روند، (به این صورت كه تومورهای كوچك بین تومور اصلی و محدوده غده لنفاوی رشد می كنند.)

انواع سرطان پوست

بسته به اینكه كدام سلول از انواع سلول های پوست دچار سرطان شده باشند، سرطان های پوست به سه گروه تقسیم می شوند: 1- تومور سلول های بازال (پایه): شایع ترین سرطان پوست است كه رشد كندی دارد و به ندرت در بدن پخش می شود. این تومور به صورت غده های سفت، آشكار، كوچك و كمرنگ است كه به تدریج بزرگ می شود. در محل غده ها زخم هایی به وجود می آید كه ممكن است خونریزی كند، دیر بسته شود و سپس بهبود یابد و این چرخه می تواند بارها تكرار شود. برای پیشگیری از انتقال به سایر بافت ها، بهتر است تومورهای سلول های بازال برداشته شود.
2- تومور سلول های سنگفرشی: نسبت به سرطان سلول های بازال، رشد این تومورها سریع تر است و در صورت عدم درمان، در بدن انتشار می یابد. سلول های سنگفرشی لایه میانی اپیدرم هستند كه در اثر تابش نور خورشید آسیب می بینند. علائم به صورت نقاط قرمز یا صورتی رنگ و به صورت پوسته پوسته (فلس مانند) دیده می شوند. در مركز این نواحی قرمز رنگ، زخم های باز ایجاد می شود كه ظاهر زگیل مانند دارند و به تدریج بزرگ می شوند و احتمال خونریزی از آنها وجود دارد. خارج كردن این نواحی قبل از انتشار به سایر نقاط بدن ضروری است. 95 درصد تومورهای سلول های بازال و سنگفرشی قابل درمان است. سن متوسط برای تشخیص این دو نوع سرطان پوست حدود 50 سالگی می باشد؛ هر چند به طور كلی سرطان پوست در افراد جوان هم شیوع دارد.
3- ملانوما: خطرناك ترین و مرگ آورترین نوع سرطان پوست است كه در ملانویست ها به وجود می آید و به سرعت گسترش می یابد و در صورت عدم درمان به كبد، ریه ها و سایر ارگان های حیاتی بدن متاستاز می دهد. این نوع سرطان رایج ترین سرطان برای زنان 25-29 ساله و دومین سرطان رایج در زنان 30-34 ساله است و نسبت به سایر سرطان ها افزایش سریع تری دارد. بیش از 50 درصد از موارد ابتلا به ملانوما در حدود سن 50 سالگی رخ می دهد. البته ملانوما در هر سنی می تواند رخ دهد. كودكان و نوجوانانی كه در سنین نوجوانی دچار آفتاب سوختگی شده اند، بیشتر در معرض ابتلا به ملانوما هستند.

پیشگیری

اشعه خورشید در ساعت 10 صبح تا 3 بعدازظهر بسیار قوی است و در این زمان باید از قرارگرفتن در معرض آن اجتناب كرد. افرادی كه اجباراً در زیر آفتاب قرار می گیرند، باید از لوسیون های محافظتی در برابر آفتاب استفاده كنند. ضد آفتاب باید به مقدار كافی مصرف شود تا سطح پوست را كامل و تا حد ممكن بپوشاند، اهمیت دارد. اشعه خورشید در آب هم می تواند نفوذ كند؛ پس هنگام شنا نیز باید از ضد آفتاب استفاده نمود. والدین باید كودكان خود را در برابر نور شدید آفتاب مراقبت كنند.

نقش تغذیه در كنترل سرطان پوست

برای كاهش خطر ابتلا به سرطان پوست بهتر است به توصیه های تغذیه ای زیر توجه داشته باشید:
غذاهای متنوع مصرف كنید؛ به خصوص غذاهای سرشار از سبزی، میوه و غلات سبوس دار، چربی غذا باید در حد متعادل باشد، مصرف اسیدهای چرب اشباع و كلسترول كنترل شود و منابع خوب اسیدهای چرب امگا-3 در رژیم غذایی وجود داشته باشد. (انواع ماهی تن، خال مخالی، سالمون، ساردین، روغن كانولا و گردو و ...)، شكر و نمك در حد متوسط مصرف شود. مصرف غذاهای آماده، نمك سود شده، دودی شده و غذاهای حاوی مواد نگهدارنده، افرادی كه غذاهای پرچرب و سرشار از چربی اشباع و ترانس مصرف می كنند، پنج برابر بیشتر از افراد با مصرف متعادل چربی دچار سرطان می شوند، مواد غذایی طبیعی ضد سرطان شامل: میوه ها یا سبزی های سبزتیره، زرد، نارنجی، انگور قرمز، خانواده كلم، گوجه فرنگی، مركبات، روغن های كانولا و زیتون، سیر، حبوبات، غلات كامل و ماهی می باشد.

نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان پوست

مواد مغذی در برنامه غذایی افراد می تواند روند پیشرفت بیماری های مزمن از جمله سرطان را كاهش دهد یا به آن سرعت بخشد. امروزه یك سوم سرطان ها با رژیم غذایی در طول زمان ارتباط دارند و مواد غذایی در جلوگیری از بروز انواع سرطان ها مؤثرند. به عنوان مثال، مواد غذایی حاوی آنتی اكسیدان می توانند به پیشگیری از سرطان كمك كنند (از جمله چای سبز). همچنین اسیدهای چرب امگا-3 یك عامل محافظتی ویژه برای پیشگیری از سرطان پوست هستند. ملانوما می تواند در اثر دریافت كم منابع ویتامین B6، كاروتنوئیدها و ایزوفلانوئیدها (پروتئین سویا) ایجاد شود.

درمان

انتخاب نوع درمان به میزان وسعت ناحیه مبتلا و محل بروز سرطان بستگی دارد. به طور كلی چهار روش برای درمان وجود دارد: 1- انجام جراحی برای برداشت نقاط سرطانی 2- از بین بردن سلول های سرطانی با استفاده از گرما 3- فریز كردن سلول های سرطانی تا جایی كه این سلول ها حیات خود را از دست بدهند 4- رادیوتراپی
بهترین راه درمان برای ملانوما انجام جراحی است. ملانوما معمولاً بزرگ تر و عمیق تر از سایر انواع سرطان پوست است و برای اطمینان بیشتر باید ناحیه بیشتری از اطراف تومور برداشته شود. اگر سرطان به غدد لنفاوی نیز انتشار یافته باشد، برای پیشگیری از متاستاز به سایر نقاط بدن، غدد لنفاوی نیز برداشته شود. علاوه بر جراحی، رادیوتراپی، شیمی درمانی و یا درمان بیولوژیك نیز ضرورت دارد، پس از درمان و برداشت تومور، انجام بررسی های دوره ای برای اطمینان از بهبود لازم است، پوست باید در برابر نور خوشید محافظت شود و سلامت آن هر 6-8 هفته یكبار مورد آزمایش قرار گیرد. هرچه تشخیص سریع تر انجام شود، چون سرطان هنوز به سلول های زیرین و داخلی پوست انتشار پیدا نكرده است، درمان بهتر نتیجه می دهد. 99 درصد افرادی كه دچار سرطان سلول های بازال یا سنگفرشی شده اند و بیماری آن زود تشخیص داده شده است، به بهبودی كامل می رسند.
منبع: نشریه دنیای سلامت شماره 68