تبیان، دستیار زندگی

میزان كلی منیزیم در بدن حدود 25 گرم است. 50 تا 60 درصد، منیزیم بدن در استخوان‌بندی، 20 تا 30 درصد آن در عضلات و كمتر از یك درصد آن در خون یافت می‌شود.

منیزیم به طور عمده درون سلول هاست و بیش از 300 واكنش آنزیمی بدن به حضور منیزیم نیاز دارد. منیزیم برای تعداد زیادی از اعمال متابولیك ضروری است، زیرا آنزیم‌های نیازمند منیزیم در متابولیسم كربوهیدرات، چربی، پروتئین و الكترولیت‌ها دخالت دارند.

وجود منیزیم برای انتقال، ذخیره و مصرف انرژی حیاتی است. به علاوه منیزیم نقش اساسی در رشد سلول‌ها، تولید مثل و ساختار و نفوذپذیری غشای سلولی دارد.

به علت متنوع بودن نقش‌ منیزیم در بدن جانداران، كمبود آن به شكل‌های گوناگون از جمله اختلالات الكترولیت‌ها (كلسیم و پتاسیم)، متابولیك، عصبی، عضلانی و قلبی ـ عروقی پدیدار می‌شود.

سبزیجات سبز مانند اسفناج منبع خوبی برای منیزیم است. برخی حبوبات مانند لوبیا و نخود، دانه‌ها و مغزها و غلات سبوس‌دار نیز منیزیم دارند.

در اروپا میزان مصرف روزانه توصیه شده منیزیم برای بزرگسالان 375 میلی‌گرم در روز است. موسسه پزشكی آمریكا وابسته به آكادمی ملی علوم كه میزان توصیه شده مصرف منیزیم را مشخص می‌كند سه معیار اعلام كرده است.

- میزان مجاز توصیه شده میزان مصرف پیشنهادی در هر روز برای تامین نیازهای بدن است.

- مصرف كافی در صورت عدم دسترسی به اطلاعات علمی كافی برای اعلام میزان مجاز توصیه‌شده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

- حداكثر میزان مصرف قابل تحمل، بیشترین میزان مصرف در هر روز كه باعث آسیب به سلامت نشود را بیان می‌كند.

مصرف منیزیم به میزان آن در رژیم غذایی بستگی دارد. در كشورهای صنعتی در دهه‌های اخیر، كاهش قابل توجهی در مصرف منیزیم دیده می‌شود.

به این ترتیب، میزان جذب منیزیم از طریق غذا ممكن است به اندازه‌ای نباشد كه جلوی بروز اختلالات ناشی از كمبود منیزیم را بگیرد.

برای مثال، دو مطالعه پیمایشی در فرانسه نشان داد كه72 درصد از مردان 92-15 سال و 83 درصد از زنان 90-10 سال مصرف منیزیمی كمتر از میزان توصیه شده دارند. به جز رژیم غذایی، علت‌های دیگری نیز برای كمبود منیزیم وجود دارد. از جمله این‌كه سلامت روده و كلیه‌ها می‌تواند بشدت بر میزان منیزیم اثر بگذارد.

منیزیم از روده‌ها و البته نزدیك به 50 درصد منیزیم خوراكی جذب می‌شود. اختلالات گوارشی مانند اسهال می‌تواند توانایی بدن برای جذب منیزیم را كاهش دهد. كلیه‌ها نیز مقدار زیادی از منیزیم ترشح شده را بازجذب می‌كنند.

كلیه‌های سالم می‌توانند دفع ادراری منیزیم را كاهش دهند تا كمبود خوراكی آن را جبران كنند. با این حال، برخی داروها مانند مدرها و آنتی‌بیوتیك‌ها و تركیب‌های شیمیایی، ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت می‌تواند باعث افزایش دفع منیزیم از ادرار شود.

علائم زودرس كمبود منیزیم شامل مواردی همچون كاهش اشتها، تهوع و استفراغ و خستگی و ضعف می‌شود.

البته با تشدید كمبود منیزیم كرختی، گزگز، افزایش انقباض و گرفتگی عضلانی، تغییرات روانی مانند اضطراب و تحریك‌پذیری، بی‌نظمی در ضربان قلب و... هم در فرد ایجاد می‌شود.

كمبود شدید منیزیم می‌تواند به كمبود كلسیم و پتاسیم در خون منجر شود كه موجب ایجاد اختلال در آهنگ ضربان قلب می‌شود.

استفاده از مكمل منیزیم هنگامی ضروری است كه بنا بر شواهد بالینی یا ابتلا به برخی بیماری‌ها، اختلالات ناشی از كمبود منیزیم در حال وقوع یا محتمل باشد: در مواردی مثل كاهش مصرف منیزیم، سوءجذب به دلیل اختلالات گوارشی یا دفع بیش از اندازه به دلیل مصرف داروهای مدر و برخی آنتی‌بیوتیك‌ها یا داروهای ضدسرطان یا ابتلا به بیماری‌هایی همچون دیابت كنترل نشده (به علت افزایش دفع ادراری منیزیم) و استرس (به علت افزایش ترشح هورمون استرس، آدرنالین، كه دفع ادراری منیزیم را افزایش می‌دهد).

اعتیاد به الكل به علل گوناگون، از جمله سوءتغذیه و افزایش ادرار، كمبود كلسیم‌ یا ‌پتاسیم كه اغلب با كمبود منیزیم همراه است، افزایش تحریك‌پذیری و گرفتگی عضلات، افزایش سن به علت كاهش مصرف غذا، كاهش جذب روده‌ای و افزایش دفع، اختلالات قاعدگی و سندروم پیش‌قاعدگی برای تنظیم ناپایداری عاطفی، تكانه‌های عصبی و انقباضات دردناك عضلانی، اختلالات رفتاری در كودكان بویژه اختلال كاهش توجه ‌یا‌ بیش‌فعالی برای كنترل رفتارهای بیش‌فعالی.

مكمل خوراكی منیزیم می‌تواند علائم مربوط به طیفی از بیماری‌ها را كه احتمالا ناشی از كمبود منیزیم هستند، بخوبی بهبود بخشد، از جمله:

سندروم پیش‌قاعدگی (PMS): اصطلاح سندروم پیش قاعدگی (PMS) به مجموعه علائم خلقی، جسمی و شناختی اطلاق می‌شود كه در فاز دوم چرخه قاعدگی (تا دو هفته پیش از شروع خونروش) رخ می‌دهد و پس از آغاز خونروش فروكش می‌كند. علائم پیش قاعدگی 20 درصد از زنان در سن باروری را آزار می‌دهد.

معیارهای تشخیصی سندروم پیش قاعدگی از سوی كالج متخصصان زنان و زایمان آمریكا تعیین شده است.

افزایش استروژن در گردش می‌تواند علت كاهش در میزان منیزیم پلاسما باشد، زیرا این هورمون جذب و مصرف منیزیم توسط بافت نرم و استخوان را افزایش می‌دهد.

چند مطالعه نشانگر سطوح پایین منیزیم در بافت زنان دچار سندروم پیش قاعدگی و نیز اثربخشی درمان با منیزیم خوراكی (400 ـ 200 میلی گرم در روز) به تنهایی یا در تركیب با ویتامین B6 است. پس از دو دوره درمان، منیزیم باعث بهبود معناداری در احتباس مایع، خلق منفی و تحریك‌پذیری بیماران شد.

مطالعات اخیر همچنین شواهدی مبنی بر سودبخشی ویتامین B6 در كاهش علائم روحی ‌‌یا جسمی سندروم پیش قاعدگی به دست می‌دهند. مشخص شده است كه منیزیم و ویتامین B6 در بهبود علائم اضطرابی سندروم پیش قاعدگی اثر هم افزایی دارند.

یائسگی: پوكی استخوان و شكستگی‌های ناشی از آن نگرانی مهمی برای بهداشت عمومی، بویژه با توجه به افزایش سن جوامع است. تخمین زده می‌شود خطر تمام عمر شكستگی برای زنان یائسه نزدیك به 40درصد است. در افراد سالمند، شكستگی لگن با حدود 20 درصد مرگ و میر همراه است و افرادی كه زنده می‌مانند نیز در معرض هزینه‌های سنگین مراقبت‌های پرستاری هستند. یكی از فاكتورهای خطر برای پوكی استخوان در زنان یائسه نبود استروژن است.

استروژن به عنوان آنتاگونیست هورمون پاراتیروئید (PTH) عمل می‌كند. این هورمون باعث افزایش از دست رفتن كلسیم از استخوان‌ها و افزایش جذب كلسیم از روده، از طریق تحریك فعالیت ویتامین D می‌شود. به این ترتیب، استروژن با مهار اثر هورمون پاراتیرویید باعث حفظ استخوان‌ها می‌شود.

در زنان یائسه، كاهش استروژن سبب تسریع در از دست رفتن كلسیم وابسته به سن، به دلیل افزایش اثر PTH از یك سو و كاهش اثر ویتامین D برای جذب كلسیم از روده از سوی دیگر می‌شود.

علاوه بر این، كمبود منیزیم در زنان یائسه دچار پوكی استخوان شایع است.بنابراین، هم یائسگی و هم كمبود منیزیم هر دو بر استخوان تاثیر منفی دارند.

استرس: واژه استرس هر روز بیشتر از گذشته در معناهای گوناگون به كار گرفته می‌شود. برخی دانشمندان آن را بیماری شهرنشینی می‌نامند. استرس پاسخ آماده باش بدن به محرك‌های جسمی، روانی، اجتماعی یا عاطفی است كه تحریك‌پذیری، فعالیت آدرنرژیك و ترشح هورمونی (كورتیكوستروئید) را در بر می‌گیرد.

استرس یك تجربه شخصی است. بیشتر استرسی كه ما تجربه می‌كنیم به درك ما از وضعیتمان بستگی دارد بنابراین، منابع استرس در افراد گوناگون تفاوت‌های چشمگیری دارد.

استرس می‌تواند حاد (گذرا، در نتیجه شرایط خاص) یا مزمن (طولانی، به علت یك وضعیت پایدار یا ویژگی‌های فردی) باشد.

استرس می‌تواند مثبت (سازگاری با شرایط تازه، افزایش عملكرد) یا منفی (موجب اضطراب و احتمالا احساس درماندگی و افسردگی و...) (پاسخ جنگ یا گریز) باشد.

استرس منفی، یا به اصطلاح نگرانی، می‌تواند مشكلات متعددی به همراه آورد. اگر استرس مدت طولانی برجا بماند یا مرتب تكرار شود، می‌تواند دفاع ایمونولوژیك را تضعیف كند، خطر بیماری قلبی را افزایش دهد و باعث پیری زودرس شود.

بر اساس داده‌های آژانس اروپایی ایمنی و تندرستی، بیش از 30 درصد كارگران اروپایی از استرس ناشی از كار رنج می‌برند. مشخص شده است بیش از 22 درصد بیماری‌های قلبی مردان وزنان را می‌توان به استرس كاری نسبت داد. (بتازگی یك مطالعه مبتنی بر جمعیت در شمال ایتالیا نشان داد 59 درصد از شركت‌كنندگان دچار اختلالات روان‌تنی (شامل خلق تحریك پذیر، اضطراب، علائم كاركردی جسمی، اخلاق‌زدایی، فوبیا و..) مرتبط با استرس و نگرانی بودند.

استرس یك پاسخ آماده باش است كه آزادسازی كاته كول آمین‌ها (مانند آدرنالین) و كورتیكوستروئیدها را افزایش می‌دهد. فشار خون، ضربان قلب و گلوكز خون را بالا می‌برد.

اثرات آدرنرژیك استرس روانی باعث شیفت منیزیم از فضای درون سلولی به بیرون سلول می‌شود كه خود منجر به افزایش دفع ادراری منیزیم و در نهایت كاهش ذخایز منیزیم بدن می‌شود. بنابراین استرس، چه‌فیزیكی (فعالیت، گرما، سرما، ضربه و...) و چه عاطفی (درد، اضطراب، هیجان یا افسردگی) نیاز به منیزیم را افزایش می‌دهد.

كمبود منیزیم در سلول‌های عصبی ممكن است سبب افزایش تحریك پذیری عصبی-عضلانی (سندروم كزاز)، اضطراب، بی‌خوابی و سرانجام افسردگی ماژور شود.

اضطراب، بی‌خوابی: اختلالات اضطرابی شایع‌ترین اختلالات در روانپزشكی هستند. نزدیك به هشت درصد بیمارانی كه به پزشك مراجعه می‌كنند اختلال اضطرابی فراگیر دارند. مطالعات نشان می‌دهد فراوانی تمام عمر آن شش - پنج درصد است. اختلال اضطرابی فراگیر در زنان دو برابر مردان گزارش می‌شود و بیشتر در میانسالی مشاهده می‌شود، به گونه‌ای كه میزان فراوانی آن در زنان بعد از 35 سالگی و در مردان بعد از 45سالگی افزایش می‌یابد. تخمین زده می‌شود بروز آن در افراد مسن بیشتر است و به 7.3 درصد می‌رسد.

اضطراب نیز با افزایش آزادسازی كاته‌كول‌آمین همراه است كه همگام با كورتیكوستروئیدها، مسوول افزایش دفع ادراری منیزیم است.

به علاوه، افزایش سفتی عضلانی ناشی از اضطراب می‌تواند به ازدست‌رفتن منیزیم كمك كند. نخوابیدن طولانی‌مدت كه اغلب از اضطراب ناشی می‌شود، باعث افزایش فعالیت دستگاه عصبی سمپاتیك و به دنبال آن كاهش منیزیم سرم می‌شود.

به علاوه، مشاهده شده است كه مكمل خوراكی منیزیم تغییرات نوارمغز هنگام خواب و تغییرات شبانه هورمون‌ها را كه در پیری عادی (افراد 60-80 ساله) دیده می‌شود، معكوس می‌كند. تغییرات اعمال شده از سوی منیزیم مشابه اثرات لیتیوم، پركاربردترین تثبیت كننده خلق بوده است.

اختلالات رفتاری كودكان: اختلال كاهش توجه‌‌ / ‌‌بیش‌فعالی (ADHD) اختلال رفتاری شایعی در كودكان است كه می‌تواند تكامل عاطفی و اجتماعی آنان را تحت تاثیر قرار دهد. تخمین زده می‌شود سه درصد كودكان معیارهای ADHD را برآورده می‌كنند. این به‌آن معناست كه در كلاسی با 25-30 دانش‌آموز، دست‌كم یك نفر احتمالا به ADHD مبتلاست.

علائم این اختلال شامل اشكال در تمركز و توجه، اشكال در كنترل رفتار و بیش‌فعالی است. برخلاف انتظار، داروهای محرك اغلب برای كاهش علائم این اختلال موثر هستند اگرچه احتمال سوءمصرف و عوارض جانبی آنها وجود دارد.

این در حالی است كه مطالعات، اثربخشی درمان با منیزیم و ویتامین B6 در كودكان دچار اختلالات عصبی ـ رفتاری را تایید می‌كند.

گرفتگی عضلات پا در بارداری: كاهش منیزیم اغلب با كاهش پتاسیم و كلسیم نیز همراه است. افزایش تحریك‌پذیری عصبی ـ عضلانی نشانه شایعی از تخلیه ذخایر منیزیم بدن است. بیماران ممكن است به‌‌رغم نرمال بودن غلظت كلسیم یونیزه، نشانه تروسو (اسپاسم كف دست یا پا به دنبال فشار دادن اندام در سطح عروق یا اعصاب اصلی تنه) یا نشانه شووستك (انقباض عضلات لب و صورت به دنبال ضربه ملایم روی عصب تمپوروفاسیال) داشته باشند. تخلیه شدیدتر ذخایر می‌تواند منجر به نیستاگموس افقی (حركات آونگی غیرارادی، سریع و ریز چشم)، كزاز (انقباض غیرارادی عضلات) و تشنج شود.

گرفتگی پا امری شایع در بارداری است: تا 30 درصد زنان باردار ممكن است دچار گرفتگی عضلات پا شوند. منشا این وضعیت بخوبی شناخته نشده است، اما ممكن است كاهش منیزیم در ایجاد آن نقش داشته باشد زیرا نیاز بدن به منیزیم در بارداری افزایش می‌یابد.

چند روش درمانی پیشنهاد شده است، از جمله نمك‌های كلسیم، سدیم و منیزیم، مكمل‌های مولتی ویتامین و مواد معدنی، داروهای ضد صرع، كینین به تنهایی یا همراه با تئوفیلین، ورزش‌های كششی و...

فعالیت فیزیكی، اسپاسم كلی: فعالیت فیزیكی شدید می‌تواند باعث كاهش منیزیم قابل توجه و طولانی مدت شود. از دست رفتن منیزیم به دنبال ورزش از سه مكانیسم منشا می‌گیرد: افزایش دفع منیزیم به علت افزایش ترشح هورمون‌ها، استرس و افزایش تعریق.

به علاوه، از آنجا كه منیزیم نقش اساسی در تامین و مصرف انرژی دارد، ورزش باعث افزایش نیاز و مصرف منیزیم می‌شود.

منیزیم می‌تواند با اثر بر دستگاه‌های عصبی و عضلانی بر انتقال تكانه‌های عصبی و انقباض عضلانی اثرگذار باشد. بنابراین، كمبود منیزیم باعث افزایش رفلكس‌ها می‌شود.

حفظ تندرستی در سایه منیزیم

MAGNE-B6 فرآورده‌ای دارویی حاوی منیزیم و ویتامین ‌B6 است كه نخستین بار سال 1970 در فرانسه وارد بازار شد. در حال حاضر این فرآورده در بیش از 40 كشور دنیا مجوز ورود به بازار را دارد.

ماده موثر ®MAGNE-‌B6 نمك منیزیم با فراهم آوری زیستی است.

ماده معدنی منیزیم به فراوانی در بدن یافت می‌شود و در شمار بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیك نقش دارد، بنابراین برای حفظ تندرستی ضروری است.

در حالت عادی منیزیم از راه غذا وارد بدن می‌شود، اما میزان منیزیم موجود در اغلب غذاها كافی نیست.

در این میان® MAGNE-‌B6 برای درمان یا پیشگیری از علائم ناشی از كمبود منیزیم، چه به دلیل جذب ناكافی و چه به دلیل دفع بیش از معمول، به كار می‌رود بنابراین در حالی كه كمبود منیزیم می‌تواند به طیف گسترده‌ای از اختلالات دستگاه‌های عصبی و عصبی ـ عضلانی (گوارشی، قلبی و...) منجر شود، مكمل‌های منیزیم می‌توانند این علائم را بهبود ببخشند.

®MAGNE-‌B6 منیزیم را به شكل محلول تامین می‌كند تا جذب (فراهم آوری زیستی) بهتری در روده‌ها داشته باشد (در حالی كه نمك‌های غیر محلول منیزیم مانند اكسید منیزیم یا كربنات منیزیم این ویژگی را ندارند).

به این ترتیب، ذخایر منیزیم بدن زودتر تامین می‌شود. تركیب منیزیم با ویتامین ‌B6 باعث افزایش فراهم‌آوری زیستی و جذب بافتی آن می‌شود و از آنجا كه كمبود همزمان منیزیم و ویتامین ‌B6 به فراوانی دیده می‌شود، این دو تركیب اغلب با هم تجویز می‌شوند.