تبیان، دستیار زندگی

درباره صرع كودكان چه می دانید؟ آیا شایع ترین صرع دانش آموزان را می شناسید؟ آیا می دانید در زمان بروز صرع چه باید كرد؟
صرع از بیماری های شایع همه كشورها است به گونه ای كه شیوع آن حدود 7 تا 9 در هزار می باشد. و در همه سنین، همه نژادها و هر دو جنس بروز می كند. در نورولوژی كودكان، صرع شایع ترین بیماری را تشكیل می دهد. علت های زیادی مثل تومورها، مننژیت و هیپوگلیسمی و نمونه های دیگر ممكن است حالت های صرعی را ایجاد كند، لذا لازم است بیمار از این جهت ها هم بررسی شود. در مورادی كه علت مشخصی برای حمله های صرعی پیدا نمی كنیم، واژه صرع اولیه را به كار می بریم. همیشه در نخستین حمله به ویژه تشنجات حركتی علل مهمی مانند مننژیت، كمبود كلسیم خون، هیپوگلسیمی، هیپوپاراتیروئیدی باید در نظر گرفته شود. عكس این مسئله نیز وجود دارد، یعنی بسیاری اوقات با افرادی روبرو می شویم كه صرع ندارند ولی به غلط با عنوان این بیماری درمان می گردند نمونه آن برخی مبتلایان به هیستری و هیپوگلیسمی می باشد. با توجه به این مسایل آشنایی با تعریف صرع و علل و علایم آن لازم است.

صرع (EPILESPY)

اپی لپسی یعنی بروز دشارژهای الكتریكی غیرطبیعی و گاهگاهی از یافته های مغز كه به یكی یا آمیزه ای از حالت های بالینی زیر منجر می شود.
از دست دادن هوشیاری، حركات تشنجی اندام ها، مات شدن، اختلالات دستگاه خودكار، اتوماتیسم، ادراكات حسی غیرطبیعی، رفتارهای غیر عادی و نشانه های گوناگون دیگر. پیدایش هر یك از علایم بالا به كانون آسیب در مغز و جای تخلیه امواج صرعی بستگی دارد. در اصطلاح نورولوژی صرع به حملات تكرار شونده گفته می شود كه از دیدگاه بالینی نماهای گوناگونی پیدا می كنند به عبارت دیگر:
صرع حالتی عصبی است كه در آن گروهی از سلول های مغزی در زمانی نابه جا به میزان زیادی فعال شده و ترشح می كنند. با اینكه صرع علت بسیاری از تشنجها است اما صرع با تشنج تفاوت دارد. كودكی كه یك بار تشنج كرده است یك كودك صرعی نیست بلكه ممكن است علل بسیار زیادی بتوان برای تشنج او پیدا كرد.

نشانه های اخطار دهنده

برخی از كودكان مبتلا به صرع چند روز پیش از حمله، حملات ویژه ای دارند كه هشدار دهنده بروز صرع در آنها می باشد. این نشانه ها ممكن است به صورت عصبی شدن، احساس خوشی، خستگی یا میل به غذا خوردن باشد.
بسیاری از والدین ممكن است به این فكر كنند كه آیا كاری كردند؟ یا كاری باید می كردند و نكردند كه باعث شروع صرع در كودك شده است. و ممكن است به دنبال علت بیماری گشتن بخشی از تلاش آنها را به دنبال صرع كودك شامل شود. بسیار بعید است كه شما به عنوان والدین كاری كرده باشید كه مسئول تشنج فرزندتان باشید و در بسیاری از مواقع علت صرع شناخته نشده است.

علل بیماری های صرعی

* علل ارثی و فامیلی---> اختلالات كروموزومی، لیپیدوزها، آمینو اسیدوری ها و صرع های ارثی.
* علل داخلی رحمی و ضربه های زایمانی---> زایمان مشكل، استفاده از فورسپس، آنوكسی هنگام تولد، ضربه به سر، پرتو درمانی و ابتلای مادر به توكسوپلاسموز و سرخجه.
* عفونت های مغزی.
* نئوپلاسم های مغزی مثل تومورهای اولیه.
* آسیب های عروقی---> ناهنجاری های شریانی - وریدی، خونریزی درون مغزی.
* اختلالات متابولیك---> اورمی، هیپوگلیسمی، كمبود ویتامین B6
*پیشینه ضربه های شدید مغزی.
* علل سمی---> مصرف زیاد داروهای مانند آنتی هیستامین ها، كاربامازپین، فنی تویین و آمفتامین.

صرع كوچك یا پتی مال (Petimal = Absence)

از مشخص ترین انواع صرع های فراگیر اولیه كودكان است كه معمولا بین 6 تا 13 سالگی بروز می كند و در دختران كمی شایع تر می باشد. نمای بالینی صرع كوچك به شكل وقفه های بسیار كوتاه مدت چند ثانیه ای در هوشیاری بیمار است، به طوری كه گاهی تا مدت ها والدین بیمار متوجه این حالت ها نمی شود. از ویژگی های این حملات بروز چندین تا چند صد باره آنها در روز می باشد. در این صرع بیمار برای لحظه ای مكث می كند و ارتباطش با محیط قطع می شود ولی به زمین نمی افتد و بلافاصله هوشیاریش را به دست می آورد و به كار خود ادامه می دهد. آموزگار ممكن است نخستین كسی باشد كه متوجه جا انداختن لغات ساده در دیكته دانش آموز دچار پتی مال می شود و این اشتباه املایی همزمان با مات زدگی بیمار است. گاهی همراه با وقفه های هوشیاری، نشانه هایی مانند خیره شدن چشم ها، پلك زدن پیاپی و پرش هایی در لب ها نیز پدیدار می گردد. برای تشخیص اگر از بیمار بخواهیم سه دقیقه تند و عمیق نفس بكشد، علایم به صورت مات زدگی یا خیره شدن نمایان می شود.
نكته قابل توجه در صرع كوچك اینكه ممكن است این صرع با تیك یا نوروزهای دیگر اشتباه شود. كودكان مبتلا به تیك می توانند از بروز حركات غیر طبیعی خود جلوگیری كنند ولی در صرع پتی مال، اراده بیماری تاثیری در پیدایش این حركات ندارد. همچنین صرع كوچك با خستگی و تنفس عمیق پی در پی، تشدید یا بارز می گردد ولی در تیك توجه بیمار به مسایل دیگر سبب رفع حملات می شود.

تشخیص

بهترین روش تشخیص پتی مال نوار مغزی است كه در این صورت امواج تیره و آهسته با فركانس سه بار در ثانیه به ویژه هنگام تنفس عمیق (به مدت سه دقیقه) بروز می كنند، در پتی مال سی تی اسكن مغزی طبیعی است و انجام آن معمولا ضرورت قطعی ندارد.

پیش آگهی پتی مال

30 درصد بیماران پس از بلوغ بهبودی كامل پیدا می كند،30 درصد حتی بعد از بلوغ نیز دچار حملات می شوند و در 50-30 درصد موارد (طبق آمارهای گوناگون) این بیماری به صرع بزرگ تبدیل می گردد. اگر فركانس حملات زیاد باشد، اختلال وضع درسی به شكست تحصیلی بیمار می انجامد. بهترین پیش آگهی در بیمارانی است كه هوش طبیعی دارند، شروع پتی مال در آنها زودرس و معاینه عصبی آنها طبیعی می باشد.

درمان

گر چه در درمان دارویی پتی مال نظریه هایی وجود دارد ولی ما از بحث در این باره خودداری می كنیم چرا كه تجویز دارو بستگی به نظر پزشك مربوط دارد.
آیا اقدام های اولیه زمانی كه كودكی دچار تشنج می شود را می دانید؟
دو مورد مهمی كه باید انجام شود این است كه
1. مطمئن شوید كودك شما نفس می كشد.
2. اجازه ندهید كودك به خودش آسیب بزند.
آرامش خود را حفظ كنید و این چند مرحله ساده را دنبال كنید:
* مطمئن شوید كودك تان نفس می كشد. اگر لب هایش كبود شده نشانگر آن است كه نفس نمی كشد.
* اگر كودك نفس نمی كشد، با اورژانس تماس بگیرید، اگر احیا بلد هستید پیش از رسیدن كمك، احیا را شروع كنید.
* اگر كودك نفس می كشد او را روی زمین بخوابانید تا زمین نخورد.
* كودك را به پهلو بخوابانید تا از خفگی ناشی از انسداد مجاری تنفسی جلوگیری شود.
* اطراف كودك را از چیزهایی مثل میز و صندلی خالی كنید.
* بند لباس هایی كه كودك به تن دارد را شل كنید.
* بچه را محكم نگیرید و مانع حركات او نشوید.
* هرگز حین تشنج، چیزی داخل دهانش نگذارید و سعی نكنید با انگشت دهانش را باز نگه دارید.
* در صورت امكان هر چه زودتر با پزشك تماس بگیرید.
* احتمالا بعد از تشنج كودك شما به خواب عمیقی فرو خواهد رفت. این طبیعی است. او را بیدار نكنید. وقتی او خواب است به او غذا و آشامیدنی ندهید.

رژیم غذایی:

بعضی بچه هایی كه دچار انواعی از صرع هستند درمان آنها مشكل است. ممكن است رژیم غذایی پر چربی كه كتوژنیك نامیده می شود به آنها كمك كند. متاسفانه معمولا پیگیری این رژیم دردسر ساز است و می تواند باعث بد فرم شدن بدن كودك شود اما اگر توصیه پزشك تان باشد و شما عمل نكنید وضع از این بدتر می شود. به هر شكل حتما قبل از آنكه برای كودك تان از رژیم غذایی خاصی استفاده كنید با پزشك تان مشورت نمایید.

مشكلات رفتاری در كودك مبتلا به صرع:

خانواده های كمی هستند كه دچار مشكلات رفتاری نیستند - چه كودك مبتلا به صرع داشته باشند و چه نداشته باشند - به ندرت پیش می آید كه مشكلات رفتاری به طور مستقیم ناشی از صرع باشد و چیزی تحت عنوان «شخصیت صرعی» تنها یك افسانه است.
تشنج برخی از بچه ها با استرس یا هیجان بدتر می شود و در بعضی موارد مشكل رفتاری به دلیل داروهای خاصی بوجود می آید. گاهی بی حواسی زودگذر در جریان یك تشنج كوچك و بی علامت در صرع كوچك می تواند باعث گیجی یا ناامیدی كودك شود كه به نوبه خود منجر به مشكلات رفتاری می شود.
اگر كودك تان دچار مشكلی شد سعی كنید تا حد امكان دلیل پیدایش آن مشكل را دریابید. متخصصانی كه درگیر مسایل كودك تان هستند به خوبی می توانند به شما كودك كنند. بنابراین از اینكه به آنها بگویید یا از ایشان سوال كنید، واهمه نداشته باشید.
بعضی از بچه های مبتلا به صرع در مدرسه منزوی می شوند. این به دلیل عدم اعتماد به نفس و توانایی اندك آنها در برقراری ارتباط متقابل می باشد. ممكن است كودك كج خلق یا خشن شده، یا اینكه سوء رفتارهایی مثل فرار از مدرسه از خود بروز دهد. با معلم كودك تان صحبت كنید و مطمئن باشید فرزندتان به اعتماد و حمایت شما پشتگرم است.

آموزگار و والدین گرامی

به كودك كمك كنید كه با صرع زندگی كند.
اطلاعات صحیح و خوشبینانه به والدین كودك و خود او كمك می كند كه از زندگی دوران كودكی او لذت ببرند. به او به اندازه ای راجع به صرع بگویید كه احساس می كنید می تواند بفهمد و به او راه های ساده ای را كه بوسیله آنها می تواند شرایط را كنترل كند نشان دهید. هر چه قدر بزرگ تر می شود شما می توانید او را تشویق كنید تا مسئولیت پذیرتر باشد.

خطوط راهنمای زیر می تواند مفید باشد

1. دانش آموزتان را آنگونه كه هست بپذیرید (به عنوان كسی كه صرع دارد) و او را تشویق كنید كه به همین شكل عمل كند.
2. او را حمایت كنید و اعتماد و اطمینان او را برای قرار گرفتن در شرایط متفاوت افزایش دهید.
3. به او اطمینان دهید وقت، علاقه و انرژی شما بین هر یك از دانش آموزان تان تقسیم شده است.
4. به جای آنكه به كارهایی كه نمی تواند انجام دهد فكر كنید، به آنچه می تواند انجام دهد معطوف شوید.
5. در مغز خود این نكته را جا بیاندازید كه احساس عصبانیت یا بی میلی نسبت به بچه های تان كه گاهی به سراغ تان می آید امری طبیعی است و البته شما آنها را بسیار دوست دارید و مراقب شان هستید و برای موفقیت شان تلاش می كنید.
6. مانند یك خانواده از با هم بودن لذت ببرید.
7. از كمك به او مگر در حالتی كه واقعا به كمك احتیاج دارد خودداری كنید.
8. زندگی خود را به این دلیل كه كودكی مصروع دارید مختل نكنید.
9. با بچه ای كه مبتلا به صرع است متفاوت از دیگر دانش آموزان رفتار نكنید.
10. اجازه ندهید او خود را مریض تصور كند یا ابتلا به صرع را یك گناه بداند.
منابع:
- Case Smith.j.Occupational Therapy For Children mosby
- ‌بیماری های مغز و اعصاب. دكتر اكبر سلطان زاده. ناشز جعفری
- بیماری های اعصاب. آندرولی. كارپنتر. ترجمه دكتر بهرام قاضی جهانی. انتشارات سماط
- رفیعی. شهلا / كاردرمانی برای كودكان با نیازهای خاص، نشر طبیب، تهران
منبع: ماهنامه آموزشی کودک شماره 50