جمعه 13/5/1391 - 22:56
-0 تشکر
490508
آفرینش؛ایده های اختراعات بزرگ بشری، سرمنشاء تحولاتی شگرف در زندگی بشری
آفرینش؛ایده های اختراعات بزرگ بشری، سرمنشاء تحولاتی شگرف در زندگی بشری
الهام از طبیعت؛ چشم انداز آینده فناوری های نوین
طبیعت به مثابه یک آزمایشگاه بسیار بزرگ و پیشرفته
به گزارش رصدخانه ملی علم و فناوری ایران،طبیعت به مثابه یک آزمایشگاه بسیار بزرگ و پیشرفته می باشد که در هر لحظه تعداد بی شماری فرایند پیچیده و موفقیت آمیز در آن در حال انجام است. این فرایندها شامل فعل و انفعالات فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی است که در محیط پیرامون ما و حتی در بدن خود ما در حال انجام است. این فرایندها از ریزترین و کوچک ترین اجزاء طبیعت شامل اتم ها و مولکول ها تا بزرگ ترین و عظیم ترین اجزاء خلقت شامل ستارگان و کهکشان ها را شامل می گردد. قوانین حاکم بر فرایندهای طبیعی آن قدر زیبا و مهیج است که بسیاری از دانشمندان علوم طبیعی را وادار به مطالعه و سپس کپی برداری از آن نموده است.
در گذشته و حال بسیاری از ایده های اختراعات بزرگ بشری که سرمنشاء تحولاتی شگرف در زندگی بشری گردیده اند، با الهام از طبیعت صورت گرفته است. در ذیل به برخی از ویژگی ها و مزایای فرایندهای طبیعی که تقلید از طبیعت را توجیه پذیر می سازند می پردازیم:
1- فرایند آزموده شده
بشر در تقلید و اقتباس از فرایندهای طبیعی، در واقع یک فرایند آزموده شده و موفقیت آمیز را به آزمایش می گذارد. در این صورت بزرگ ترین هنر بشر متفکر و جستجوگر، تنها کپی برداری از طبیعت است، نه بیشتر! اما فعالیت های بشری بدون الهام از طبیعت همیشه با آزمون و خطا همراه بوده و از بیشترین تلاش ها کمترین نتایج عاید وی گردیده است.
2- تکامل
مزیت مهم دیگر فرایندهای طبیعی تکامل و بی عیب و نقص بودن آنهاست؛ فرایندی که طی سالیان متمادی حیات کره زمین و به صورت تدریجی به تکامل رسیده است. همیشه الگوگیری و اقتباس از نمونه های متکامل و بی عیب و نقص نتایج بهتر و موفق تری نسبت به فعالیت های علمی بدون الگو یا با الگوهای ناقص داشته است.
3- بهره وری
فرایندهای طبیعی با صرف حداقل زمان و هزینه ها و بیشترین بهره وری انجام می گردند. منظور از بهره وری، کیفیت نتایج فرایند اعم از بازده تولید و خلوص محصولات و دقت بالا در انجام هوشمند فرایندها می باشد. بدین ترتیب بهره وری در فرایندها عامل بسیار تعیین کننده ای در ابداعات و اختراعات بشری است، چرا که اهمیت ویژه ای در ملاحظات اقتصادی دارند.
4- تکرار پذیری
غالب فرایندهای طبیعی قابلیت انجام مجدد در یک چرخه جدید داشته و مدام تکرار می گردند. این امر باعث افزایش بهره وری وکاهش ضایعات و هزینه ها می گردد.
5- زیست سازگاری
فرایندهای طبیعی از آنجا که از دل خود طبیعت برمی خیزد، هیچ گاه برای طبیعت و محیط زیست پیرامون خطرآفرین و مضر نیستند. محصولات و خروجی فرایندهای طبیعی نه تنها برای محیط زیست خطری ندارند، بلکه برای پاکسازی محیط زیست از آلودگی ها نقش موثری دارند. محصولات طبیعی در پایان عمر مفید و موثر خود، به کمک دیگر عوامل طبیعی و در یک فرایند پیشرفته دیگر تجزیه شده و به محصولات و فراورده های مفید دیگر تبدیل می گردند.
دسترسی نامحدود به منابع اولیه
منابع اولیه مورد نیاز در فرایندهای طبیعی، به صورت طبیعی و نامحدود وجود دارد. طبیعت آن اندازه سخاوت دارد که منابع اولیه برای فرایندها را بی دریغ در خدمت سیستم های طبیعی قرار می دهد. این منابع یا به صورت طبیعی وجود دارد و یا محصول حاصل از دیگر فرایندهای طبیعی است. طبیعت آن قدر متکامل است که هیچ پدیده ای در آن بدون هدف اتفاق نمی افتد. در طبیعت پیرامون ما هر پدیده جزئی از یک چرخه بزرگ تر است که دائما در حال تکرار می باشد. در بسیاری از پدیده هایی که نمی توان هدفی برای آن متصور شد، ترکیبات و محصولاتی ایجاد می گردد که در یک چرخه بزرگ تر خوراک و ماده اولیه برای دیگر فرایندهای طبیعی است.
با جمع بندی عوامل یاد شده می توان به این نتیجه رسید که الگوبرداری و اقتباس از طبیعت در ابداعات و اختراعات مزایای زیادی دارد که تنها به گوشه ای از آن اشاره گردید. الگوبرداری از طبیعت مخصوصا زمانی اهمیت می یابد که بدانیم جامعه جهانی با مخاطرات زیست محیطی روبروست. بسیاری از ابداعات و اختراعات بشری هر چند رفاه و آسایش را به همراه داشته است اما به لحاظ استفاده از منابع غیر قابل تجدید (منابع فسیلی) و از طرفی تولید محصولات خطرناک و آلاینده محیط زیست، خطرات زیادی را برای محیط زیست به ارمغان آورده است. آلودگی روزافزون محیط زیست ناشی از آلاینده های سمی و خطرناک به قدری زیاد است که زندگی طی سالیان آینده را با چالشی بزرگ مواجه ساخته است. از طرفی محدودیت منابع فسیلی و غیر قابل تجدید نیز به نگرانی فوق افزوده است؛ به طوری که سیاست گذاران علم و صنعت را وادار به یافتن راه حل های جدید برای کاهش گازهای گلخانه ای و مواد آلاینده محیط زیست و از طرفی یافتن منابع جدید انرژی نموده است. منابعی که هم تجدیدپذیر بوده و هم به محیط زیست ضرر و زیان نرسانند.
با توجه به این مطلب می توان گفت که بهترین راه برای غلبه بر مشکلات فعلی در حوزه علم و فناوری، بازگشت به اصول و قوانین حاکم بر طبیعت و الگوبرداری از فرایندهای طبیعی است. این کوشش ها آغاز شده و افقی جدید برای جهان آینده ترسیم نموده است. افقی که در آن تمام تلاش و کوشش ها بر آن است که از فرایندهایی که کاملا به طور طبیعی اتفاق می افتد برای تولید در بخش علم و صنعت بیشترین استفاده را برد. اقبال کشورهای توسعه یافته به استفاده ار انرژی های نوین و تجدیدپذیر و فناوری های سبز، همگی در راستای این سیاست بنیادین تفسیر می گردند.
بررسی مقالات علمی، پتنت ها (ثبت اختراعات) و گزارش ها و هم چنین واکاوی سیاست های علمی پژوهشی کشورهای توسعه یافته، همگی موید این واقعیت است که روند فناوری های گوناگون به سمت افزایش بهره وری و ارتقاء کیفیت و کاهش اثرات مضر و زیان بار این فناوری هاست که با الگوگیری از طبیعت می توان به این اهداف دست یافت. در مجموع می توان گفت الگوگیری از طبیعت و استفاده از فناوری های مبتنی بر اصول کاملا طبیعی، آینده علم و فناوری را تشکیل می دهد.
مرکز آینده پژوهی پارک علم و فناوری دانشگاه تهران
پایگاه خبری فناوری های 
سيّدحسام سيّدحسيني نويسنده و تئوري پرداز نظام هدفمند
