تبیان، دستیار زندگی

 امام مهدى(عج) پیام‏آور عدالت
در دوران ظهور، اصل عدالت در همه مسائل كلى و فرعى هستى جریان مى‏یابد، به‏گونه‏اى كه هیچ ستمى به احدى روا نمى‏شود، چنان‏كه امام رضا7 مى‏فرماید:
خدا به وسیله وى زمین را از هرگونه ستمى پاك مى‏گرداند و آن‏گاه كه ظهور كند، قانون عادلانه را در بین مردم رواج مى‏دهد؛ در نتیجه، هیچ كس به كس دیگر ظلم روا نمى‏دارد.
(كمال الدین، ج 2، ص 372)
امام كاظم7 درباره آیه كریمه »یُحیىِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ زمین را پس از مردن زنده مى‏كند« (روم: 24) فرمود:
این زنده كردن زمین با باران نیست، بلكه خداوند مردانى را برمى‏انگیزد تا عدالت را زنده كنند، پس زمین در پرتو عدل زنده مى‏شود و بى‏گمان، اجراى حد خدا در زمین، مفیدتر از چهل روز بارندگى است.
(مكیال المكارم، ج 1، ص 81)
آن‏گاه كه روزگار حاكمیت آن امام موعود فرا رسد، طعم شیرین عدالت به همه جهانیان چشانده مى‏شود. امام باقر7 در این‏باره مى‏فرماید:
پس از ظهور مهدى(عج) هیچ حقى از كسى بر عهده دیگرى نمى‏ماند، مگر آنكه آن حضرت آن را مى‏ستاند و به صاحب حق مى‏دهد.
(تفسیر عیاشى، ج 1، ص 62)
امنیت، یكى از شاخصه‏هاى حكومت مهدوى
یكى از ویژگى‏هاى حكومت حضرت مهدى(عج)، برقرارى صلح و امنیت است، همان‏گونه كه امام حسن مجتبى7 در حدیثى مى‏فرماید:
»در دوران سلطنت و دوران فرمان‏روایى او، درندگان با یكدیگر آشتى مى‏كنند«.
(طبرسى، احتجاج، ج 2، ص 291)
افزون بر روایت‏ها، در بسیارى از كتاب‏هاى آسمانى هم بر این امر تصریح شده است، براى مثال در كتاب اشعیاى نبى آمده است:
مسكینان را به عدالت داورى خواهد كرد، براى مظلومان زمین به راستى حكم خواهد كرد، گرگ با بره سكونت خواهد كرد و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید و گوساله پروارى و شیر با هم و طفل كوچك، آنها را خواهد راند. در تمام كوه مقدس من، ضرر و فسادى نخواهند كرد، زیرا جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد.
(»عهد عتیق« اشعیاى نبى، فصل 11، بند 1 - 10)
نبى مكرم اسلام در بیانى كوتاه، امنیت و آرامش را این‏گونه نشان مى‏دهد:
»زنى بر هودجى نشسته، از حجاز تا عراق در كمال آسایش طى طریق مى‏كند و از چیزى نمى‏هراسد«.
(كنزالعمال، ج 14، ص 572)
و امام باقر7 در فرازى دیگر مى‏فرماید: »حتى لا یُرى اَثَرٌ مِنَ الظلم؛ تا جایى كه دیگر نشانى از ظلم دیده نمى‏شود«.
(طبرسى، تفسیر مجمع البیان، ج 7، ص 88)
امام صادق7 نیز گستره عدل مهدوى را در جمله‏اى بسیار زیبا این‏گونه بیان مى‏كند: »به خدا سوگند! عدالت او در داخل خانه‏هایشان به آنها مى‏رسد، همان‏گونه كه سرما و گرما به داخل خانه‏هایشان نفوذ مى‏كند«.
(نعمانى، الغیبة، ص 297)
اینها اندكى از بسیار و قطره‏اى از دریاى روایت‏هاى وارد شده از امامان نور است درباره گستره عدلِ تنها بازمانده حجج الهى و تنها ذخیره پروردگار براى نمایش عدل و داد بر فراز پهن دشت جهان.

عدالت فراگیر مهدوى

با ظهور مهدى(عج) عدالت و امنیت، فرجامى خوش مى‏یابد. امام على7 درباره عدالت گسترى و ایمنى عصر ظهور و سرشارى آن دوره از این بركت‏ها، مى‏فرماید:
اگر به تحقیق قائم ما قیام كند، به واسطه ولایت و عدالت او، آسمان آن‏چنان كه باید ببارد مى‏بارد و زمین نیز رستنى‏هایش را بیرون مى‏دهد و كینه از دل‏هاى بندگان زدوده مى‏شود و میان دد و دام آشتى برقرار مى‏شود، به گونه‏اى كه یك زن میان عراق و شام پیاده خواهد رفت و آسیبى نخواهد دید و هر جا قدم مى‏گذارد، همه سبزه و رستنى است.
(تحف العقول، ص 110)
از این دسته روایات‏ها برمى‏آید كه در حكومت مهدى(عج)، عدالت فراگیر است و همه بهره‏هاى آسمان و زمین بدون تبعیض نصیب همگان خواهد شد، همان‏گونه كه امام حسین7 در فرازى مهم مى‏فرماید: »هنگامى كه قائم قیام مى‏كند، عدل گسترده مى‏شود و این گستردگى عدالت، نیكوكار و فاجر را دربرمى‏گیرد«.
(بحارالانوار، ج 27، روایت 24، ص 90)
از دیگر نشانه‏هاى بى‏نظیر حكومت مهدوى، تقسیم درست و برابر بیت‏المال و اموال مشترك عمومى است، چنان‏كه امام باقر7 فرموده است:
وقتى قائم اهل بیت قیام كند، [بیت المال] را با مساوات تقسیم مى‏كند و نسبت به شهروندان عدل مى‏ورزد. پس هر كس او را اطاعت كند، خدا را اطاعت كرده است و سركشى نسبت به او، همانند سركشى و گناه نسبت به خداست.
(همان، ج 52، روایت 103، ص 350)
بدیهى است كه عدالت گسترى حضرت مهدى(عج) خود، زمینه‏ساز تقویت و پایندگى مشروعیت حكومت ایشان خواهد بود و دل‏هاى بیشتر مردم را جذب خواهد كرد. پیامبر گرامى اسلام در این‏باره روایت مى‏كند:
»وى زمین را از عدل و قسط پر مى‏كند، همان‏گونه كه از ستم و جفاكارى پر شده بود. هم، ساكنان آسمان و هم، ساكنان زمین از او خشودند«.
(همان، ج 1، ح 11، ص 591)
عدالت و امنیت، همواره از آرزوهاى دیرینه ساكنان زمین و سرلوحه دعوت انبیا و اولیاى الهى بوده است كه سرانجام، امام عصر(عج) این نهضت را به اذن خداوند با خوشى به پایان خواهند برد و فرد فرد آدمیان بدون هیچ‏گونه تبعیض و گزینشى، طعم شیرین عدالت و امنیت مهدوى را خواهند چشید. آسمان‏ها و زمین نیز با پیشه كردن عدالت، همه نعمت‏هاى خود را در اختیار بشر قرار مى‏دهند و ترس و ناامنى و بى‏عدالتى، جاى خود را به آرامش و عدل خواهد داد. عدالت مهدوى حكم مى‏كند كه ملاك گزینش كارگزاران نیز شایستگى و كاردانى آنها باشد.

فقرزدایى در حكومت مهدوى

اسلام با پذیرش كامل »معیار نیاز« كه مبتنى بر حق زندگى براى همگان است، تداوم فقر را تحمل نمى‏كند و با آن به شدت مبارزه مى‏كند. یكى از نگرانى‏هاى بزرگ اولیاى الهى، پیامبر گرامى اسلام و امیرمؤمنان على7، در تمامى لحظه‏هاى زندگى‏شان این بود كه فقر و نابرابرى را از چهره افراد جامعه بزدایند و از راه كسب و كار آبرومندانه و به كارگیرى سیاست‏هاى صحیح اقتصادى، درآمدى كافى و حلال براى مردم فراهم شود.
حكومت حق، شرایطى را ایجاد مى‏كند كه در آن، مردم كمترین امكانات اساسى زندگى را داشته باشند و براى همه كسانى كه جویاى كارند، امكان كار فراهم باشد و افرادى هم كه درآمد كافى ندارند یا به هر علتى نمى‏توانند كار كنند، درآمدى به اندازه نیازشان دریافت كنند.
امام على7 در دوران حكومت كوتاه خود، دست كم در كوفه جزئى‏ترین امكانات اساسى را براى عموم مردم تأمین كرد، چنان كه خود مى‏فرمود:
»كسى در كوفه نیست كه در رفاه به سر نبرد، حتى پایین‏ترین افراد نان گندم مى‏خورد، سرپناه دارد و از آب گوارا مى‏نوشد«.
(همان، ج 40، ص 327)
امام زمان(عج) نیز پس از امامان معصوم: در زدودن فقر مى‏كوشد و نه تنها فقر را كاهش مى‏دهد، بلكه به حذف كامل آن توفیق مى‏یابد. از یك سو سرمایه‏هاى مادى فزونى مى‏یابد و رشد اقتصادىِ پایدار پدید مى‏آید و از دگر سو این امكانات، عادلانه توزیع مى‏شود و فشار و ستم سودجویان زیاده‏خواه از بین مى‏رود. سرانجام، مردم نیز سرشار از روحى الهى و آراسته به اخلاق و معرفت و تقوا مى‏شوند، چنان‏كه دامنه حرص و آز كه سرچشمه گناهانى چون تكاثر و بخل و احتكار و تنازع است، برچیده مى‏شود.
از پیامبر اكرم6 روایت است: »در زمان مهدى(عج) مال خرمن مى‏شود، هر كس نزد مهدى آید و گوید به من مالى ده! مهدى بى‏درنگ بگوید بگیر«.
(بحارالانوار، ج 51، ص 88)
و اینكه خود مردم هم نیازهاى یكدیگر را با جان و دل برآورده مى‏كنند. از امام باقر7 در این‏باره سخنى هست كه:
هنگامى كه قائم7 قیام كند، رفاقت و دوستى خالصانه (در میان مردم) رایج مى‏شود. اگر مردى دست در جیب برادرش فرو بَرَد و به اندازه نیازش بردارد، برادرش او را منع نمى‏كند.
(همان، ج 52، ص 372)

عزل و طرد كارگزاران ناصالح

منش رفتارى امیرالمؤمنین على7 با كارگزاران خود، از نمونه‏هاى عالى تأكید عملى امامان معصوم بر لزوم عدالت‏گسترى كارگزار است. برخوردهاى آموزنده حضرت با برخى از كارگزاران خطاكار حتى در خطاهاى كوچك، از نمونه‏هاى شایان ذكر در سیره ایشان است، براى مثال مى‏توان به نامه توبیخ‏آمیز آن حضرت به عثمان بن حنیف، والى بصره به خاطر شركت در مجلس میهمانى یكى از اشراف بصره اشاره كرد.
(نك: نهج‏البلاغه، نامه 53)
این‏گونه دقت و بررسى در عملكرد كارگزاران، از عدالت و سلامت فكرى و عملى حكومت حكایت دارد.
درباره كارگزاران حكومت حضرت حجت7 پس از ظهور نیز اوصافى در برخى روایت‏ها آمده است كه هم نشان از عدالت و تقواى كم‏نظیر آنان دارد و هم از صلاحیت و تلاش و استقامت آنان سخن مى‏گوید.
امام سجاد7 درباره یاوران و كارگزاران حضرت حجت مى‏فرماید:
هنگامى كه قائم ما قیام كند، خداوند از دل‏هاى شیعیان ما دفع آفت كند و دل‏هایشان را چون پاره‏هاى آهن كند و قوّت یك تن از آنان را همچون قوّت چهل مرد سازد و آنان حاكمان الهى بر روى زمین باشند.
(بحارالانوار، ج 52، ص 317)
امام صادق7 نیز در توصیف آنان فرموده است:
همانا یكى از آنان، قوّت چهل مرد دارد و قلبش از پاره‏هاى آهن محكم‏تر است. اگر بر كوه‏هاى آهن عبور كنند، آنها را (مى‏توانند از جاى كنند) و شمشیرها را رها نسازد، جز با رضاى الهى.
(همان، ص 327)
عدالت گرایى در عزل و نصب كارگزاران مهدوى در عصر غیبت صغرا را، از بررسى نوع برخورد آن حضرت با برخى از مسئولان حكومتى كه كجروى را پیشه كارهایشان ساختند، مى‏توان دریافت. براى نمونه، این روایت كاملاً گویاى این مطلب است: 
ابوجعفر محمد بن على شلمغانى، معروف به ابن ابى الغراقى به عنوان دستیار سومین سفیر ناحیه مقدسه - حسین بن‏روح نوبختى - مشغول فعالیت بود. ایشان به ویژه در دوره اختفا و استتار حسین بن‏روح، نقش اصلى را به عنوان جانشین وى ایفا مى‏كرد و شیعیان به او مراجعه مى‏كردند. ولى شلمغانى با وجود این سابقه مهم و نیز جایگاه علمى‏اش، راه انحراف در پیش گرفت و این امر نه تنها به عزل و طرد وى انجامید، بلكه سرانجام به صدور لعن او از سوى ناحیه مقدسه منجر شد.
(الغیبة، صص 183، 239، 248 و 251)

عدالت اقتصادى در حكومت مهدوى

اجراى عدالت اقتصادى به عوامل گوناگونى بستگى دارد كه از مهم‏ترین آنها، عدالت در بخش تولید و توزیع است. از نشانه‏هاى این‏گونه عدالت در دولت مهدى(عج)، این است كه امكانات تولید به طور یكسان در اختیار همگان است و هر فرد مى‏تواند از نعمت‏ها و موقعیت‏هاى طبیعى براى تولید مفید بهره بگیرد.
بدین ترتیب، افراد بسیارى به حرفه سالم روى مى‏آورند و هر كس به اندازه همت و توان خود فرصت رشد و پیشرفت مى‏یابد. البته این همه به منظور رفع نیازهاى واقعى جامعه است، یعنى تولید در مسیر خواست‏ها و نیازهاى اجتماع. بنابراین، هم تولید كنندگان بهره‏مند مى‏شوند و هم عموم جامعه به رشد و رفاه اقتصادى مى‏رسند.
در عین حال، از عوامل مهم ظلم‏هاى اقتصادى، بى‏عدالتى در زمینه توزیع است. تقسیم ثروت ملى به صورت نابرابر و غیرمنطقى، شكاف طبقاتى گسترده‏اى را میان درآمدها ایجاد مى‏كند. از این‏رو، تأثیر عدالت مهدوى بر عرصه اقتصادى، تقسیم اموال عمومى به شكل مساوى در میان مردم است. پیامبر اكرم6 مى‏فرماید:
به مهدى بشارتتان مى‏دهم، او در میان امت من برانگیخته مى‏شود و ساكنان آسمان و زمین از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستى تقسیم مى‏كند. مردى پرسید: مقصود چیست؟ فرمود: [بیت‏المال] به شكل مساوى میان مردم تقسیم مى‏كند.
(بحارالانوار، ج 51، ص 81)
امام باقر7 در روایتى فرموده است: »آن حضرت (اموال را) برابر تقسیم مى‏كند و میان همه مردم با نیكوكار و بدكار به عدالت رفتار مى‏كند«.
(همان، ص 29)
از پى‏آمدهاى عدالت اقتصادى در جامعه مهدوى، بهره‏مندى همه افراد جامعه از یك زندگى مادى مطلوب و آبرومندانه است، به گونه‏اى كه افراد نیازى به درخواست مال از دیگران نداشته‏باشند.
زندگى در این سطح از رفاه، همراه با رشد عقلانى و پاكى درون و ریشه‏كنى صفات رذیله‏اى چون حرص و طمع از دل و جان انسان‏ها، همان حیات طیب است كه خداوند مى‏خواهد. زندگى‏اى كه در ساحت آن، رشد و تعالى معنوى مردم بهتر و سریع‏تر باشد. امام صادق7 درباره برخوردارى مردم از این سطحِ زندگى مى‏فرماید:
هنگام قیام قائم ما، زمین با نور خدایى روشن شود و شما به جست و جوى اشخاصى برمى‏آیید كه مال یا زكات بگیرند و كسى را نمى‏یابید كه از شما بپذیرد و مردمان همه به فضل الهى بى‏نیازگردند.
(همان، ج 52، ص 337)

عدالت قضایى در حكومت مهدوى

در تمامى جوامع بشرى، امر قضاوت جایگاهى ویژه دارد. شاهرگ حیات این دستگاه، اجراى عدالت در آن است. دادگسترى نیز تنها براى گسترش عدل و داد تأسیس شده است.
در عصر حاكمیت مهدى(عج)، عدالت در همه زوایاى زندگى اجتماعى جریان مى‏یابد. این عدالت به دستگاه‏هاى قضایى هم نفوذ مى‏كند و جریان دادرسى را بر اساس حق و عدل تنظیم خواهد كرد. از برخى روایت‏ها چنین برمى‏آید كه امام مهدى(عج) در قضاوت، مانند جد بزرگوارش امیرالمؤمنین على7 عمل مى‏كند و براى گرفتن بى‏كم و كاست حقوق مردم اصرار دارد؛ حتى اگر حق كسى زیر دندان دیگرى باشد، از زیر دندان آن غاصب بیرون مى‏كشد و به صاحب حق بازمى‏گرداند.
(منتخب الاثر، ج 2، ص 332)
در زمان حكومت آن دادگستر جهان، چنان عدالت مهدوى همگانى مى‏شود كه مردگان آرزو مى‏كنند كه به زندگى بازگردند و از بركات عدالت او بهره‏مند شوند.
(همان، ص 65)
امام صادق7 درباره عدالت قضایى در دولت مهدوى مى‏فرماید:
دنیا به پایان نخواهد رسید تا آنكه مردى از خاندان من ظهور كند. وى به شیوه داوود7 حكم خواهد كرد بینه نخواهد خواست و به هر كس حقش را اعطا خواهد كرد.
(بحارالانوار، ج 52، ص 338)
ره‏آورد چنین داورى عادلانه این است كه حتى اگر مظلومى نتواند براى اثبات حق خود به شاهد و گواهى دست یابد، به سبب این گونه قضاوت به حق خود خواهد رسید.

در انتظار عدالت مهدوى

حضرت مهدى(عج) كارگزاران ناشایست قضایى را بركنار مى‏كند و آنان را كه سیرت پسندیده دارند، به كار مى‏گمارد. شیوه مدیریتى ایشان در بركنارى عمال ادارى، همانند سیره امام على7 است. در جامعه مهدوى هیچ‏گونه نیرنگ بازى وجود ندارد و سیره كارگزاران او بر مدار عدل و قوانین عادلانه خواهد بود.
امام مهدى(عج) پس از ظهورش خود، عادلانه حكم مى‏كند و جامعه حكومتى خود را با فرهنگ عدالت پایه‏ریزى خواهد كرد. در این جامعه، عدالت، معیار و ملاك سنجش همه چیز است و همگان باید خود را با معیار عدالت مهدوى بسنجند و راه صحیح عدل و سعادت را انتخاب كنند تا ظلم و تبعیض به كلى از جامعه برچیده شود.
عدل موعود، در دعاى امام رضا7 براى صاحب الامر، به گونه‏اى بسیار زیبا تصویر شده‏است:
خدایا با قیام او ظلم و ستم را نابود ساز و بمیران و عدالت را ظاهر ساز و بر فراز آور، با قیام او دین محض الهى را جلوه‏گر كن كه از هر كژى و بدعتى بركنار و پاكیزه است. خدایا با نور عدالت او ظلمت‏هاى تو در توى ستمگران را برملا كن و آتش كفر با حلاوت عدالت او خاموش‏گردان.
(الطوسى، مصباح المجتهد، ص 409)
به راستى كه نام زیباى اباصالح، حلاوت‏بخش كام دل‏هاست و شمیم عدل را در رواق جان‏ها مى‏افشاند. امروز نگاهمان را فرش راهشان ساخته‏ایم تا مگر آن عدالت‏گستر منتظر از راه برسد و قسط و عدل را تحفه جهانیان منتظر سازد و ما همچنان در انتظار طلوعى نشسته‏ایم كه در آن، جهان را زیر پر و بال عدالت و رحمت خویش خواهد گرفت. ان شاء اللَّه.

نویسنده: سید حسین اسحاقی