تبیان، دستیار زندگی

زنان عرب در دوره‏ى قبل از اسلام، نه تنها از حقوق اولیه انسانى بهره‏اى نداشتند، بلكه از هر حیوانى پست‏تر و زبون‏تر به شمار مى‏رفتند. با زنان و دختران، مانند چهارپایان رفتار مى‏كردند و آنان را به صورت كالا در معرض خرید و فروش قرار مى‏دادند.
زنده به گور كردن دختران در میان پاره‏اى از اعراب به ویژه طایفه اسد و تمیم رواج داشت. اینان، به خاطر حماقت و نادانى، دخترانشان را زنده به گور مى‏كردند. 
این عمل جنون‏آمیزشان بدان خاطر بود كه مبادا دخترانشان در جنگ به اسارت دشمن درآیند و موجب ننگ و عارشان گردند و نیز معتقد بودند، اگر دخترانشان با افراد بیگانه ازدواج كنند، سبب ازدیاد نفوس‏شان گشته و در نتیجه به روزیشان افزوده خواهد شد و این، موجب شكست اینان مى‏شود، و  قرآن كریم علت اصلى كشتن فرزندان را فقر و ندارى و تنگدستى مى‏داند.
«فرزندانتان را از بیم تنگدستى مكشید. ما به آنان و به شما روزى مى‏رسانیم.»
«فرزندانتان را از بیم ندارى و تنگدستى مكشید. ما به شما و آنان روزى مى‏رسانیم.»
در این دو آیه شریفه علت اصلى فرزندكشى بیم ندارى و گرسنگى معرفى شده است.
به هر حال، چه عامل اقتصادى و چه عوامل دیگر، هرچه باشد، سبب شدند كه زنده به گور شدن دختران در میان اعراب جاهلى به صورت رسم و عادت درآید و به دیگر قبایل سرایت كند.

قرآن كریم درباره وضع زن در جاهلیت و عكس‏العمل مرد نسبت به او چنین مى‏فرماید: «وقتى به مردى خبر داده مى‏شد كه دخترى پیدا كرده، رنگش از خشم تیره مى‏شد و از روى شرمندگى از انظار مردم پنهان مى‏گشت. سپس یا با نهایت بى‏علاقگى از دختر نوزاد، نگهدارى مى‏كرد و یا كودك بى‏گناه را زیر خاك پنهان مى‏نمود.» 
نحوه دختركشى در میان قبایل عرب، متفاوت بود. بعضى نوزاد دختر را سر مى‏بریدند و بعضى دیگر از بالاى كوه پرتاب مى‏كردند و گروهى نیز در آب غرق مى‏كردند.

در میان بعضى قبایل، رسم چنین بود كه زنان باردار به هنگام وضع حمل به نقطه‏اى دور از خانواده‏هاى خود در صحرا مى‏رفتند و با كمك زنان دیگر به حفر گودال مى‏پرداختند تا اگر نوزاد دختر باشد، كودك بى‏گناه را در میان گودال دفن نمایند و زحمت پدر در به خاك سپردن فرزند، كم شود.
در نتیجه، با كشتن دختران بى‏گناه از تعداد زنان كاسته مى‏شد و بالاجبار، هر سه یا چهار مرد با یك زن ازدواج مى‏كردند. چنین ازدواجى را «ضمد» مى‏نامیدند. زن، پس از وضع حمل، به ناچار، به شوهران خود مراجعه مى‏كرد و از میانشان پدرى براى فرزند خویش پیدا مى‏نمود و نوزاد به هر كدامشان كه بیشتر شباهت داشت، تعلق مى‏یافت و او پدرش محسوب مى‏شد.

حال، باید دید فرزندانى كه از خون و شیر مادرانى كه داراى همسران متعددى بودند، تغذیه مى‏كردند، داراى چه روحیه و خلق و خویى مى‏شدند و در جامعه چه ارزش و قیمتى داشتند؟
در اعراب عصر جاهلیت، مادر هیچ‏گونه نقشى در سرنوشت فرزندان خویش نداشت و تنها پدر بود كه از اختیارات نامحدود درباره فرزندان استفاده مى‏كرد. حتى مادر با آن همه عواطف مادرى كه ودیعه الهى است، نمى‏توانست از زنده به گور شدن دختران جلوگیرى كند و ناگزیر شاهد مرگ جانگداز جگرگوشه‏اش- كه قلب كوچكش مالامال از امید به زنده ماندن و زیستن بود- مى‏شد.

پیش‏فروشى زن در زمان جاهلیت

اعراب، حتى دختر را پیش از تولد، شوهر مى‏دادند. پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم در حجةالوداع مشغول انجام مناسك حج بود. روزى مردى در حالى كه سوار بود و تازیانه‏اى در دست داشت، سر راه پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم را گرفت و عرض كرد:
یا رسول‏اللَّه!از مردى به نام «طارق» شكایتى دارم. سالها پیش، در دوران جاهلیت، من و «طارق بن مرقع» در جنگى شركت داشتیم. طارق احتیاج به نیزه‏اى پیدا كرد و فریاد زد:
هر كه نیزه‏اى به من بدهد، پاداشش را خواهم داد.
من گفتم: اگر به تو نیزه بدهم چه پاداشى مى‏دهى؟
گفت: قول مى‏دهم، اولین فرزند دخترم كه به دنیا آمد، براى تو بزرگ كنم. من پذیرفتم و نیزه را دادم.
سالها گذشت تا اینكه اخیراً اطلاع یافتم، او داراى دخترى شده است. به نزدش رفتم و قصه را به یادش آوردم و مطالبه دَیْن خود كردم، ولى او زیر بار نمى‏رود و مجددا درخواست مَهْریه مى‏كند. اكنون آمده‏ام تا حقّم را بگیرم.
پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: دختر در چه سنى است؟
عرض كرد: بزرگ شده و حتى تارهاى مویش سپید است.
پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: بگذار دختر، سرنوشتش را خود تعیین كند و در انتخاب همسر آزاد باشد.

نمونه ای از سنگدلی در زمان جاهلیت

نوعى نكاح در میان اعراب رواج داشت كه آن را نكاح «شغار» مى‏نامیدند. شغار، معاوضه دختران بود، یعنى اگر دو فرد، دو دختر بالغ داشتند، با یكدیگر معاوضه مى‏كردند و هر یك از این دختران مهر و صداق براى دیگرى به شمار مى‏رفت و پدر هر یك از آن دو، دیگرى را تزویج مى‏كرد.
اعراب جاهلى، روزگار خویش را با قتل و غارت مى‏گذراندند و منتظر كوچكترین بهانه‏اى بودند تا بتوانند، آتش جنگ بیفروزند. مثلا اگر یك شاعر در اشعار خود از افتخارات قبیله‏اى سخن به میان مى‏آورد و در ضمن آن اشعار كنایه‏اى به قبیله دیگر مى‏زد، میان دو قبیله بر سر همین شعر، جنگ و خونریزى واقع مى‏شد و گاه نیز به خاطر تنگدستى و فقر به قبایل اطراف خود حمله مى‏كردند و آنان را غارت مى‏كردند.