تبیان، دستیار زندگی

ستون پنجم به گروهی از مردم گفته می‌شود که در نهان به تضعیف گروه بزرگتری که ظاهرا باید به آن وفادار باشند می‌پردازند. این اصطلاح از زمان جنگ داخلی اسپانیا در عرصه نظامی و سیاسی رایج شده‌است.

اصطلاح ستون پنجم از نظر معنی و مفهوم مجازی همان جاسوسی است؛ منتها با این تفاوت که جاسوس به ضرر و زیان بیگانه کار می‌کند و نفع و مصلحت ملت و کشور خویش را ولو به قیمت جان از نظر دور نمی‌دارد؛ در حالی که ستون پنجم این معنی را افاده نمی‌کند بلکه افراد این ستون، دانسته یا ندانسته به زیان و ضرر خودی و نفع بیگانگان کار می‌کنند.

«ستون پنجم» از واژه‌های سیاسی مصطلح در ادبیات محاوره‌ای و مكتوب ما است. این واژه به عناصر و نیروهائی اطلاق می‌شود كه در درون یك كشور، جبهه جنگ، حزب یا سازمان مخفی هستند و در لباس دوست نقش خرابكاری و جاسوسی از داخل را برای دشمن ایفا می‌كنند.

این اصطلاح برای اولین بار در جریان جنگهای داخلی اسپانیا به كار گرفته شد. جنگ سه ساله اسپانیا كه از ژوئیه 1936 آغاز شد و در مارس 1939 خاتمه یافت میان دولت چپگرای حاكم بر اسپانیا و نیروهای راستگرای ژنرال «فرانكو» درگرفت. دولت مزبور از 1931 كه در اسپانیا حكومت جمهوری برقرار شد، قدرت را علیرغم مخالفت طیفی از نظامیان راستگرا و سیاستمدار ناراضی به دست گرفت. فرانكو كه به دلیل مخالفت با حكومت به جزایر قناری در شمال مراكش تبعید شده بود، در رأس نظامیان شورشی،‌علیه جمهوریخواهان وارد جنگ شد. جمهوریخواهان در این جنگ كه به سرعت به سراسر اسپانیا كشیده شد از حمایت استالین، و فرانكو از حمایت هیتلر برخوردار بودند جنگ با شكست جمهوریخواهان و پیروزی فرانكو خاتمه یافت. فرانكو پس از این جنگ تا نزدیك به 4 دهه،‌ زمام امور اسپانیا را بر عهده داشت.
جنگ داخلی اسپانیا در حقیقت زمانی خاتمه یافت كه فرانكو موفق به تصرف مادرید پایتخت این كشور گردید.

در جنگهای سه ساله اسپانیا (۳۹ - ۱۹۳۶ میلادی) هنگامی که ژنرال مولا یکی از سرکردگان سپاه ژنرال فرانکو با ارتش خود به سوی مادرید پایتخت اسپانیا پیش می‌رفت، برای کمونیستها که بر شهر مسلط بودند پیغام فرستاد که: «من با چهار ستون سرباز و تجهیزات از شرق و غرب و شمال و جنوب به سوی مادرید پیش می‌آیم ولی شما فقط روی این چهار ستون حساب نکنید بلکه ستون دیگری به نام «ستون پنجم» هم داریم که در مادرید و حتی در میان جمع شما هستند که دانسته یا ندانسته برای ما فعالیت می‌کنند. شاید هم با ما موافق نباشند ولی چون با عقیده و نظریه شما صد در صد مخالف هستند لذا اعمالشان غیر مستقیم به نفع ما تمام می‌شود. اگر از چهار ستون اعزامی واهمه ندارید از این «ستون پنجم» بترسید که در تمام امور و شئون شما نفوذ دارند و راه ورود چهار ستون را به داخل شهر هموار می‌کنند.» همینطور هم شد و بالاخره ژنرال فرانکو با کمک همین ستون پنجم و خرابکاری آنها توانست پایتخت اسپانیا را که کابوس قحط و گرسنگی بر آن سایه انداخته بود تصرف کند و سلطه و سیطره کمونیستها و جمهوری خواهان را از سراسر خاک اسپانیا براندازد. از این تاریخ است که دو کلمه ستون پنجم وارد اصطلاحات سیاسی شد و به عاملان اجنبی و به طور کلی هر فرد و دسته‌ای اطلاق گردید که اعمالی به زیان و ضرر خودی و سود بیگانه انجام دهند.

اصطلاح ستون پنجم با وجود آنکه قدمتی ندارد معذالک به علت بسط و جامعیت معنی و مفهوم کلمه چنان به سرعت اشاعه و انتشار یافت که در حال حاضر هر جا پای جاسوسی و خیانت حتی در مجامع و خانواده‌ها به میان آید از آن برای افاده مقصود استفاده و استناد می‌کنند. کما اینکه تحولات و دگرگونیهای سیاسی ایران بعد از شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی و خیانتهایی که از طریق مختلف نسبت به ایران و ایرانیان صورت گرفته موجب گردیده‌است که این اصطلاح سیاسی از اروپا به ایران بیاید و در موارد مقتضی به صورت ضرب المثل مورد استفاده و استناد قرار گیرد. در پایان مقاله، ناگفته نماند که در سال ۱۳۶۰ شمسی کتابی تحت عنوان «ستون پنجم» به وسیله آقای کاظم اسماعیلی به فارسی ترجمه گردیده‌است که در این کتاب از داستان ستون پنجم آلمان نازی در انگلستان بحث می‌کند. ستون پنجم مزبور حتی در انتیلیجنس سرویس انگلستان هم نفوذ کرده بود.

در 19 ژوئیه 1939 كه ژنرال فرانكو با 2 ستون و از 4 سمت به سوی مادرید به پیش می‌رفت، ژنرال امیلیومولا (1937 ـ 1887) از فرماندهان ارشد وی جمله‌ای‌ را بر زبان جاری كرد كه واژه «ستون پنجم» را وارد فرهنگ زبانها ساخت. او در مصاحبه‌ای با خبرنگاران به تشریح وضعیت جنگ و موقعیت باقی مانده نیروهای وفادار به دولت چپگرای اسپانیا و همچنین قوای وفادار به فرانكو پرداخت و اظهار داشت «مادرید در حال حاضر توسط 4 ستون نظامی در محاصره قرار دارد» هنگامی كه از او سؤال شد كه كدام یك از این 4 ستون،‌در عملیات آزادسازی مادرید، پیشقدم خواهند شد، در پاسخ گفت: ستون پنجم! و وقتی مقصود از این كلمه را از وی جویا شدند، گفت ستون پنجم نیروهای وفادار ولی مخفی ما هستند كه در داخل شهر زمینه ورود نظامیان را به داخل شهر فراهم می‌آورند.

از آن پس واژه «ستون پنجم» به عنوان یك لغت جدید وارد فرهنگ زبانها شد و به كسانی اطلاق گردید كه به مثابه مزدوران پنهان، جاسوسان و عوامل مخفی یك دولت در دولت دیگر یا عوامل پنهان یك دولت در یك حزب و سازمان و یا بالعكس، به تحقق نقشه‌های سازمان یا دولت متبوع خود مشغول می‌شوند. افراد ستون پنجم در حقیقت عوامل دشمن در درون یك حاكمیت هستند.

سلام
چه جالب!!! اتفاقا خیلی دوست داشتم بدونم که این ستون پنچ از کجا اومده.