تبیان، دستیار زندگی

به کوشش خودم( این مقاله کپی پیست نیست).

نام یکی از چهار دوره‌ای است که برای تقسیم بندی تاریخ اروپا استفاده می‌شود. این چهار دوره عبارت بودند از دوران کلاسیک باستان، قرون وسطی، عصر نوزائی (رنسانس) و دوران جدید یا مدرن که از ۱۶۰۰ میلادی شروع می‌شود. معمولاً قرون وسطی را از پایان امپراتوری روم در قرن پنجم میلادی تا سقوط قسطنطنیه توسط دولت عثمانی و پایان امپراتوری رم شرقی (یا بیزانس) در ۱۴۵۳در نظر می‌گیرند.

تقسیم بندی برهه‌های زمانی در قرون وسطی

به‌ طور معمول در تاریخ مغرب زمین قرون وسطی را به سه دوره اساسی تقسیم می‌کنند.

1. قرون وسطی اولیه یا ماتقدم (سه قرن اول از ۳۵۰ م تا قرن ششم یعنی ۵۵۰ میلادی)

2. قرون وسطی ثانویه یا میانه (از قرن ۶-۷ م تا ۱۲ و ۱۳ میلادی)

3.قرون وسطی متاخر یا عالی (از قرن ۱۴ تا ۱۶)

قرون وسطی اولیه

در قرون وسطی اولیه که بعد از فروپاشی امپراتوری روم و یونان و یا تغییر کیش این نظام‌ها به مسیحیت آرام آرام شاهد تحول در ساختار اجتماعی و اقتصادی هستیم. عمده‌ترین تحول در زیر بنای اقتصادی این جوامع صورت می‌گیرد؛ یعنی نظام تولیدی مبتنی بر برده‌داری جای خود را به نظام تولید مبتنی بر ارباب و رعیتی یا فئودالیته می‌سپارد. در نظام فئودالیته همانند نظام برده‌داری دو طبقه اجتماعی اصلی در ارتباط با مناسبات تولید نقش تعیین کننده دارند.

۱. طبقه فئودال یا زمین‌داران، صاحبان املاک و اراضی، کشتزارها، مزارع، چمنزارها، مرغزارها، شکارگاه‌ها و حتی بیابان‌ها و کوه‌ها که در قالب قلعه‌ها، ده‌ها و قصبه‌های اربابی به عنوان اراضی تحت مالکیت این اشخاص محسوب می‌شوند.

۲. طبقه عظیم و گسترده دهقانان و کشاورزان و همراه با طبقات میانی و واسط دیگر.

در این دوران یک نوع تمایز بین نظام فئودالیته به عنوان نظام سیاسی با نظام کلیسا به عنوان نظام فکری- فرهنگی به چشم می‌خورد. کلیسا و دولت در موازات هم حرکت می‌کنند. گه‌گاه تضادها و همکاری‌هایی بین آنها دیده می‌شود. نظام فئودالیته برای تداوم خود نیازمند نوعی عقاید رسمی است تا بتواند به کمک آن ایدئولوژی به توجیه اعمال و رفتار خود پرداخته و اقدامات خود را مشروع سازد. بنابراین در این دوران ارباب دولت، مقامات و اولیاء سیاست متوجه کمک گرفتن از اصحاب کلیسا و روحانیون می‌شوند. یعنی نیاز دارند که پایه‌های فقهی و شرعی این ساختمان فراهم شود. کلیسا نظام سیاسی فئودالیته را تقدیس کرده، پس توده‌ها سر تعظیم فرود می‌آورند.

قرون وسطی ثانویه

در قرون وسطی ثانویه این مرزبندی (تفکیک دین و سیاست) از میان برداشته می‌شود. تا پیش از این، این دو طبقه جداگانه بودند و با هم کاری نداشتند. اما با ورود به قرون وسطی میانه کلیسا داعیه سیطره یافتن بر عالم سیاسی را در سر می‌پروراند. به عبارتی دیگر بین دین و سیاست نوعی وحدت ایجاد می‌شود. پاپ‌ها هستند که پادشاهان را تعیین می‌کنند و بر آنها نظارت کامل دارند.

قرون وسطی پایانی

      مراحل پایانی قرون وسطی متأخر همراه با ظهور و برآمدن جنبش‌های اجتماعی و سیاسی مختلف همراه است. زمینه‌ها برای پیدایش نهضت‌های فکری و علمی و در نهایت سر بر آوردن دو سده ۱۴ و ۱۵ میلادی که از آن تحت عنوان دوران نوزایی یاد می‌شود. در این دوران دستگاه و نظام فلسفی کلیسا که از قرن ۱۱ شروع شده بود و همچنان تا قرن ۱۷ هم ادامه پیدا کرد یعنی نظام موسوم به اسکولاستیسم که به آیین مدرسی موسوم است مبنای اصلی توجیه و دفاع از حاکمیت و دستگاه دین و دولت محسوب می‌شد. این آیین مبتنی بر آموزه‌های مسیحیت، همراه با گرایش‌های فلسفی افلاطونی، فیثاغورث، آراء رواقیون و نقطه نظرات فلوطین یا نحله نو افلاطونی و دیدگاه‌های سن آگوستین است.

شهر قرون وسطی، از دژ تا بازاری بزرگ

در اروپای لاتین نه اصلاحات سیاسی و نه اصلاحات مذهبی نتوانست نظام رومی را تاب بیاورد. شکست دولت عمومی و نقض (رخنه در) مرزها به تجدید چشم اندازی محدود و تابعیت انجامید، اما بر روی پدیده شهر تمرکزی نبود. در عوض زندگی اجتماعی بر دژ (یعنی شهر محصور) تمرکز یافت، در حالی که سیویتاس (civitas) وابسته به حوزه ی ریاست کلیسای اسقفی بود، مانند گل مروونژی (1).
جامعه قرون وسطی اولیه  اردوگاه و حومه ای بود که ضرورت های محلی تامین معاش و دفاع را بر آورده می ساخت. همراه با ]تاثیر[ تغییرات ژرمنی بر اشکال رومی، ]هریک از[ جوامع به صورت مناطق عملکردی بازسازی شدند و هریک دارای تعهدات رسمی، مصونیت و حوزه قضایی گشتند. آنچه از شهر باقی ماند در این نظمِ برخاسته از مالکیت اربابی درک شد و زمانی که  لرد های (اربابان) سکولار و کلیسا بر بخش های پیرامون حکم می راندند-اغلب به عنوان خراجگذار شاهان بربر-، تمایز میان شهر و کشور مبهم بود.

}        . اخلاق و سازمان اجتماعی بر تسلیم در برابر منافع مشترک بقای زمینی و پاداش اخروی تاکید می نمود. میرایی زندگی شهری در بیشتر مناطق شمالی و غربی اروپا با جدایی طلبی ایالتی، انزوای اقتصادی و آن دنیاییِ مذهبی همراه بود. قبل از توقف حمله ی مجارها (Magyars)، وایکینگ ها و سارازن ها (Saracens) جوامع شهری دوباره رشد پایدار را تجربه نکردند.
پس از قرن دهم، بهبود (Recovery) تنها به شهر یا هر بخشی از اروپا محدود نبود. قوه ی ابتکارِ ایجاد شده توسط نظم رهبانی، مقامات زمین دار و یا لرد های املاک اربابی و نیز تجار، دوره ای جدید از افزایش کشاورزی، صنعتگری و تولید، اقتصادی پولی، دستاورد علمی، رشد جمعیت روستایی و ایجاد شهرهای جدید  (که از شهرهای رومی که در دوره ی ژرمنی و سایر دست اندازی ها دوام آوردند، قابل تمایز باشد) را بوجود آورد. تقریبا در تمام شهرهای جدید قرون وسطایی نقش تجار در تسریع تجارتِ از راه دورِ کالاهای مصرفی و مواد خام دارای اهمیت زیادی بود

}        قبل از سال 1000 ارتباط با روم شرقی ثروتمند و نواحی اسلامی در بلاد شام (شامل سوریه، اردن، اسرائیل، لبنان، سرزمین فلسطین و بخش هایی از ترکیه و عراق امروزی)  قدرت بازرگانی در ونیز را احیا کرد، شهری که به دلیل حکمرانی بر راه سود آور منتهی به سرزمین مقدس در طول جنگ های صلیبی ثروتمند شده بود. در خلال این جریان جوامع تجار خود را به شهرهای قلعه ایِ  نزدیکتر، شهرهای اسقف نشین در ایتالیای شمالی و شهرهای واقع در  مسیرهای متنهی به راینلند (Rhineland) و شامپاین (Champagne)، منسوب کرده بودند. آن ها بعدها در امتداد رودهای فلاندرز و فرانسه و در جاده شرقی-غربی از کلن به ماگدبورگ (Magdeburg) ظاهر شدند. در تمام این شهرها تجارت کلیدِ رشد و توسعه آن ها بود.

این تصادفی نبود که قرن های دوازدهم و سیزدهم که -در بازه ی میان افول روم و ظهور انقلاب صنعتی بیش از هر زمان دیگری- شاهد شهرهای جدید بیشتری بود، یک قیام منحصربفرد به سوی خودمختاری مدنی را نیز به خود دید. در سراسر اروپای غربی  شهرها دارای انواع گوناگونی از نهادهای شهرداری شدند که آزادانه تحت عنوان کمون دسته بندی می شدند. به بیانی گسترده تر، تاریخ شهرهای قرون وسطایی این بوده که طبقات رو به رشدِ بازرگان به دنبال آزاد ساختن جامعه خود از حکمروایی لردها و تضمین خود فرمانی خویش بودند. هر جا که قدرت پادشاهی نیرومند بود، بازرگانان مجبور بودند که به مقام و موقعیت شهرداری راضی باشند، اما در جاهای دیگر دولت های شهری ایجاد کردند. آن ها با استفاده از دعوای میان پاپ ها و فرمانروایان، با اشراف محلی متحد شدند تا در بزرگترین شهرهای لمباردی، توسکانی و لیگوریا (Liguria) حکومت خود مختار اشتراکی تاسیس نمایند. در آلمان گاهی شوراهای شهر حقوق روحانیت و اشراف بلند پایه تر را غصب می کردند. فرایبورگ منشور آزادی های شایان تقلید خود را در سال 1120 بدست آورده است. این جنبش به لوبک و بعدها به شهرهای همبسته هانسه (Hanse towns) در دریاهای بالتیک و شمال گسترش یافت و حتی به شهرهای مستعمره مسیحی واقع در شرق نیز رسید.

در قرن سیزدهم شهرهای بزرگ بروژ، گنت (Ghent) و یپرس (Ypres) در قرن سیزدهم شهرهای بزرگ بروژ، گنت (Ghent) و یپرس (Ypres) ، طلبکارانِ کنت های فلاندرز عملا  بر تمام ایالت حکمرانی می کردند. در فرانسه شورش های انقلابی علیه اشرافیت و روحانیت، گاهی اوقات کمون های آزادی بنیان نهاد، اما اکثریت جوامع به یک حق رای از جانب فرماروایی خود قانع بودند، برغم محدودیت های آن ها در مقایسه با آزادی نسبی بورگ های انگلیسی پس از پیروزی نورمن ها. در نهایت آزادی شراکتی شهرها، رهایی را برای افراد به ارمغان آورد. هنگامی که اسقف ها در شهرهای آلمانی قدیمی تر با تازه واردین به عنوان سرف برخورد می کردند، امپراطور هانری پنجم قاعده کلی مبنی بر اینکه "تنفسِ هوای شهر آزادی می آورد" را در منشورهای اسپیر و وُرمز (charters for Speyer and Worms) تصدیق نمود. چنین شهرهای جدیدی که در زمین های اشرافان روحانی و غیر روحانی بنا شده بودند، به ساکنانی که بیش از یک سال و یک روز در آنجا سکونت داشتند آزادی اعطا می کردند. در فرانسه شهرهای جدید و باستیدها (شهرهای فرانسوی قرون وسطایی که به صورت شبه شطرنجی طرح ریزی شده بودند) به همین ترتیب به افراد برده حقوقی اعطا می نمودند

معماری

  شارلمانی ضمن اشتیاقی كه به استقرار دوباره عظمت سپری شده امپراتوری مقدس روم داشت ، احیای اسلوبهای ساختمانی رومیان را نیز تشویق می كرد ، و در معماری ، همانند پیكر تراشی و نقاشی نوآوریهایی كه تفسیر دوباره منابع رومی – مسیحی پیشین به عمل می آمد جنبه ای ضروری برای طرحهای متعلق به سده های میانه پیدا كردند . شاید درست آن باشد كه در اینجا به جای « احیا » واژه « واردات »  را به كار بریم زیرا سنت مدیترانه ای بنایی سنگی ، هیچگاه نمی توانست چیزی بیش از یك كنجكاوی ستودنی برای معماران شمالی باشد .