تبیان، دستیار زندگی

به کوشش خودم( این مقاله کپی پیست نیست).

شکل گیری تمدن های امروزی بشر ماحصل فعالیت های اقوام و فرهنگ های مختلف می باشد.از مهم ترین تمدن هایی که نقش مهمی درتمدن جهان ومخصوصا تمدن غرب داشته است تمدن یونان میباشد.با توجه به تسلط نسبی فرهگ و تمدن غربی به بخش وسیعی از جهان کنونی با شناخت ریشه های این فرهنگ و تمدن میتوان به اهمیت آن پی برد.    امروزه به هیچ عنوان نمیتوان تاثیر فرهنگ و تمدن یونان را در معماری, مجسمه سازی,شعر,فلسفه,ورزش,تئاتر,علوم و سیاست جهان منکر شد.وضعیت زیست محیطی هر تمدن به نوعی ویژگی های آنرا شکل میدهد.سرزمین یونان و جزایر وابسته به آن در شبه جزیره بالکان و جنوب شرقی قاره اروپا واقع شده است و قسمت زیادی از آن به شکل جزیره و شبه جزیره در داخل دریا پیش رفته است. 

¢  یونان امروزی با مساحت 131990 کیلومتر مربع شهر باستانی آتن را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرده است.کشورها و دریاهای همسایه یونان عبارتند از:آلبانی,یوگسلاوی م بلغارستان در شمال,دریای مدیترانه و دریای ایونی در مغرب و دریای اژه و ترکیه در مشرق.

سرزمین یونان شامل جزایر زیرمیباشد:جزایر سیکلاد,جزایر دریای اژه (مخصوصا جزیره کرت,ساموس,سبوس و ایوبوآ).وجود همین جزایر,شبه جزیره ها و رشته کوههای مرتفع سرزمین یونان را به صورت بخش های جدا از هم تقسیم کرده که این ویژگی زیست محیطی در ساختار سیاسی,اجتماعی و اقتصادی یونانی ها در طول تاریخ تاثیر بسیاری نهاده است.در مجموع,عواملی که از آنها یاد شد سرزمین یونان را به سه بخش شمالی,مرکزی و جنوبی تقسیم میکند.خلیج های ژرف,یونان جنوبی یا ((پلوپونز))را از بقیه یونان جدا میسازد طوری که کانال های ارتباطی اندکی بین آنها وجود دارد.این جداشدن بخش های مختلف یونان(مخصوصا توسط عوامل اقلیمی)در دوره باستان باعث شکل گیری ساختار سیاسی خاصی در یونان شد. این ساختار عبارت بود از دولت شهرهای متعددو عدم وجود دولتی واحد.قابل ذکر است که در کنار این ساختار سیاسی,ساختارهای مذهبی,اجتماعی و هنری نیز بوجود آمدند که بدانها اشاره خواهد شد.در کنار وضعیت زیست محیطی یونان باید به دریانوردی و بازرگانی یونان نیز اشاره کرد.آنها در کنار دریانوردی به کشاورزی و دامداری میپرداختند.وضعیت جوی یونان طوری میباشد که در طی 2ماه از زمستان باران میبارد و هوا نسبتا سرد است,اما در بقیه اوقات سال خورشد میتابد و آسمان تقریبا خالی از ابر میباشد.آب و هوای یونان نیز گرم و خشک میباشد.وجود معادن سنگ آهک,سنگ مس,سنگ آهن و نقره در کوههای یونان در کنار معادن غنی سنگ مرمر مرغوب باعث بوجود آمدن زمینه ای مناسب جهت رشد و شکوفایی معماری سنگی و پیکر تراشی شد.

¢  از قرن 8و9 قبل از میلاد هنر یونان به تدریج شکل می گیرد و به صورت سبک های مختلف رایج می شود.هرچند که مضامین هنری از مناطق دیگری گرفته شد ولی کم کم به هنر شاخص و برجسته خود دست یافت وبه سرعت تغییروتحول درسبک های مختلف یونان طی دوره های مختلفی به انجام رسید.

¢  شروع هنر یونان در سفالگری و نقاشی روی سفال بود که سفالگری هنری تجملی به شمار میرفت.یونانی ها در اغلب موارد اثار هنری خود را امضا میکردن.مراکز اصلی یونان آتن یا (آتیکا)به عنوان یکی از مهم ترین و بزرگترین مراکز تولید سفال و صادرات به شمار میرفت.

¢  قرن هفتم به بعد دوره ی خاورمآبی است که باارتباط با بین النهرین , سوریه ومصر گسترش میابد.

عدم پیوستگی نقوش با یکدیگر و استفاده از خطوط ضخیم در طراحی نقوش,طراحی اندام های انسانی بصورت های طبیعی تر, حجیم تر شدن نقوش و عدم استفاده ازتمام سطح سفال برای تزئین ازویژگی های سفالینه های این دوره میباشد.از قرن 7به بعد با هنر پیکره سازی در یونان مواجه میشویم که به صورت پیکره های کوچک بودند که برای تزیین سفال ها و تعدادی هم برای نذر در معابد ساخته می شدند.پیکره های یونانی بر خلاف نمونه های خود در مصر,سوریه و بین النهرین برهنه می باشند.از قرن 6 قبل از میلاد به بعد مجسمه هایی کاملا طبیعت گرایانه ساخته شد که حالتی بسیار ایستا دارند و طرز قرار گرفتن پاها و نحوه ی ایستادن بر گرفته از مجسمه های مصری است.یونانی ها در ابتدا برهنگی را نادرست و مضحک می دانستند ولی بعدها با تغییر نگرش و عقاید در فرهنگ خود,برهنگی یکی از ویژگی های فرهنگی آنان مخصوصا در هنر پیکره سازی تبدیل شد.

بررسی ادوار تاریخ هنر و معماری یونان

هنر و معماری یونان را به 4 دوره تقسیم می کنند:

1.هنر دوره هندسی(حدود سال 900 تا 700ق.م)

2.هنر و معماری در دوره ی کهن(آرکائیک)(حدود سال 700تا 480 ق.م)

3.هنر و معماری در دوره ی کلاسیک(حدود سال 480 تا323ق.م)

4. هنر و معماری در دوره هلنی(حدود سال 323تا 27ق.م)

معماری دوره کهن

   در این دوره دو جریان هنری مشخص وجود داشته است یکی شیوه دوریک که به سرزمین اصلی یونان تلق داشت و دیگری شیوه یونیک که به آسیای میانه و جزایر دریای اژه تعلق داشت.ساختمان های یونان از سه جزء ستون,سکو و اسپر تشکیل می شد که به ترکیب و رابطه میان این سه جزء شیوه گفته می شود.بناهای این دوره با استفاده از قطعات سنگ تراشیده شده و بدون استفاده از ملات ساخته میشد.ستون ها بسته به شیوه اشان از دو یا سه قسمت تشکیل شده اند:نخستین قسمت (بدنه)آن می باشد که در سطح آن شیارهای عمودی ایجاد شده است.سر ستون و پاسنگ نیز قسمت های دیگر ستون می باشند.

قابل ذکر است که ستون های دوریک فقط دو جزء اول را دارند  ولی ستون های یونیک و کورنتی دارای جزء سومی نیز به نام (پاسنگ) بوده اند.یکی از قدیمی ترین معابدی که در این دوره ساخته شد معبد (هرا) در المپیا می باشد (سال 600ق.م)این بنای دوریک دارای ستون هایی به ارتفاع 5/4 متر می باشد.

باسیلیکای (پاستوم)واقع در جنوب ناپل دیگر بنای دوریک می باشد(سال 550 ق.م).دلیل باسیلیکا نامیدن این بنا,شباهت آن به ساختمان رومی باسیلیکا می باشد. ستون های این باسیلیکا نیز بدون ملات کار شده است و این بدان معنا می باشد که یونانی ها باسیلیکا را به عنوان ساختمان نمی شناختند بلکه آن را تکه های عظیمی از یک پیکره می دانستند.قطعات بزرگ سنگ توسط میخ یا گیره هایی به شکل زانو و از جنس فلز به یکدیگر متصل میشدند.از آنجا که معماران یونانی از میزان مقاومت مصالحی که استفاده میکردند مطمئن نبودند برای افزایش ضریب اطمینان در کارهایشان در گوشه های بنا سرستون ها را بزرگتر در نظر میگرفتند,هم چنین با افزایش سطح اتکا به نسبت فواصلی که توسط سنگ های حمال پل بندی شده بود به میزان مقاومت بنا مطمئن تر می شدند.

   در مجاورت این باسیلیکا معبد هرا قرار دارد.معبدی که در سال 460 ق.م ساخته شده است.ستون های داخلی این معبد از ستون های خارجی اش بلندتر می باشد.شیوه این معبد نیز دوریک می باشد.

سبکهای معماری یونان                                                                       

¢  سبکهای معماری یونان را به سه دسته مهم تقسیم کرده اند (لازم به ذکر است که شیوه چهارمی هم وجود داشته که رونق زیادی پیدا نکرد) که عبارتند از:                  

¢  1)شیوه دوریک                                                                         

 در مورد این سبک توضیحاتی داده شده و در این بخش فقط به نسبت ارتفاع به قاعده ستونهای دوریک اشاره می شود. این نسبت در ابتدا 4به 1 بوده است اما در دوره کلاسیک به 5به 0.5 و 5 به 0.75 تغییر می کند در دوره هلنی نیز این نسبت تبدیل به 7به 1 شد.                              

¢  شیوه دوریک یا دوریسی که نام خود را از سرزمین مرکزی یونان گرفته است، اصلی ترین شیوه معماری یونان است . زیرا هم قدیمی تر و هم مشخصتر از سایر شیوه های یونانی است. ستون دوریک مشتمل بر بدنه ستون که از قاعده دایره برخوردار است و از پایین به بالا از قطر دایره کاسته می شود .
سطح بدنه ستون با شیارهای کم عمق عمودی به نام «قاشقیها» تزیین شده است. در انتها بخش بدنه با یک خط افقی معروف به «گلوبند» یا گلویی به سر ستون متصل می شود. سر ستون از بالشتگی و تاوه چهار گوش واقع بر روی آن تشکیل یافته است.

¢  2)شیوه یونیک                                                                                

¢  این شیوه دارای ستونهای بلند و باریک و سرستونی حلزونی شکل می باشد. سرزمین (ایونیا) که در ترکیه واقع شده است را منشا این سبک می دانند. البته هنوز بطور قطع نمی توان منشا ان را مشخص کرد. داشتن دیدهای مشابه در چهار طرف ستون یونیک و صلابت و استواری کمتر این شیوه نسبت به شیوه دوریک از نکات بارز این سبک می باشد. ستون یونیک نسبت به ستون دوریک دارای ارتفاع بیشتری می باشد و نسبت ارتفاع ان به قاعده اش 9 به 1 و 10 به 1 است.                               

¢  مهمترین عنصری که شیوه ایونیک را از نظام دوریک مجزا می کند، تغیر شکل سر ستونها است. ستون سنگی در شیوه ایونیک به جای اینکه مستقیماً روی سکوی پله دار (استیلوبات) قرار گیرد بر روی پایه ستون دایره شکلی که از سنگ یک پارچه تراشیده شده و دارای فرو رفتگیهایی نیز می باشد، قرار می گیرد. این سنگ حجاری شده روی یک لوحه سنگی مربع شکل قرار دارد که به این نوع پایه ستون در شیوه ایونیک «توروس» گفته می شود. سطح جانبی شیارهای قاشقی بدون گوشه سبک ایونیک بخش پایینی «آتنا» که به شکل مربع در انتهای دیوارهای مقصوره دیده می شود. در صورتی که در شیوه دوریک ساده رها می گردد. معابد بسیاری در یونان و سرزمینهای تابعه آن به شیوه ایونیک بر پا شده اند که می توان به معبدار ختئوم (ارختئون) در آتن و معبد آرتمیس در افسوس و ... اشاره کرد

¢  3) شیوه کورنتی                                                این شیوه که فقط از نظر سزستون با شیوه یونیک تفاوت دارد.با ابتکار معماری به نام (کالیماخوس) رواج پیدا کرد. استفاده از این شیوه دریکصد سال اول به درون ساختمان معابد محدود می شد. اولین نمونه شناخته شده از کاربرد شیوه کورنتی در محیط بیرونی ساختمان بنای یادبود (لوسیکراتس) در سال 334 قبل از میلاد می باشد.

ویژگی آن: سر ستونی به شکل کاسه ی زنگ رو به بالا، با آرایش برگ کنگری به گرد آن است. بدنه ستونی کرنتی هم از بدنه ی ستون دوریک باریکتر و بلندتر است. ولی قطر آن، مانند بدنه ستون ایونیک، از روی پایه ستونی به یک میزان بالا می رود. بهترین نمونه معبدی که به این شیوه ساخته شده، معبد زئوس (سده دوم ق م) در شهر آتن است. سر ستون کرنتی با ظرافت بسیار تزئینی اش بیشتر به عنوان یک المان تزئینی مورد توجه بوده و دقت بسیار زیادی که در حجاری های پیکره ها بکار رفته، در سر ستونهای این شیوه نیز دیده می شوند .

¢  تفاوتهای بین سه شیوه دوریک یونیک و کورنتی                   

¢  1)نوع پلکان یا صفه                                           

¢  2)نوع تزئینات ستون                                           

¢  3)حاشیه حمال                                                  

¢  4)نوع پایه ستونها                                                     

¢   5)وجود پیکره های الهه ها در قسمت طره در شیوه دوریک                           

¢  6)چهاربخشی های کتیبه                

¢  7)نوع سرستونها                            

¢  8)ضخامت و ظرافت ستونها

¢  لازم به ذکر است که سرستون کورنتی نسبت به دو شیوه دیگر فرعی تر و ضمیمه انها بود که از نقوش و تزئینات گیاهی تشکیل شده بود.                      

¢  معماری دوره کلاسیک

¢     قرون 4و5ق.م دوران تحول,تکامل,ثبات و شکوفایی هنر و معماری یونان می باشد.این دوره که تقریبا فاصله بین تولد (پریکلس)و مرگ ارسطو می باشد آنچنان بر تمدن های جهان تاثیر گذاشته که آن را مهم ترین دوران تاریخ می دانند. یکی از بزرگترین هنرمندان این دوره (فیدیاس) می باشد.او از سال 447تا 438ق.م در پارتنون به مجسمه سازی و حجاری مشغول بود.فیدیاس که کار خود را با نقاشی آغاز کرده بود پس از رو آوردن به پیکره تراشی از هنر نقاشی نیز استفاده کرد.او بر معماری بناهای دوران پریکلس نظارت می کرد و مخصوصا وظیفه طراحی تزئینات آن را بر عهده می گرفت.فیدیاس مجسمه های مهمی در آکروپولیس از خود به جای گذاشته است.

¢  است.یکی از این مجسمه ها که زیباترین و بهترین کار فیدیاس است آتنه لمونسی می باشد که به دستور مهاجران آتنی مقیم لمنوس و از جنس برنز ساخته شده است.یکی از ویژگی های خاص این مجسمه مقیاس بزرگ آن می باشد.

قرن 5 قبل از میلاد زمانی بود که سبک معماری دوریک در سراسر یونان رواج پیدا کرد و تعداد کمی بنای یونیک از آن دوره به جای مانده است.در این دوره ستون های دوریک بلندتر و باریک تر شدند. معماری معبد در این دوره در سراسر یونان رواج پیدا کرد. در قرن 5 معابد بزرگی چون(سگستا),(سلینوس),(پوسیدونیا)و (آکراگاس)ساخته شدند.(ایکتینوس)معمار پارتنون,معبدی را برای آپولون طراحی کرد.این معبد در نزدیکی (فیگالیا)در (پولوپونز)واقع شده بود محوطه وسیعی داشت که اطراف آن ستون های دوریک قرار گرفته است.طرح این بنا با پارتنون متفاوت می باشد.

در سال 400ق.م پس از جنگ ایران و یونان,ایرانیان قبل از عقب نشینی با حمله به پیکره ها و معابد تپه آکروپلیس آنها را از بین بردند چرا که این تپه از زمان میسنی ها به صورت دژی تسخیرناپذیر در آمده بود.معماران عصر پریکلس با احیای بناهای آکروپلیس عصر جدیدی را در هنر و معماری یونان رقم زدند.یکی از بناهایی که مورد بازرسی قرار گرفت معبد پارتنون میباشد.بازسازی این معبد در سال 447ق.م توسط ایکتینوس به کمک کالیکراتس و به نظارتفیدیاس و پریکلس انجام شده است.مصالح مورد استفاده که سنگ مرمر سفید (با رگه هاییاز دانه های آهن)می باشد از کوه پنتلیکوس آورده شد.سنگ های مورد استفاده که به صورت صیقل خورده و چهارگوش درآمده بودند بدون استفاده از ملات بر روی یکدیگر قرار گرفته بودند.این بنای مستطیل شکل که به سبک دوریک ساخته شده بود در اندام خود دارای تناسباتی همچون قانون تناسبات پولوکلیتوس بود.

¢      ویژگی دیگر معماری دوران کلاسیک که در این بنا مشهود است پرهیز از نظم و مقررات هندسی می باشد که باعث خلق نوعی زیبایی میشود.بطور مثال قسمت مرکزی صفه پله داری که در زیر ستون ها قرار گرفته است کمی بلندتر از دو انتهایش می باشد و ستون ها نیز به سمت داخل کشیده شده اند و این در حالی است که فاصله بین ستون ها یکسان نمی باشد و در گوشه های معبد به یکدیگر نزدیک شده اند.این پرهیز از نظم که بطورعمدی صورت گرفته است از سوی صاحب نظران دارای دلایل متفاوتی می باشد.عده ای اعتقاد دارند که هدف از این انحرافات ,اصلاح خطای دید آدمی می باشد.نظریه ی دیگری که وجود دارد حاکی از عملکردی بودن این انحرافات می باشدبطور مثال همان قسمت مرکزی صفه پله دار که از آن صحبت شد,جهت زه کشی بدان صورت درآمده است.

¢     آكروپولیس ( Acropolis ؛ به یونانی قدیم: بلندشهر یا دژشهر). در شمال شرقی پارتنون در آتن پایتخت یونان در مرتفع ترین نقطه دشت و ۱۵۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. مجموعه تاریخى ‌آكروپولیس براى مردم یونان یك نماد ملى است بر همین اساس هر شهر یونان باستان داراى آكروپولیس معادل دژ یا قلعه مستحكم بوده است. این مجموعه با دقت و ظرافت بسیار دقیق هندسى و ریاضى ساخته شده است.

¢     آکروپلیس آتن معروف به آکروپلیس، به معنای شهر مرتفع یا صخره مقدس که در یونان و تمام دنیا فراوان است. اگر چه آکروپلیس های دیگری در یونان قرار دارد، اهمیت این آکروپلیس آنقدر زیاد است که نام آکروپلیس به عنوان اسم خاص مربوط به همین مکان است. آکروپلیس رسما به عنوان بنای برجسته در میراث فرهنگی اروپا در 26 مارس 2007 (6فروردین 1386) به ثبت رسیده است.

آکروپلیس بر روی یك تپه سنگی صاف که دارای 150متر ارتفاع از سطح دریاست در داخل شهر آتن یونان بنا گردیده است. قبلا این بنا به نام "سکروپیا" مشتق از نام افسانه ای مرد ماری، به نام ککروپس یا سکروپس اولین پادشاه آتن نامیده می‌شد