تبیان، دستیار زندگی

استان گیلان  به مركزیت كلانشهر رشت شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته‌كوه البرز و بخش غربی كرانه‌های جنوبی دریای خزر می‌باشد طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است.گیلان از پنج بخش بیه پیش، بیه پس، طالش و بخش‌هایی از سرزمین‌های طارم و طالقان علیا (كه در قدیم، از آن‌ها به دیلمان، گیل‌ها، كادوسپیان، كاسپینا و قلمرو امردان یاد می‌شده است.) تشكیل شده است. دربارهٔ اسم گیلان و معانی واژهٔ گیل، نظرات مختلفی ابراز شده است. لغت نامه دهخدا گیلان را ماخوذ از واژهٔ  گیل به اضافهٔ پسوند «ان» دانسته و افزوده است كه در پهلوی به معنای مملكت گل بوده است

یك سال پس از تصویب متمم قانون اساسی یعنی در سال ۱۳۲۵ هجری قمری تشكیل ایالات و ولایات به تصویب دومین دورهٔ قانون‌گذاری مجلس شورای ملی رسید. در این قانون ولایت چنین تعریف شده‌است: قسمتی از مملكت كه دارای یك شهر حاكم‌نشین و توابع باشد اعم از این كه حكومت آن تابع پایتخت یا تابع مركز ایالتی باشد. در آن زمان گیلان جزو ۱۲ ولایت ایران بود. پس از این قانون اولین قانون تقسیمات كشوری در آبان ماه ۱۳۱۶ خورشیدی، تهیه و تصویب شد. بر اساس این قانون ایران به استان‌های شمال، غرب، جنوب، شمال غرب، شمال شرق و مكران تقسیم شد. بر طبق این تقسیم‌بندی شهرستان گیلان از توابع استان شمال بود و شامل مناطق زیر بود.      
مركز: كوچصفهان

1. بندر انزلی، چهار فریضه، خمام، گسكر  مركز: بندر انزلی


2. لاهیجان، رانكوه، دهشال  مركز: لاهیجان


3. گركانرود، اسالم، توالش (مركز: گركانرود

این تقسیم‌بندی هم چند ماه بیشتر دوام نیاورد و در ۱۹ دی ماه همان سال مصوبهٔ قبلی اصلاح شد و استان‌های ایران به استان‌های یكم تا دهم تغییر پیدا كردند. 

گیلان جزو شهرستان‌های استان یكم بود و شامل هفت بخش رشت، فومنات، رودبار، لاهیجان، بندر انزلی، توالش و لنگرود بود.  از ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۳۹ با توجه به مادهٔ ۱۳ قانون وظایف و اختیارات استانداران (دولت مكلف است با توجه به سابقهٔ تاریخی نام استان‌ها را تعیین و اعلام كند) نام استان یكم به استان گیلان تبدیل شد. در ۷ بهمن سال ۱۳۴۰ شهرستان اراك از استان گیلان جدا شد و به استان تهران ملحق شد. شهرستان زنجان نیز كه تا تاریخ ۶ مرداد سال ۱۳۴۸ از توابع استان گیلان بود، از گیلان جدا شد.  بر طبق آخرین تغییرات استان گیلان ۱۶ شهرستان، ۴۹شهر، ۴۲ بخش و ۵۱۶ دهستان و ۳۰۴۳ آبادی (روستا، مزرعه، مكان)دارد.   
شهرستان‌های این استان، در حال حاضر، عبارتند از: شهرستان آستارا، شهرستان آستانه اشرفیه، شهرستان املش، شهرستان بندر انزلی شهرستان تالش، شهرستان رشت، شهرستان رضوانشهر، شهرستان رودبار شهرستان رودسر، شهرستان سیاهكل، شهرستان شفت، شهرستان فومن شهرستان لاهیجان، شهرستان لنگرود، شهرستان ماسال، شهرستان صومعه سرا.

جاذبه‌های طبیعی گیلان را می‌توان به شش بخش تقسیم كرد

• 
  
  سواحل دریا
  
  


• 
  
  شهرهای رودسر، آستارا، بندر انزلی، كلاچای، چابكسر و كیاشهر، در كنار دریا قرار دارند  
  
  


• 
  
  تالاب‌ها‌
  
  


• 
  
  تالاب انزلی، از جمله زیباترین مناظر آبی ایران است. تالاب انزلی، از مهم‌ترین تالاب‌های جهان محسوب می‌شود كه به همین دلیل، كنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها، در این شهر مورد تصویب واقع شده‌است. این تالاب، از سال ۱۳۸۴ خورشیدی در معرض خطر نابودی قرار گرفته‌است.
  
  


• 
  
  رودها
  
  


• 
  
  جنگل‌ها
  
  


• 
  
   جنگل‌های لنگرود در لیلا كوه، جنگل‌های تالش، جنگل‌های لاهیجان و جنگل‌های دیلمان از جمله جنگل‌های زیبا و دیدنی گیلان است.
  
  


• 
  
  دریاچه‌ها
  
  


• 
  
   بزرگ‌ترین دریاچهٔ جهان (دریاچه خزر)، در شمال این استان واقع شده‌است
  
  


• 
  
  آب‌های معدنی
  
  

مناطق ییلاقی گیلان كه در حال حاضر بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارت اند: 

 از نواحی ییلاقی جواهردشت؛ در ارتفاعات شرق گیلان، منطقهٔ شمالی كوه زیبای سماموس قرار دارد و ییلاقِ نواحی چابكسر، قاسم آباد، واجارگاه، كلاچای و رحیم‌آباد به شمار می‌رود. این ییلاق، از زیباترین نقاط جغرافیایی ایران محسوب می‌شود.     ییلاق‌های واقع در مسیر درهٔ رودخانه پلرود شهر كلاچای

• ییلاق‌های دیلمان و اسپیلی؛ ییلاق‌های این ناحیه، هم از نظر چشم‌انداز و هم از نظر آثار تاریخی و فرهنگی دارای اهمیت بسیار است ییلاق‌های نواحی رودبار؛ این ییلاق‌ها را می‌توان به دو قسمت تقسیم كرد: نخست ییلاق‌های واقع در شرق سفیدرود كه عمدتاً در بخش عمارلو، توتكابن و پره‌سر قرار دارند ییلاق‌های تالش و آستارا. 

آب و هوای گیلان، معتدل مدیترانه‌ای و ناشی از آب و هوای كوهستانی البرز و دریای خزر است

برخی منابع معتقدند، چهار میلیون نفر گیلانی در منطقه زندگی می‌كنند كه مذهب اصلی ایشان، شیعه علوی است.                  ت

اگرتوصیف اصیل‌الدین زوزنی را كه درسال ۶۵۲ هجری از گیلان به دست داده مبنای تحلیل خود قراردهیم، باید بگوییم كه به طور كلی تقسیمات جغرافیایی در گیلان عموماً بر پایه‌ٔ واحد «ده» و«روستا» بنا شده بود و شهر به مفهوم واقعی در واژه‌شناسی گیلكان در این دوره نه فقط جایگاه اندكی داشت بلكه حتا آن را بیشتر با واژهٔ «بازار» می‌شناختند كه در فرهنگ گیلان بیشتر یك اتفاق موقتی بود كه در هر هفته در برخی از سكونتگاه‌ها عموماً یك یا دو بار در هفته اتفاق می‌افتاد. او در مورد تقسیمات محلی گیلان می‌نویسد كه: «هر ده عدد خانه را دیه گویند و هر ده دیه را صده و هر ده صده را خانی و بافواه شفاهاً گویند فلان ناحیت چندین خانی است» . چنان كه پیداست دراین تقسیم‌بندی، مبنای تقسیمات محلی-جغرافیایی از واحد تعداد خانه‌ و سپس ده‌ ساخته شده‌است. در همین نوشته گفته می‌شود كه: «بازاریان را شهری و برزیگران را گیل گویند» ^.پیداست كه دراین زمان بازار و گوراب كه تنها به صورت موقت در یك روز هفته اتفاق می‌افتاد به واژهٔ شهر مفهوم واقعی می‌داد. این بدان معنی بود كه شهر به مفهوم دائمی وجود نداشت بلكه با جمع شدن مردم به طور موقت در یك روز و تشكیل بازار یا «گوراب» كه از همان انبوهه و گروه گرفته شده بود شكل می‌گرفت.                              

با آغاز سده بیستم میلادی، اماكن باستانی در گیلان، مانند تپه مارلیك (نزدیكی دره گوهر دشت)، مورد توجه ویژه باستان شناسان قرار گرفت. در حفاری‌های انجام شده در تپه مارلیك (كه قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد) ظروف سفالین، مجسمه‌های كوچك از طلا، نقره و برنز و اسلحه‌های برنزی كشف شد. همچنین كاوش‌هایی كه طی سالهای ۱۹۶۱-۱۹۶۲ میلادی انجام گرفت، به كشف آرامگاهی پادشاهی انجامید. كلكسیون قابل توجهی از جواهرات نیز از این آرامگاه‌ به دست آمد. طرز ساخت این اشیاء و وفور طلا و نقره در این آثار باستانی، خبر از خبرگی سازندگان و ثروتمندی مردمان گیلان می دهد.  اسكندر نتوانست گیلان را فتح كند.  
گردنبند ایرانی نماد سواستیكا كه در گیلان پیدا شده و دارای قدمت حدود یك هزار سال قبل از میلاد می‌باشد، موزه ملی ایران

به نظر می‌رسد كه گیله‌ها حدود ۲۰۰۰ سال پیش وارد ساحل جنوبی دریای خزر شدند و همراه با دیلمیان در خاور سفید رود سكنی گزیدند. در هجوم عرب‌ها گیلان به اشغال آنان در نیامد. هر چند كه منابع خلفا عباسی خبر از پرداختن مالیات از سوی گیلانی‌ها می‌دهد به نظر می‌رسد كه ایشان مردمان باختر سفید رود بوده‌اند و مردم خاور سفید رود هیچگاه زیر كنترل آنها نبوده‌اند. تغییر دین به اسلام پس از ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال از ورود آن به ایران آغاز شد. همچنین دودمان بوییان در سده چهارم از لاهیجان بر خواستند كه نواحی مركزی و غربی ایران و فارس را از تصرف خلفا آزاد كردند.

گیلان به طور سنتی از سوی مردم بومی به عنوان سرزمینی شامل دو منطقه مجزا كه به وسیله سفیدرود از هم جدا می‌شوند شناخته می‌شود. نویسنده حدودالعالم از مردم دو منطقه با عنوان این سوی رودیان و آن سوی رودیان نام می‌برد و روی شخصیت ستیزه جوی مردان اش تاكید می‌كند، كه در نبردهای بین روستاها كه تا زمانی كه سن بالا، آنان را به متعصبانی مذهبی تبدیل كند، تنها پیشه انهاست، ظاهر می‌شود. منابع جدیدتر عمدتاً به لغتهای محلی بیه پیش و بیه پس اشاره می‌كنند.  واژه گیلكی بیه به معنای آب، بازمانده‌ای از لغت قدیمی ایرانی آو است. 

مناطق عمده حاكمان خود شان را داشتند كه اغلب در حال جنگ با همدیگر بودند. اما با هم همكاری می‌كردند تا از نزدیكی به قدرتهای خارجی دوری كنند. كوههای بلند با گذرگاههای باریك پرپیچ و خم، جنگلهای غیر قابل تسخیر، بارانهای فراوان، و اقلیم نامناسب، موجب می‌شد فاتحان قدرتمند، خیال كنند عاقلانه‌است تا به یك نشانه اتحاد  مثلاً بازدید از بارگاه ، و پرداخت منظم خراج، قناعت كنند. بنابراین تا زمانی كه موفق می‌شد یك حكومت خودمختار بماند، منطقه‌ای شد مطلوب پناهندگان سیاسی، از جمله شاه اسماعیل صفوی كه در جوانی و پیش از رسیدن به قدرت به مدت ۶ سال در گیلان پناهنده شد.