تبیان، دستیار زندگی

با توجه به پاسخ های پیشین به چندین مورد از حکمت ها و فلسفه های روزه اشاره می کنیم :

فضیلت روزه داری

بدان که مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم از حق تعالی روایت می کند که: «کُلُّ حَسَنةٍ بِعَشْرِ أَمْثالِها إِلاَّ الصِّیامَ فِاِنَّهُ لِی وَ أَنَا أُجْزی بِهِ». و هم چنین می فرماید: «بدان خدای که جان من در قبضه قدرت اوست که بوی دهن روزه دار به نزدیک حق تعالی خوش تر است از بوی مشک پیش شما».

و روزه دار را به لقای حق جلَّ جلاله که اعظم سعادات است وعده داده اند. چنان که از جناب رسالت مشهور است که: للصَّائم فَرْحَتانِ فَرْحَةٌ عَنْدَ اِفْطارِه وَ فَرْحَة عَنْدَ لِقاءِ رَبِّه»

و هم چنین در خبر است که: چون رمضان درآید درهای بهشت بگشایند و درهای دوزخ ببندند و شیاطین را در بند کنند، و ندا کننده ای آواز دهد که: ای طالب خیر! بشتاب که وقت توست، و ای جوینده شرّ! باز ایست که نه جای تو است.

مقصود از روزه

بدان که مقصود از روزه آن است که حجاب شهوت و غضب از پیش دیده دل برخیزد تا به سرّ ملکوت آسمان و زمین بینا شود؛ چه روح آدمی از عالم ملکوت است و او را از اتصال به ارواح

مَلَأِ اعلی و مکالمه ساکنان سُرادقات قدس و مناجات حضرت صمدیت، شیاطین باز می دارند.

آلت شیاطین در اغوا و اضلال آدمیان، «غضب» و «شهوت» است.

کی توانستی برون آوردن آدم را ز خُلد  ;گر نبودی راهبر ابلیس را طاووس و مار 

خشم و شهوت، مار و طاووس اندر در ترکیب تو  ;دیو را آن پایمرد و نفس را این دستیار 

دیگر به گرسنگی ماده غضب و شهوت ضعیف می شود و از آن شیطان نزار می گردد و آلت و سلاحش نمی ماند. او نیز وسوسه نمی تواند کرد. و برای آن عیسی علیه السلام حواریان را وصیت کرده است که: «جّوعوا بطونکم... لعلّ قلوبکم تری اللّه ».

سبب خشم و شهوت از لقمه است  ;آفت ذهن و فطنت از لقمه است 

امّا گرسنگی به افراط هم زیان کار است، و از آنجا خوف جنون و فساد دماغ و امراضِ دیگر بود. علی الجمله در همه چیزی اقتصاد مطلوب است و طالب را «خَیرُ الأُمُورِ أَوْسَطُها» باید که پیوسته نصب العین بود.

درجات روزه

بدان که پیش محقّقان، روزه را سه درجه است: «روزه عوام» ترک طعام و شراب و جماع است از صبح تا نماز شام. و «روزه خواص» حفظ هفت اندام است از جرایم و معاصی. چون نگاه داشتن زبان از دروغ و فحش و غیبت و نگه داشتن چشم از نگریستن به هوی و شهوت، و نگه داشتن گوش از استماع هذیان و فحش و عبث و غیر آن، و نگه داشتن دست و پای و دیگر اعضاء از محرمات و منهیات شریعت.

و «روزه خواص خواص» مراقبت خواطر و حفظ سرّ است از التفات به ما عدای حق جلَّ جلاله، چه ایشان اهل فقراند، و سرمایه و زاد ایشان در سلوک راه خدای نیستی است.

إِنَّ اللّه َ اِشْتَری مِنْ الْمُؤْمِنینَ اَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ» و تا از ایشان ذرّه ای باقی باشد هنوز کمال صوم این درجه جمال نداده بود.بدان که در روزه ماه رمضان چند فریضه است: اول: مراقبت و طلب ماه، تا معلوم شود که بر بیست و نه است یا بر سی. و در دیدن ماه رمضان بر قول یک عدل اعتماد روا بود به خلاف هلال شوال که تا دو عدل گواهی ندهند، مسموع نَبُود احتیاطا عبادت را. و اگر از معتمدی که پیش وی صادق بود بشنود که ماه دیدم، روزه بر وی واجب شود و اگر چه قاضی بر آن حکم نکند.

فریضه دوم: نیت است. باید که هر شب نیت کند و یاد دارد که این روزه ماه رمضان است و فریضه ای است واداشت. و اگر روزه فرض را به روز نیت کند روا نبود مگر تطوّع را، که مصطفی در حجره رفتی، گفتی: هیچ چیز هست که بخورم؟ اگر بودی حاضر کردندی، بخوردندی. و اگر نه؛ گفتی: من نیز به روزه ام.

فریضه سوم: آنکه هیچ چیز به قصد به باطن خود نرساند. و اگر بی قصد وی چیزی به باطن رسد. چون مگسی که بپرّد، یا غبار راه یا آب مضمضه که به کام جَهَد زیان ندارد.

و هم چنین قصد کردن و حجامت کردن و سرمه اندر چشم کشیدن و میل در گوش کردن روزه باطل نکند. و اگر بامداد یا شبانگاه بر گمان چیزی بخورد، آنگه او را ظاهر شود که پس از طلوع صبح بوده است یا پیش از غروب آفتاب، روزه را قضا باید کرد.

فریضه چهارم: آن است که از مجامعت احتراز کند.

فریضه ششم: آن است که به قصد قی نکند و اگر بی اختیار قی برون افتد، روزه اش باطل نشود. امّا سنّت های روزه نیز شش است: تأخیر سحور، و تعجیل افطار به خرما یا به آب، پیش از نماز، و ترک مسواک بعد از زوال، و سخاوت کردن به صدقه و طعام دادن، و قرآن بسیار خواندن، و اندر مسجد اعتکاف کردن. خاصه اندر عشر اخیر که لیلة القدر در وی است. و مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم در این عشر جامه خواب اندر نوشتی، و او و اهل او از عبادت نیاسودندی مراقبه لیلة القدر را.