تبیان، دستیار زندگی

پاسخ اجمالی:
همه علوم امامان حضوری و لدنی است زیرا:
اولاً: منابع علمی ائمه كه در قرآن و روایات ذكر گردیده، آگاهی به تمام معانی قرآن، ارث از رسول اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و تأییدات الهی و الهایات قلبی وارتباط با فرشتگان بوده است، با وجود این منابع چه نیازی به كسب علم نیز بشر است.

ثانیاً: شرایطی كه علم ائمه معصوم دارد از حیطه قدرت بشر خارج است.

ثالثاً: در پاره ای از روایات تصریح شده است كه همه علوم مورد نیاز را خداوند به ائمه داده است.

رابعاً: بعضی از ائمه در سنین طفولیت به امامت رسیده اند و از همه چیز آگاه بودند و نیازی به تعلم و فراگیری از دیگران نداشتند.
پاسخ تفصیلی:

نخستین شرط برای تصدی مقام امامت علم و آگاهی و دانش نسبت به تمام معارف دینی و نیازهای مردم و آنچه در امر تعلیم و تربیت و هدایت و اداره جوامع انسانی لازم است، می باشند و بدون چنان علمی این مسئولیت هرگز به انجام نمی رسد، و ائمه اطهار ـ علیه السلام ـ از چنین علمی برخوردار بودند و معلومات خویش را هرگز نزد معلمان و در مكتب خانه ها و كلاس های درس كسب ننموده اند بلكه آنچه علم داشته اند علم حضوری (لدنی) بوده است زیرا:
اولاً: با دبیر و تحقیق و تفحص در قرآن مجید و روایات منابع علمی امامان در پنج منبع خلاصه می شود.

1ـ آگاهی كامل از كتاب اللَّه
قرآن مجید بگونه ای كه تفسیر و تأویل و ظاهر و باطن و محكم و متشابه آنرا بخوبی می دانند،[1] قرآن در این باره فرموده: "ما یعلم تأویله اِلااللَّه و الراسخون فی العلم". امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: "راسخان در علم امیر مؤمنان بعد از او هستند".[2]

2ـ وراثت از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ :

پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ تمام معارف و شرایع اسلام را به علی ـ علیه السلام ـ آموخت و طبق بعضی از روایات علی ـ علیه السلام ـ با خط خود در كتابی نوشت و این علم و آگاهی نسل اندر نسل به فرزندان علی ـ علیه السلام ـ یعنی امامان معصوم رسید.[3]

3ـ ارتباط با فرشتگان:
ائمه مانند خضر و ذوالقرنین و مریم كه مطابق ظاهر آیات قرآن با فرشتگان الهی ارتباط داشتند و حقایق از عالم غیب به آنان الهام می شد، هستند.[4] از حسن بن یحیای مدائنی نقل شده كه از امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسیدم: هنگامی كه سئوالی از امامی می شود چگونه (و با چه علمی) جواب می دهد؟ امام فرمود: گاهی به او الهام می شود و گاهی از فرشته می شنود و گاهی هر دو.[5]

4ـ روح القدس:
از روایاتی كه در منابع اهل بیت ـ علیه السلام ـ وارد شده به خوبی بر می آید كه روح القدس روح مقدسی بوده كه با همه پیامبران و انبیاء و معصومین بوده و امدادهای الهی را در موارد مختلف به آنها منتقل می ساخته.[6]

5ـ نور الهی:[7]

همانطور كه ملاحظه فرمودید منابع علم امامان معصوم متعدد و متنوع است در درجه اول آگاهی آنها به تمام معانی قرآن مجید و در درجه دوم علومی است كه از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به آنها به ارث رسیده است و در درجه بعد تأییدات الهی و الهامات قلبی و ارتباط با فرشتگان و عالم غیب است، و در هیچ منبعی نقل نگردیده كه امامی نزد معلمی درس خوانده باشد و یا بعنوان متعلم در مكتب خانه ای حاضر شده باشد و اصولاً با وجود این منابع متصل به علم لایتناهی الهی كه همه اش هم حضوری است چه نیازی است كه به علم حصولی در نزد افراد كه شأن علمی شان به مراتب از خود ائمه پایین تر است روی آورند.

ثانیاً: امامان به عنوان جانشیان پیامبر كه قلمرو مأموریتش جسم و جان و دنیا و آخرت می باشد باید علم و دانشی در خور مأموریت عظیمشان داشته باشند تا مردم به آنها اعتماد كنند و دین و آیین خود را در اختیار آنها قرار دهند این علم :

1-    باید خالی از نقص و اشتباه باشد و گرنه جلب اعتماد نمی كند.

2-    باید در خور مأموریتشان باشد یعنی از گذشته و حال و آینده آگاه باشند.

3-    چون مأموریتشان ظاهر و باطن اجتماع و درون و برون مردم را شامل است این علم باید چنین معلوماتی باشد.[8]

 و پر واضح است كه علمی با چنین شرایطی از عهده بشر قاصر و عاجز بیرون است و تنها منبعی كه می تواند چنین شرایطی داشته باشد اتصال به غیب و با علم لدنی و حضوری است و الاّ از علم حصولی كه ساخته و پرداخته حس و تجربه بشری است چنین چیزی ساخته نیست.

ثالثاً: پاره ای از روایات تصریح شده است كه حجج الهی و ائمه معصومین ـ علیه السلام ـ همه علوم را از ناحیه خداوند تبارك و تعالی دریافت می دارند كه در ذیل به دو نمونه از این روایات اشاره می كنیم:

1ـ حضرت امام رضا ـ علیه السلام ـ در ضمن حدیث مفصلی درباره امامت فرمود: هنگامی كه خدای تعالی كسی را (به عنوان امام) برای مردم بر می گزیند به او سعه صدر عطاء می كند و چشمه های حكمت را در دلش قرار می دهد و علم را به وی الهام می كند تا برای جواب از هیچ سئوالی درنمانده و در تشخیص حق سرگردان نشود.[9]

2ـ حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ فرموده اند: "كسی كه گمان كند خدا بنده ای را حجت خویش در زمین قرار داده، سپیس تمام آنچه را او به آن نیاز دارد از وی پنهان می كند بر خدا افتراء زده است"[10] ملاحظه می فرمائید كه در روایت اول تصریح دارد بگونه ای علم به امامان الهام می شود كه از هیچ سئوالی درنمانند و در روایت دوم ظاهر می شود هر كس بگوید كه خداوند همه علوم مورد نیاز امام را به او نداده به خدا افتراء زده، بنابراین نیازی به اكتساب نیست.

رابعاً: امامان معصوم ـ علیه السلام ـ از دوران كودكی از قوه قدسیه الهامی برخوردار بوده اند و نسبت به همه علوم و دانش ها مهارت داشته اند و در برابر همه پرسش های مردم در زمینه های گوناگون برای ایشان عرضه می شد بدون آنكه به كتب و مأخذی مراجعه كنند بی درنگ پاسخ لازم و قانع كننده ای را ارائه می نودند.


 استاد مصباح در این زمینه می فرماید: بی شك اهل بیت پیامبر بیش از سایر مردم از علوم آن حضرت بهره مند بودند ولی علوم ائمه اهل بیت منحصر به آنچه از پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شنیده بودند نبوده بلكه ایشان از نوعی علوم غیر عادی نیز بهره مند بوده اند كه به صورت الهام و تحدیث به ایشان افاضه می شده است و با چنین علمی بود كه بعضی از ائمه اطهار در سنین طفولیت به مقام امامت می رسیدند و از همه چیز آگاه بودند و نیازی به تعلم و فراگیری از دیگران نداشتند.[11]

حاصل آنكه همه علم امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ حضوری و لدنی بوده است و از ناحیه خداوند تبارك و تعالی به ایشان رسدیه یا بواسطه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و یا بواسطه الهام و یا بواسطه تحدیث فرشتگان و نیازمند كسب علوم از دانشمندان بشری نبوده اند بلكه این ائمه بوده اند كه مشكلات علمی دانشمندان را حل می نموده اند و تاریخ بهریتن شاهد بر این مدعا است.
برای مطالعه بشتر در زمینه علم امامان مراجعه كنید به:

1ـ پیام قرآن اثر آیت اللَّه مكارم شیرایزی، ج9، ص115 تا ص132.

2ـ آموزش عقاید اثر استاد مصباح یزدی از ص320 تا ص325.

3ـ كتاب امامت و رهبری نوشته محمد حسین مختاری مازندرانی از ص75 به بعد مراجعه نمائید.


منابع :
[1] . آیةاللَّه مكارم شیرازی، پیام قرآن )دار الكتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1377) ج9، ص119.
[2] . اصول كافی، ج1، ص213.
[3] . آیةاللَّه مكارم شیرازی، پیام قرآن (پیشین) ج9، ص131-126.
[4] . آیةاللَّه مكارم شیرازی، پیام قرآن (پیشین) ج9، ص131-126.
[5] . آیةاللَّه مكارم شیرازی، پیام قرآن (پیشین) ج9، ص131-126.
[6] . آیةاللَّه مكارم شیرازی، پیام قرآن (پیشین) ج9، ص131-126.
[7] . آیةاللَّه مكارم شیرازی، پیام قرآن (پیشین) ج9، ص131-126.
[8] . آیةاللَّه مكارم شیرازی، پیام قرآن (پیشین) ج9، ص116-115، با مقداری تغییر و تلخیص.
[9] . مجلسی، بحار الانوار، ج26، ص137.
[10] . مجلسی، بحار الانوار، ج26، ص137.
[11] . استاد مصباح یزدی، آموزش عقاید (سه جلد در یك جلد) انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، 1378، ص322-321.