در غرب اصفهان کوهی به نام آتشگاه قرار دارد و بر فراز آن آتشگاهی از دوران ساسانیان به جای مانده است که بعدها در دوران اسلامی نیز آثار دیگری به آن افزوده شده است. این بنا از خشتهای بزرگ با ملاط خاک رس ساخته شده است و پلان آن دایره است. ابن خرداد در قرن سوم از این آتشگاه نام برده است.
در قرن چهارم نیز ابن حقول در کتاب صوره الارض مینویسد :ماربین در مغرب اصفهان واقع است ..در این بخش تل بزرگی مانند کوه است و بر آن قلعه ای بنا شده و در آن آتشگاهی است که میگویند آتش آن از آتشهای ازلی است.مافروخی مورخ قرن پنج بنای آتشگاه را به مهر یزدان ملکی ازملوک طوایف ناحیه لنجان نسبت میدهد.مسعودی در مروج الذهب میگوید در این محل بت خانه ای بوده که گشتاسپ پس از اینکه دین مجوس را برگزید بر جای بت خانه آتشگاهی بنا نمود. حمد الله مستوفی قزوینی احداث این آتشگاه را به بهمن فرزند افراسیاب نسبت میدهد.
حمزه اصفهانی در کتاب اصفهان خود که هم اکنون در دست نیست و فقط میتوان اشاراتی به آنرا پیدا کرد آورده است : که این کوه را که اکنون آتشگاه خوانند از جمله بیوت عبادات بوده است در عهد طهمورث، و آن را مینودز خوانده اند و بتان نهاده بودندی بسیار، چنان که از جمله شهرهای مشرق آنجا آمدندی به حج کردن تا روزگار گشتاسف، و اسفندیار به فرمان پدر آنرا از بتان خالی کرد و آتشگاه کردو هم بر آن بماند ، تا شاه اسکندر آنرا خراب کرد، و چنان آورده اند که طهمورث آنجا نهاده است
علاوه بر آتشگاه در شمال و شمال شرقی کوه آثار اتاقهایی مشهود است. این آتشگاه از بیرون به شکل دایره است و از داخل به صورت هشت ضلعی دیده میشود.
آتشکده آتشگاه در مسیر شهر نجف آباد به اصفهان قرار دارد و از معدود آتشگاههای ساسانی است که از خشت و ملات کاه گل ساخته شده است. به همین علت نیز در حال تخریب میباشد.این بنا با خشتهای قطور در قله کوه آتشگاه به ارتفاع تقریبی بیش از هزاروششصد متر از سطح دریا قرار دارد. اتاقک بر روی کوه محل نگه داری آتش مقدس بوده است.
آتشگاه اصفهان از بناهای تاریخی اصفهان و از یادگارهای ایران باستان است. این بنا نزدیک رودخانه زاینده رود است و ساخت آن را به دوران ساسانی یا پیش از آن نسبت داده‌اند. آتشگاه اصفهان یکی از سه اثر قدیمی به جا مانده از دوران باستان و از نظر بزرگی سومین اثر موجود در شهر اصفهان است و یکی از ۷ آتشکده بزرگ ایران در زمان قباد ساسانی میباشد.
بنای آتشگاه آتشدانی بزرگ و مدور است با دریچه‌های متعدد. این ساختمان از خشتهای گلی خام به طول و عرض ۴۰ سانتیمتر و قطر ۱۴ سانتیمتر ساخته شده و مصالح خشت‌ها، گل و سنگ ریزه و نی‌های ساحل زاینده رود است. پایه‌های بزرگ و خشتی بنا تقریبا از میانه تپه آتشگاه آغاز می‌شوند و در بالا به ستون‌هایی محکم تبدیل می‌شدند که در گذشته اتاقهایی نیز روی آنها قرار داشته‌است.
در بالای تپه بنایی گرد وجود دارد و جز آن هیچ بنایی بلندتر ساخته نشده‌است. این بنا دارای ۸ گوشه‌است و در هر گوشه یک پنجره هم رو به بیرون دارد. گفته میشود موبدان زرتشتی، آتش مقدس را در درون این اتاق قرار می‌داده‌اند. این مجموعه دارای اتاق‌ها و ساختمان‌هایی در ۴ جهت تپه بوده که تا زیر اتاقک آتشگاه ادامه می‌یافته‌اند. در بافت ساختمان‌های این بنا میتوان سوراخ‌های زیادی را دید که به دست گنج‌یابان کنده شده‌است.
در اطراف این آتشدان در سطحی پایین‌تر اتاقهای زیادی ساخته بودند که به علت خام بودن خشت‌ها در مجاورت باد و باران به مرور زمان از بین رفته‌اند. بقایای این اتاق‌ها در شمال و شمال شرقی بر جای مانده است. این آتشدان دارای ۷ پنجره بزرگ قدی و یک در ورودی است که آتش درون آن از تمامی جهات قابل دید بوده است . ارتفاع ورودی آن به اندازه چند پله از سطوح اطراف است و بطور کامل بر تمامی مجموعه و کوه وقوف دارد . در داخل آن در بالای در و تمامی پنجره‌ها طاقچه‌هایی قرار دارند.
مجموعه آتشگاه اصفهان در طول تاریخ به عنوان یکی از جایگاه‌های آتش مقدس و در دوران‌های اخیر به دلیل موقعیت مذهبی و تفریحی همواره مورد توجه مردم اصفهان و اطراف بوده است. آتشگاه اصفهان در سال ۱۳۳۰ و با شماره ۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در سالهای دهه ۵۰ مرمت اساسی شد و در اوایل دهه ۶۰ به جهت جلوگیری از ایجاد صدمات و تخریب، درهای ورودی ساختمان‌های آن بسته شد و بطور کامل استتار گردید.
