تبیان، دستیار زندگی

مازندران از فرهنگ و تمدن بسیار كهن و اصیل آریایی برخوردار است و به دلیل داشتن این تمدن باستانی و دیرینه مراسم‌های باستانی و به دلیل علاقه به دین و مذهب مراسم مذهبی بس با شكوهی در این دیار كهن برگزار می‌گردد، پس از گرویدن مردم آن به اسلام، برخی از مراسم باستانی بسته به فرهنگ مردمان مختلف مازندرانی با آداب اسلامی در آمیخته و بنا بر این شیوه اجرای آن در هر روستا با روستای دیگر متفاوت است

نوروز خوانان معمولا" پانزده روز قبل از فرا رسیدن عید نوروز به داخل روستاها می‌آیند و با خواندن اشعار در مدح امامان ترانه‌های محلی، طلیعه سال نو را به آنان مژده می‌دهند. نوروز خوانان چند نفر هستند كه یك نفر اشعار را می‌خواند، یك نفر ساز می‌زند، نفر دیگر كه به آن كوله كش (باركش) می‌گویند به در خانه‌های مردم می‌رود و می‌خواند

باد بِهارون بِیَمو / نِئروز سِلطون بِیَمو

ترجمه:باد بهاران آمد نوروز سلطانی آمد

مژده هادین دوستان رِ / گل بیَمو گلستون ر 

ترجمه:به دوستان مژده دهید برای گلستان گل آمد
بهار آمد بهار آمد خِش آمد

 علی با ذولفقار آمد، خوش آمد

به حق اون خدواند تبارك 

 شِما رِ سال نِئ بووئه موارك

ترجمه:سال نو بر شما مبارك باشد

صاحب خانه نیز با دادن پول، شیرینی، گردو، تخم مرغ و نخود، و كشمش از آنان پذیرایی می‌كند

از مراسم به جامانده در سرزمین‌های آریایی (ایران و مازندران)، چهارشنبه سوری است كه در پایان چهارشنبه هر سال برگزار می‌شود. صبح روز چهارشنبه آش هفت ترشی، درست می‌كنند. آشی كه هفت نوع ترشی مانند آب نارنج، آب لیمو، آب انار، سركه، گوجه سبز، و آب ازگیل در آن می‌ریزند و بعد از آماده شدن بین همسایه‌ها پخش می‌كنند غروب روز می‌خوانند با آرزوی شادی و خوشی برای خود و خانواده خود از روی آتش می‌پرند. آنها می‌خوانند : چهارشنبه سوری كمی پارسال دسوری كمی، امسال دسوری كمی روستای گرجی محله را میتوان مهد موسیقی شرق مازندران دانست .دو استاد بزرگ -محمد رضا اسحاقی و محمد الیاسی از اخرین باز ماندهای نوروزخوانان میباشند.

هنگام تحویل سال افراد خانواده دور سفره هفت سین كه با ظرافت و سلیقه خانم خانه چیده شده می‌نشینند و در حالیكه پدر خانواده دعای تحویل می‌خواند منتظر سال نو می‌شوند. در گذشته كه امكانات ارتباطی مانند رادیو و تلویزیون نبود با تیراندازی یا گفتن اذان سال جدید را به همه اعلام می‌داشتند. بعد از این كه سال نو شد كسی كه به عنوان مادرمه انتخاب شده با مجمعی كه در ان قرآن، آیینه، اب، سبزه و شاخه‌های سبز جوان قرار دارد وارد خانه می‌شود چهارگوشه اتاق‌ها را آب می‌پاشد قرآن را كنار سفره هفت سین می‌گذارد و شاخه‌های سبز (درخت آلوچه) را به این نیت كه سال سرسبز و خوش و خرمی برای خانواده باشد، جلوی در اتاق آویزان یا روی طاقچه اتاق می‌گذارد. دراین روز مادر خانه، غذای عید، سبزی پلو با مرغ یا گوشت درست می‌كند. علاوه بر آن غذایی به عنوان خیرات برای اموات می‌پزند و بین مردم پخش می‌كنند. در غروب شب اول سال به این اعتقاد كه چراغ خانه آنها همیشه روشن و نورانی باشد، به سر در خانه‌ها شمع یا شعله آتش آویزان می‌كنند. 

مردم مازندران در اواسط مرداد ماه خورشیدی (مِرما گاهشمار مازندرانی) جشنی به نام نوروز ماه دارند وقتی كه اولین محصول برنج زودرس رسید بعد از جمع آوری و درو با همان برنج غذا درست می‌كنند و درخارج از روستا جشن پایان كار می‌گیرند. این مراسم دست مانند سیزده به در است و اعتقاد دارند كه این روز را حتما" باید بیرون از روستا به سر برد در واقع این جشن یك نوع سپاسگزاری به درگاه خداوند است.

از دیگر مراسم سنتی و رسمی مازندران تیرماه سیزده است كه در اواسط آبان هر سال برگزار می‌شود. البته روایات مختلف در مورد تیرماه سیزده وجود دارد. می‌گویند كه شب تولد امام علی است. می‌گویند پیروزی كاوه بر ضحاك و آرش كمانگیر و جشن مهرگان است. در این شب همه خانواده كنار هم جمع می‌شوند و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه‌های بزرگ ترها سپری می‌كنند جوانان هم با در دست داشتن تركه‌ای بلند كه كیسه‌ای به انتهای آن بسته شده است. همراه كودكان به در خانه‌ها رفته و با سر و صدا و كوبیدن چوب به درخانه‌ها و لال بازی از صاحب خانه تقاضای هدیه می‌كنند به آنها پول، میوه، شیرینی داده می‌شود.هنگامی كه لال به همراه گروه خود در كوچه‌ها شروع به حركت می‌كند این اشعار را می‌خواند: لال بیمو، لال بیمو، پارسال و پیرار بیمو، پار بورده امسال بیمو، لال انه لالك انه، پیسه گنده خوار انه، سالو ما ارزون نوه، لال مار رسوا نوه، لال انه لالك انه، پاربورده امسال انه، لال آمده، لال آمده، پارسال و پیرارسال آمده، پارسال رفت امسال آمد،  لال می آید، لال كوچك می‌آید، كسی كه شیرینی (پیس كنده) می‌خورد می‌آید، سال و ماه ارزان نمی‌شود، لال بزرگ رسوا نمی‌شود، لال می‌آید، لال كوچك می‌آید، پارسال رفته امسال می‌آید.

آیین ویژه سنتی ۲۶ عید ماه طبری هر سال در تاریخ ۲۸ تیرماه شمسی در بیشتر روستاهای استان برگزار می‌شود. در روستای امامزاده حسن سوادكوه این مراسم با آداب خاصی انجام می‌شود این رسم به جشن مردگان نیز معروف است. بر اساس سنت رایج و باورهای مردم در زمان‌های قدیم فریدون پادشاه پیشدادی به خونخواهی پدرش جمشید شاه ضحاك پادشاه را در سرزمین مازندران و در دماوند كوه به بند می‌كشد، مردم خبر این پیروزی را در شب با آتش زدن بوته‌ها به یكدیگر اطلاع می‌دهند. و فردای آن روز با برپایی جشن و مسابقه كشتی این پیروزی را گرامی می‌دارند. امروزه نیز اهالی روستاهای اطراف همگی به امامزاده حسن می‌آیند و علاوه بر خیرات كردن برای اموات خود و روشن كردن شمع روی مزارها، تماشاگر مسابقه كشتی سنتی لوچر می‌شوند. در این روز كشتی گیران سوادكوه در این محوطه گرد می‌آیند و به مصاف هم می‌روند.در مناطق جلگه‌ای جشن مردگان در آرامگاه‌ها برگزار می‌شود.

یكی از مراسم قابل توجه در ارتباط با آب در روستای اسك واقع در جاده هزار مراسم ورف چال است. این مراسم در یكی از روزهای جمعه در فاصله اول تا پانزده اردیبهشت ماه كه آخرین برف‌های زمستانی در حال ذوب شدن است. انجام می‌شود. تاریخ اجرای این مراسم قبلا" از طرف بزرگان محل به اطلاع عموم رسانده می‌شود. در این روز كلیه مردان محل جهت انجام مراسم ورف چال واقع در دامنه كوه دماوند پس از صرف صبحانه با همراه داشتن غذای ظهرو بساط میوه و چای از روستا را ندارد و امور روستا در این روز در دست زن‌های محل است كه با اجتماع درمساجد و نقاط دیگر به اجرای برنامه‌هایی مانند عروس و داماد شاه وزیر بازی و ... سرگرم هستند از ورود هر مردی به داخل روستا جلوگیری می‌شود در صورتی كه مردی به تذكرات و اخطار آنها توجهی نكند و داخل روستا شود به شدت با چوب به وسیله زن‌های محل تنبیه می‌گردد. مردان روستا پس از رسیدن به محل ورف چال كه از دوران گذشته چاهی درآنجا برای جمع آوری برف به وسیله شخصی به نام سید حسن ولی حفر شده و مقبره او نیز در روستای نیاك محل زیارت اهالی منطقه است اقدام به جدا كردن قطعات برف از كوه می‌كنند و هر كس به توانایی خود مقداری از قطعات آخرین برف زمستانی را به داخل چاه می‌ریزد. پس از پرشدن چاه از برف و پوشانیدن در چاه مردان به صرف ناهار و چای و میوه در اطراف چاه می‌پردازند و نماز به جامی آورند. سپس همگی به روستا باز می‌گردند. این مراسم ریشه در مبارزه با كم آبی برای مسافران و دام‌ها در فصل تابستان دارد با توجه به این كه منطقه مورد بحث در گذشته یكی از مناطق دامداری محسوب می‌شد، دامدارها برای تأمین آب مورد نیاز دام‌ها در فصل تابستان كه برف‌های روی كوه آب می‌شد اقدام به ذخیره برف در این چاه می‌كردند تا درموقع كم آبی، آب مورد نیاز دام‌ها را فراهم كنند. امروزه منطقه مورد بحث اهمیت كذشته خود را از نظر پرورش دام از دست داده ولی این سنت قدیمی همچنان در بین اهالی محل ادامه دارد. 

شب اول زمستان بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه ماست و میوه و آجیل سرمای فصل زمستان را از خود دوی می‌كنند اعتقاد بر این است كه با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد. در این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود از هفت خانه چیزی می‌گیرند اگر كسی آنها را ندید و نشناخت حتما" به آنچه نیت كرده‌اند خواهند رسید.

كلیه تكایا مساجد و خانه‌ها از چند روز پیش از ماه محرم سیاه پوش می‌شوند و از روز اول ماه محرم مراسم عزاداری آغاز می‌شود مردم در دسته و هیات‌های زنجیر زنی و سینه زنی به مساجد و تكایا می‌روند و كسانی كه نذر دارند نذورات خود را اعم از آش خرما، شربت، و غذا .. بین مردم پخش می‌كنند. در روستای نوا از توابع آمل، مراسم نخل گردانی، معمول است. از روز اول تا هفتم مردم به عزاداری می‌پردازند و سعی دارند تا در این روز كلیه نذورات خود را ادا كنند در روز هفتم همه مردم به كنار نخلی می‌روند و به آن سلام می‌كنند اعتقاد بر این است كه نخل تابوت امام حسین (ع) است. در روز هشتم نخل را بیرون می‌آورند و در محله‌ها می‌گردانند. مردم نیز همراه نخل می‌روند به این مراسم اصطلاحا" نخل گردانی می‌گویند.كسانی كه نذر شیر دارند در روز هشتم، نهم، دهم، همراه نخل گردانی شیر بین مردم پخش می‌كنند نخل‌ها را به در هر خانه كه می‌برند صاحب خانه نذر خود مانند شربت، خرما، شیر، دود كردن اسپند را به جا می‌آورد اگر نذر قربانی داشته باشند قربانی می‌كنند در روز نهم و دهم محرم همین مراسم صورت می‌گیرد در شب دهم عاشورا، كه شام غربیان است نخل را دور محله می‌گرداند و همه مردم پابرهمه و شمع به دست همراه نخل به امامزاده می‌روند و تا صبح به سینه زنی و عزاداری می‌پردازند. تا چند سال پیش مراسم تعزیه خوانی نیز در محرم برگزار می‌شد. امروزه در روستاها كم و بیش تعزیه خوانده می‌شود.

ماه رمضان به ماه مبارك نام برده می‌شود چون ماه تهذیب نفس و اخلاق است و همه سعی دارند كه با ادای فرایض دینی و برپایی نماز جماعت از ثواب این ماه بیشتر بهره مند شوند. در این ماه صله رحم را به جای آورده و به فقرا و محرومان و آشنایان افطاری می‌دهند.در شب‌های قدر و احیا كه شب نزول قرآن است. درروضه خوانی كشته شدن علی شركت كرده به سوگواری می‌پردازند زنان و مردان شب‌های قدر را احیا نگه می‌دارند تا صبح بیدار می‌مانند دعا می‌خوانند و قرا، بر سر می‌گذارند.