تبیان، دستیار زندگی

لاك تراشی

لاك تراشی در مناطق روستایی و جنگلی مورد توجه پیشه وران هنرمندان بوده و انواع سازه‌های آن براساس نیاز زندگی روزمره گسترش یافته‌است. روستاییان ساكن مناطق جنگلی درگذشته بیشترین نیازهای خود را از چوب تهیه می‌كردند و در ساخت لوازم چوبی از مهارت خوبی برخوردار بودند. استادكاران بااستفاده از ریشه و تنه درختان بدون بهره گیری از ابزار كار امروزی ظروف چوبی مانند جوله، كلز، لاك دانه پاش، قند چوله، تنباكو چوله، قاشق، ملاقه، كترا، می‌ساختند. هنر لاك تراشی یك كار ابتكاری است و جنگل نشینان با شناختی كه از انواع درختان جنگلی دارند برای ساخت مصنوعات چوبی از ریشه و چوب درختان ویژه‌ای با استفاده از ابزار كار بسیار ابتدایی استفاده می‌كنند. درختانی كه از چوب آنها برای این كار بهره می‌گیرند افرا، راش، ملج، توسكا، ممرز، شمشاد، نم دار و انجیلی است. ظروفی كه از ریشه درختان ساخته می‌شود سبك تر و در برابر سرما و گرما مقاوم تر است ترك بر نمی‌دارد و در اثر ضربه به سادگی نمی‌شكند لاك تراشان معتقدند ظروفی كه از ریشه درختان تهیه می‌شود، اگر خوب نگه داری شود عمر مفید آنها دست كم بالای صد سال خواهد بود. در صورتی كه لوازم تهیه شده از ساقه و تنها درختان همین خاطر در گذشته لاك تراشان لوازم مورد نیاز در خانه را از ریشه زیرین ریشه‌هایی كه از ساقه با شیب ملایمی در خاك نفوذ كرده‌اند استفاده كنند زیرا ازدیدگاه آنان قسمت زیرین این نوع ریشه‌ها كمتر در معرض برف و باران قرار داشت.

برخی از ظروف چوبی كه در مازندارن كاربرد دارد عبارتند از:

دانه پاش

به جای سینی برای پاك كردن برنج و حبوبات به كار می‌رود.

جوله

این وسیله شبیه پارچ آب، باگردن باریك و دهانه‌ای گشاد و در اندازه‌های گوناگون ساخته می‌شود. در گذشته برای دوشیدن شیر و نگه داری انواع مواد لبنی از آن بهره می‌گرفتند از نقش‌های متدوال روی بدنه جوله می‌توان از جوله نقش مارپیچ، نقش زنجیره‌ای و نقش حلوایی نام برد. بزرگ‌ترین نوع جوله مندر نامیده می‌شود كه حدود ۱۸كیلوگرم گنجایش دارد. نوع دیگری از جوله كه جوله كون نام دراد از ریشه درخت افرا تراشیده می‌شود.

كلز

از این وسیله چوبی به جای ملاقه برای هم زدن و سرد كردن شیر استفاده می‌كردند در مناطق مختلف مازندران این وسیله به نام‌های گوناگون خوانده می‌شود. به طور مثال در منطقه رامسر گیال در بخش مركزی كلز یا كیلز و در منطقه گرگان كمچه لز نوع دیگر پیمانه شیر به نام منقار درمناطق جنگلی ساخته می‌شود و حدود ۲۰۰ كلیوگرم ظرفیت دارد. قاشق و ملاقه وكفگیر: این وسایل كه در زبان محلی «گچه» «پل گیر» و «كترا» نامیده می‌شود. از ساقه و شاخه درخت شمشاد تهیه شده و در كنار انواع وسایل امروزی همچنان گذشته كابرد دارند.

كیله لاك

به عنوان پیمانه استفاده می‌شود. هر پیمانه حدود ۶ كیلوگرم «شالی» و یا «جو» و حدود۵/۷ كیلوگرم «گندم» ظرفیت دارد.

عصا

از چوب درخت آزاد كه به زبان محلی «ازدار» نام دارد تهیه می‌شود.

قند چوله

برای خرد كردن قند به كار می‌رود.

تنباكو چوله

به عنوان ظرف تنباكو مورد استفاده دارد.

سیر كوب

در اندازه‌های متفاوت ساخته می‌شود. در قدیم از این ظرف به جای هاون برای كوبیدن و خرد كردن نیز استفاده می‌شد.

چنته لفور:                                                                                 ر

چنته نوعی كیف دسته دار است كه در روستای «لفور» از توابع سواد كوه تولید می‌شود برای بافت آن از دستگاه «كرك چال» استفاده می‌شود و مراحل تولید آن مانند جاجیم است با این تفاوت كه پس از پایان كار، دوردوزی و گاه با مهره‌های تزیینی و خرمهره تزیین می‌شود

پارچه بافی:                                                                              ی

در گذشته بافت انواع پارچه هاپشمی، ابریشمی و نخی معمول بود. نوعی پارچه ابریشمی كه الیجه نام داشت برای دوخت كت زنانه به كار می‌رفت. از پارچه‌های پشمی «چوغا» و «باشلق» برای پالتو استفاده می‌شود. و از شمد كه نوعی پارچه خنك و لطیف است در تابستان به جای پتو  استفاده می‌شود. 

موج بافی:                                                                                ی

ماده اولیه موج بافی كه به نام‌های «رختخواب پیچ» و «ایزار» نیز معروف است، پشم است. به همین دلیل ارزان و قابل شستشو دارای استحكام، نرم و سبك است. موج بافی به دلیل صفت‌هایی كه بر شمردیم، به عنوان هنری فراگیری در گذشته مطرح بود و اكنون میز كم وبیش در این منطقه رواج دارد. امروزه این هنر بیشتر در روستاهای منطقه كجور به جا مانده‌است. گونه‌ای از این دست بافت‌ها با همین كاربرد «چاد شب» نامیده می‌شود. معروف‌ترین آن «چادر شب دارایی» است كه دارای رنگ‌های متنوع به وبژه طیف‌های گوناگون رنگ قرمز كه جاذبه بیشتری نسبت به رنگ‌های دیگر دارد است. در این منطقه در كنار بافت این نوع پارچه، سفره‌های ظریف و پرارزش نیز بافته می‌شود.

جوراب  بافی                                                                          ی

جوراب بافی یكی از صنایع دستی رایج و بومی منطقه‌است كه به ویژه در روستای «صالحان» از جمله صنایع دستی اساسی محسوب می‌شود. این صنعت بومی را می‌توان بر مبنای تولید و مصرف آن به جوراب چكمه‌ای یا گردن بلند و گردن كوتاه تقسیم كرد. در روستاهای منطقه در حال حاضر تولید جوراب به شكل ساده انجام می‌شود و پشم گرفته شده از گوسفند بدون ررنگ آمیزی واستفاده از نقوش مختلف عرضه شده و جنبه هنری ندارد.

جاجیم بافی:
در میان دست بافت‌های روستایی، جاجیم از اهمیت بیشتری برخوردار است و كاربردهایی نظیر زیرانداز، پشتی، سجاده رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه كرسی و... داردو این هنر در بسیاری از مناطق روستایی از جمله «متكازین» از توابع بهشهر بخش دودانگه شهرستان ساری، آلاشت سواد كوه، كجور، نوشهر و كلاردشت چالوس اقبال و توجه‌است. در روستای كوهستانی و ییلاقی متكازین در بخش هزار جریب بهشهر، اصولاً بافت جاجیم توسط زنان صورت می‌گیرد و مردان جز در مرحله تهیه پشم، نقش چندانی ندارند. در بافت جاجیم این منطقه پس از بافتن حاشیه، نقش اندازی كه در اصطلاح «گل» خوانده می‌شود صورت می‌گیرد. این نقش‌ها نام‌های گوناگونی دارند چهار گل، خشتی، پنجه‌ای، گل آفتاب گردان، آفتاب تیره، حاشیه‌های اطراف نیز با طرح مثلث دندانه دار پر می‌شود. برای بافت جاجیم در اندازه‌های بزرگ تر دو یا چند عدد جاجیم بافته شده به اندازه عرض دار موجود را به یكدیگر متصل می‌نمایند و یك جاجیم در اندازه دل خواه شكل می‌گیرد.  

گلیم  بافی:        ی

گلیم بافی نیز یكی از دیگر صنایع دستی و سنتی استان محسوب می‌شود. در حال حاضر در بیشتر روستاها و شهرهای استان به این هنر اشتغال دارند. نقوش گلیم اغلب به شكل هندسی است و بافنده با الهام گرفتن از اطراف طبیعت خود، نقش می‌زند. رنگ گلیم نیز بر گرفته از طبیعت پیرامون و غالب رنگ‌های تند و شاد مانند قرمز، نارنجی، كرم، سبز، سرمه‌ای است.

حصیر بافی:
حصیر بافی در برخی از روستاهای استان مازندران به ویژه در غرب استان رایج است. در مازندران از نوعی حصیر به نام «كوب» برای زیر انداز استفاده می‌شود. برای بافت «كوب» از گیاهان خود رو چون «گاله» و «واش» كه در باتلاق‌ها و اب بندان‌ها می‌روید بهره می‌جویند. برای تهیه زنبیل و سبد نیز از همین گیاهان استفاده می‌شود. گاه تهیه این مصنوعات با به كارگیری چوب و نی یاد و نوع علف به نام‌های  وران  و  سازیر  انجام می‌شود