تبیان، دستیار زندگی

استان خراسان جنوبی، شرقی‌ترین استان ایران، دارای ۸۲۸۶۴ کیلومتر مربع مساحت می‌باشد که بین ۵۷ درجه و ۴۶ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۵۷ دقیقه طول شرقی و ۳۰ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۴ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و ۴۷/۵ % از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.
این استان از شرق، با کشور افغانستان، از شمال به استان خراسان رضوی ، از غرب به استانهای یزد و کرمان و از جنوب با استان سیستان و بلوچستان همسایه است.
براساس آخرین تقسیمات کشوری، خراسان جنوبی دارای ۶ شهرستان (بیرجند، قائنات، درمیان، سرایان، سربیشه و نهبندان) با مرکزیت بیرجند، ۱۷ شهر، ۱۶ بخش، ۴۲ دهستان، ۲۰۶۱ آبادی دارای سکنه و ۵۰۴۱ آبادی خالی از سکنه می‌باشد.
آب و هوا اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است که متوسط بارندگی سالیانه استان به ۱۵۰ میلیمتر می رسد. حداکثر دمای سالانه ۴۴ و پایین ترین دمای ثبت شده ۵/۲۱ـ درجه سانتیگراد گزارش شده است.

● شهر بیرجند
ناحیه‌ای که بیرجند جزء کوچکی از آن را تشکیل می دهد، قهستان نام داشت. این ناحیه از یک سو به دلیل کوهستانی بودن، پناهگاه نهضت هایی نظیر اسماعیلیان بوده است، از سوی دیگر، به سبب خشکی اقلیمی و وجود بیابان‌هایی که به آب وهوای شبه جزیره عربستان شباهت دارد، مورد توجه اعرابی که از جور خلفای عباسی و حاکمان وقت می‌گریخته اند، قرار داشته است و این گریختگان به این منطقه پناه می آوردند. در اسطوره های تاریخی، بنای قهستان را به سام بن نریمان نسبت می دهند و آن را بخشی از قلمرو فریدون، پنجمین پادشاه پیشدادی می دانند. این شهر در حال حاضر، یکی از شهرهای مهم جنوب خراسان و یک از مراکز عمده تجاری و اقتصادی است. امامزاده زیدبن موسی یکی از اماکن دیدنی و زیارتی این شهر است.
▪ تخت سردار
▪ سنگ نگاره لاخ مزار
▪ سنگ نگاره و نقش کال جنگال
▪ قلعه خورگ, مدرسه شوکتیه
▪ قلعه شاه دژ
▪ قلعه کهنه و تپه صیادان
▪ قلعه نیه
▪ مزار پر سر
▪ مزار پیرحاجیان
▪ مزار یا قدمگاه هماهنگ
▪ مسجد جامع چهار درخت
▪ مسجد گلستان

● شهر قاینات
مارکوپولو در سفرنامه خود از این شهر به نام تونوکاین نام برده است که این نام ازنام دو شهر بزرگ آن ایالت ـ قهستان ـ که تون و قاین باشد، گرفته شده است. همچنین درسال ۴۴۴ هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جمعه آن یاد کرده است. ایالت قهستان، همزمان با ورود اعراب به ایران، پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی، در قرن هشتم هجری از مرکزیت قاین نسبت به آبادی های دیگر قهستان، و همچنین از فراوانی زعفران و میوه آن گزارش داده است. یکی از مهمترین آثار تاریخ قاین، مسجد جامع است که از بناهای قرن هشتم هجری می باشد.

● شهر سربیشه
در کتابهای تاریخی بهارستان، نزهه القلوب و معجم البلدان از سربیشه و مؤمن آباد و نهارجان اسم برده شده است و مساجد و آثار کهن شهر مورد توجه سیاحان قرار گرفته است. در وجه تسمیه سربیشه گفته شده است چون زمین قسمت جنوبی شهر آبخیز و سرسبز بوده و شهردر مدخل این محل قرار داشته است به آن سربیشه گفته اند اقوال دیگر نیز گفته شده از قبیل سربیشه که بدلیل سردی هوا به این نام معروف بوده و به مرور زمان حرف (د) حذف گردیده است. سربیشه از پیشینه تاریخی بسیار غنی برخوردار بوده و به‌همین دلیل، در گوشه و کنار شهرستان آثار تاریخی و دیدنی متنوعی به چشم می خورند.

● شهر سرایان
سرایان در۱۶۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی قرار دارد و مشتمل بر سه دهستان (آیَسک ـ سه قلعه ـ مصعبی) می‌باشد. وسعت این بخش ۹۳۱۸ کیلومتر مربع بوده و از نظر طبیعی به دو منطقه کوهستانی وکویری قابل تقسیم می‌شود و جمعیت این شهرستان بالغ بر ۵۰۰۳۸ نفر می باشد.

● نهبندان‌
ناحیه‌ای است‌کویری، خشک و کم آب. اهمیت این منطقه‌ پیش‌ از‌ اسلام بسیار بیش‌تر بوده است‌ چرا که این منطقه‌ در مسیر بندرعباس به خراسان قرار داشته و‌ از ‌این باب موقعیتی سوق‌الجیشی داشته است.‌
جمعیت شهرستان نهبندان در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵ هـ. ش، ۴۳.۰۶۵ نفر بوده است که از این شمار ۲۱.۶۹۸ نفر مرد و ۲۱.۳۶۷ نفر زن بوده اند. مردم نهبندان ایرانی و‌ آریایی نژادند و با گویش محلی و نزدیک به خراسانی سخن می‌گویند.
لهجه آن‌ها به گویش سیستانی نیز نزدیک است و بعضی از آن‌ها به سیستانی سخن می‌گویند. همه نهبندانی ها مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. مردم نهبندان سخت‌کوش، مهربان، ساده، آزاده، پاک‌اندیش و مهمان نوازند.
مهم‌ترین هنردستی مردم این ناحیه، قالیچه بافی است. مردم منطقه با تولید‌قالیچه‌هایی با طرح‌های بلوچی، ترکمنی، و نقش های گلدانی، مددخانی و محلی، درآمد عمومی را افزایش می‌دهند و برخی از این صنایع به خارج صادر می‌شوند.

● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
بر اساس نظر محققین؛ واژه خراسان بازمانده گونه کهن واژه «خاور» و متشکل از دو جزء «خور» به معنای خورشید و «آسان» به معنی آمدن است. یعنی جایی که خورشید از آن برمی آید و چون این منطقه در خاورایران قرار گرفته, این وجه تسمیه به نظر درست می آید.
درباره تاریخ این خطه از ایران زمین بایستی گفت: به طور كلی خراسان جزء ساتراپی پهناور پرثوه بوده است.این ایالت پهناور دردوره باستانی قرارگاه و کشور نیرومند اشکانیان شد و درآغاز تاریخ ایران باستان، مادها را به سوی خود کشانید. تاریخ شهرستان های مختلف این استان؛ در بخش های مربوطه به طور كامل آورده شده است.

استان خراسان جنوبی
موقعیت
اطلاعات
مرکز استان:  • مختصات:	بیرجند مختصات: .N° .E°
مساحت :	۹۵٬۳۸۵ ک‌م۲
جمعیت(۱۳۸۵):  • پراکندگی :	۶۰۰٬۵۶۸  ۶ نفر/ک‌م۲
شمار شهرستان‌ها:	۸
منطقه زمانی:	IRST (UTC+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی):	IRST (UTC+۴:۳۰)
زبان(های) اصلی:	فارسی

استان خراسان جنوبی یکی از استان‌های ایران است. این استان در شرق ایران واقع شده و مرکز آن، شهر بیرجند است. استان خراسان جنوبی، با مصوبه مجلس شورای اسلامی و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، در سال ۱۳۸۲ ایجاد شد.

مساحت این استان ۹۵٬۳۸۵ کیلومتر مربع است که از این نظر هشتمین استان ایران است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت آن برابر با ۶۰۰٬۵۶۸ نفر^[۱] می‌باشد و از این نظر ۲۷اُمین استان کشور است.

فهرست مندرجات [نهفتن] ۱ موقعیت جغرافیایی ۲ پیشینه ۳ تقسیمات کشوری ۴ جاذبه‌های گردشگری ۵ کشاورزی ۶ صنعت ۷ معدن ۸ جستارهای وابسته ۹ پیوند به بیرون ۱۰ منبع

موقعیت جغرافیایی

این استان از شمال با استان خراسان رضوی، از غرب با استان یزد، از شرق با کشور افغانستان، از جنوب با استان سیستان و بلوچستان و از جنوب غربی با استان کرمان هم مرز است.

		استان خراسان رضوی
	افغانستان		استان یزد
		خراسان جنوبی
		استان سیستان و بلوچستان	استان کرمان

پیشینه

خراسان جنوبی شامل محدوده‌ای از خراسان بزرگ است که در سده‌های پیش قهستان نامیده می‌شده‌است. شهرهای مهم ایالت قهستان، تون (فردوس امروزی) و قائن بوده‌اند. مارکوپولو نیز در سفرنامه خود، از این منطقه با نام تونوکاین (تون و قاین) یاد کرده‌است.^[۲]

در سده‌های اخیر و به ویژه از دوران قاجار، دو شهر فردوس و قائن به دلیل حوادث طبیعی مختلف به تدریج موقعیت جمعیتی خود را از دست داده و بیرجند مرکزیت و اهمیت بیشتری یافت.

تقسیمات کشوری

استان خراسان جنوبی، دارای ۸ شهرستان، ۲۰ بخش، ۴۹ دهستان و ۲۲ شهر است.

شهرستان‌ها

شهرستان‌های این استان عبارت‌اند از:

شماره	نام شهرستان	تاریخ شهرستان شدن[۳]	جمعیت
۱	شهرستان بیرجند	۱۳۱۶	۲۲۱٬۷۵۶
۲	شهرستان فردوس	۱۳۲۳	۳۸٬۳۰۱
۳	شهرستان قائنات	۱۳۵۸	۱۳۷٬۳۵۷
۴	شهرستان نهبندان	۱۳۶۸	۵۶٬۰۸۹
۵	شهرستان سربیشه	۱۳۸۲	۳۷٬۵۹۱
۶	شهرستان درمیان	۱۳۸۴	۵۱٬۷۹۳
۷	شهرستان سرایان	۱۳۸۴	۳۴٬۶۳۶
۸	شهرستان بشرویه	۱۳۸۷	۲۳٬۰۴۵

شهرها

مهم‌ترین شهرهای استان خراسان جنوبی، بیرجند، فردوس و قائن هستند.

جاذبه‌های گردشگری

استان خراسان جنوبی، در مسیر محورهای ارتباطی استان‌های جنوبی ایران با مشهد قرار دارد. محور اصلی ارتباطی استان‌های یزد، کرمان، اصفهان، فارس، بوشهر و هرمزگان به مشهد، از فردوس می‌گذرد. همچنین محور ارتباطی استان سیستان و بلوچستان به مشهد از شهرهای نهبندان، سربیشه، بیرجند و قائن عبور می‌کند.

• آبگرم معدنی فردوس


• آرامگاه ابن حسام خوسفی


• باغستان علیا


• بند دره


• چنشت


• خراشاد


• شوکت‌آباد


• غار خونیک


• قلعه فورگ


• کوچ


• ماخونیک


• مدرسه شوکتیه


• مدرسه علمیه علیا


• مسجد جامع تون


• مصعبی


• مقبره بوذر جمهرقاینی


• غار خونیک

قلعه کوه قاین مسجدجامع قاین مسجد جامع افین

کشاورزی

استان خراسان جنوبی رتبهٔ اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران را در سطح کشور دارا می‌باشد. انار، پسته، بادام، سیب، گلابی، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو، هلو، خرما، توت، شاتوت، گردو، انجیر و سنجد از دیگر محصولات باغی این استان است.

در بخش محصولات زراعی، این استان در تولید چغندرقند، رتبه هشتم کشور را داشته و همچنین گندم، جو، پنبه، حبوبات، محصولات جالیزی و گیاهان علوفه‌ای در این استان کشت می‌شوند.^[۴]

در بخش دامپروری، پرورش مرغ گوشتی و تخم‌گذار، گاو شیری و گوشتی، گوسفند، بز و شتر به صورت سنتی و صنعتی انجام می‌پذیرد.

صنعت

کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل نقلیهٔ موتوری، محصولات فلزی، تجهیزات حمل و نقل، اکسید منیزیم، محصولات لاستیکی و پلاستیک، ماشین‌آلات و دستگاههای برقی، محصولات کانی غیرفلزی، کاغذ و محصولات کاغذی، ابزار پزشکی و اپتیکی، ساعت، رادیو و تلویزیون، فلزات اساسی، چوب و محصولات چوبی، منسوجات، مبلمان و صنایع غذایی و آشامیدنی در سطح استان و نیز در ۵ شهرک صنعتی در بیرجند، فردوس، قاین، نهبندان و سربیشه مشغول فعالیت می‌باشند.

قالی‌بافی، سفالگری، رنگرزی، آهنگری، مسگری، حصیربافی، سبدبافی، نمدمالی، زیلوبافی، پارچه بافی، نوغان داری، ریسندگی، گلیم بافی، جاجیم بافی، زرگری، دباغی و سوزن‌دوزی، از جمله صنایع دستی استان خراسان جنوبی هستند.

معدن

این استان دارای پتانسیل بالایی در بخش معادن می‌باشد به طوری که دارای تنها ذخایر منیزیت ایران (شهرستان بیرجند و شهرستان سربیشه)^[۵]، بزرگ‌ترین ذخیره و تنها معدن آزبست ایران (معدن حاجات نهبندان) ^[۶] بوده و ذخایر و معادن مهم بنتونیت (شهرستان فردوس، سه قلعه)، گرانیت (بیرجند و سربیشه)، گل سفید (بیرجند) ^[۷]، بازالت (شهرستان سربیشه) در خراسان جنوبی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. یکی دیگر از مهمترین معادن این استان، معدن مس قلعه زری واقع در جنوب غرب این استان (خوسف) است که به علت عیار طلای بالای آن در سطح جهان شناخته شده است^{[نیازمند منبع]}.

معادن ولاستونیت، کائولن، تراورتن، فلدسپات، بوکسیت، مارن، گچ، آهک، دولومیت، مرمریت، خاک صنعتی، سنگ لاشه و توف از دیگر معادنی هستند که در این استان در حال بهره‌برداری هستند.

منبع