تبیان، دستیار زندگی

ترجمه سارا پنجی‌زاده
پژوهش: در دهه 1990، جیمز پنه‌بیكر به ساخت برنامه‌ای رایانه‌ای كمك كرد كه واژگان موجود در متون را شمارش و دسته‌بندی كرده و در ضمن، واژه‌های محتوایی را (كه منتقل‌كننده معنا هستند) از واژگان نقشی باز می‌شناخت. پس از تحلیل چهارصد هزار متن چنین نتیجه‌گیری كرد كه واژه‌های نقش، كلیدهایی مهم برای رمزگشایی وضعیت روانشناختی شخص بوده و بسیار بیش از واژگان محتوایی حقایق را آشكار می‌سازند.

چالش: آیا واژه‌های بی‌اهمیت به راستی می‌توانند «پنجره‌ای به سوی روح» بگشایند؟ پروفسور پنه‌بیكر، از پژوهشتان دفاع كنید.
پنه‌بیكر: هنگامی كه تحلیل نوشتار و گفتار مردم را شروع كردیم چنین نتایجی را انتظار نداشتیم. برای مثال، وقتی اشعار نویسندگانی كه دست به خودكشی زده‌اند را در مقایسه با دیگر شاعران تحلیل كردیم فكر می‌كردیم در اشعار شاعران خودكشی كرده، واژه‌های محتوایی تیره و منفی بیشتری را خواهیم یافت. چنین نشد، اما تفاوت‌های چشمگیری را در زمینه فراوانی واژه‌هایی از قبیل «من» كشف كردیم. در پژوهش‌ها یكی پس از دیگری همچنان به همین نتایج می‌رسیدیم. هنگامی كه نسخه مكتوب گفت‌وگوهای نظامی را تحلیل كردیم، براساس الگوی گفتاری افراد می‌توانستیم رتبه ایشان را به‌طور نسبی حدس بزنیم و باز هم، این ضمایر، حروف تعریف، موصولات و دیگر واژه‌های نقشی بودند كه تمایز ایجاد می‌كردند و نه واژه‌های محتوایی.

چرا واژه‌های نقشی چنین مهم هستند؟
در انگلیسی حدود پانصد واژه نقشی وجود دارد و كم و بیش 150 واژه از آنها بسیار معمول هستند. واژه‌های محتوایی (اسم‌ها، افعال، صفات و اغلب قیود) فحوای ارتباط را منتقل می‌كنند. اینها همان چگونگی ابراز ایده‌ها توسط ما هستند. واژه‌های نقشی به شكل دادن و میان‌بر كردن زبان كمك می‌كنند. مردم برای به‌كارگیری و درك واژه‌های نقشی به مهارت‌های اجتماعی نیاز دارند و واژه‌های مذكور در مغز به‌گونه‌ای متفاوت پردازش می‌شوند. اینها كلید فهم روابط موجود میان گویندگان، اشیا و افراد دیگر هستند. زمانی كه استفاده افراد از واژه‌های نقشی را تحلیل می‌كنیم، می‌توانیم از شخصیت و وضعیت عاطفی و سن و طبقه اجتماعی ایشان برداشتی به دست آوریم.
ضمایر به ما می‌گویند اشخاص توجه خود را به كجا معطوف می‌سازند. اگر كسی از ضمیر «من» استفاده كند، نشانه‌ای از تمركز بر خویش است. فرض كنید كسی بپرسد «هوای بیرون چه طور است؟» می‌توانید پاسخ بدهید «گرم است» یا «من فكر كنم گرم است.» عبارت «من فكر می‌كنم» ممكن است بی‌اهمیت به نظر برسد، اما بسیار معنا دار است. نشان می‌دهد بیشتر بر خودتان متمركز هستید. افراد افسرده‌ بسیار بیش از افرادی كه به لحاظ عاطفی پایدار هستند از واژه «من» استفاده می‌كنند. كسانی كه در جایگاه نازل‌تر هم هستند، بسیار بیشتر واژه «من» را به كار می‌برند.

آیا بر مبنای استفاده افراد از واژه‌های نقشی می‌توانید بگویید دروغ می‌گویند یا نه؟
بله. فردی كه دروغ می‌گوید گرایش به آن دارد كه بیشتر از ضمیر «ما» یا از جملاتی بدون هیچ ضمیر اول شخصی استفاده كند. دروغگو ممكن است به جای گفتن «من كتابت را برنداشتم» بگوید: «این كاری نیست كه هیچ شخص درستكاری انجام دهد.» همچنین كسانی كه دروغ می‌گویند از كلمات انحصاری از قبیل «به غیر از» و «بدون» و عناصر نفی همانند «هیچ»، «هرگز» و «به هیچ وجه» بیشتر استفاده می‌كنند. ما نسخه‌های مكتوب شهادت شهود در دادگاه را تحلیل كرده‌ایم و تفاوت‌های موجود در الگوهای گفتاری به راستی آشكار است.

اگر به یك مصاحبه شغلی گوش فرا دهید، استفاده از واژه‌های نقشی چه چیزی را به شما خواهد گفت؟
كم و بیش غیرممكن است این تفاوت‌ها را به طور طبیعی بشنوید و به همین علت است كه از نسخه‌های مكتوب و تحلیل رایانه‌ای استفاده می‌كنیم. فرض كنید شخصی افسرده است. احتمال دارد «من» 5/6 درصد از واژه‌های او را به خود اختصاص دهد، در حالی كه در مورد سایر اشخاص این سهم برابر با 4 درصد است. از لحاظ آماری چنین تفاوتی بسیار بزرگ است، اما گوش ما نمی‌تواند متوجه این مساله شود. ولی به طور فرضی، اگر قرار بود به مصاحبه‌ای گوش فرا دهم، ممكن بود بررسی كنم داوطلب مورد نظر چگونه درباره همكارانش در شغل پیشین خود صحبت می‌كند. آیا آنها را «ما» می‌خواند یا «آنها»؟ این موضوع به شما درباره چگونگی ارتباط او با آن گروه برداشتی می‌دهد. اگر هم كسی را می‌خواهید كه به واقع در جایگاه خود قاطع باشد، كسی كه به جای «فكر می‌كنم هوا گرم است» می‌گوید «هوا گرم است» شاید مناسب‌تر باشد.

واكنش افراد به تحلیل‌های شما از گفتارشان چگونه است؟
این كار را با استفاده از گفتار خودم انجام دادم و به راستی متحیر شدم. این نرم‌افزار را روی هر آنچه می‌نوشتم به كار گرفتم، حتی روی ایمیل‌ها. همچنین ضبط صوتی را ساختم كه افراد می‌توانستند روی لباس خود نصب كنند. ضبط صوت مذكور هر دوازده دقیقه یك‌بار به مدت سی ثانیه روشن می‌شد تا قطعاتی از گفتار روزمره را ضبط كند. این ضبط صوت را روی لباسم نصب كردم. هنگامی كه گفتارم را تحلیل كردم شگفت‌زده شدم از اینكه صحبت كردنم با پسرم كه در آن زمان دوازده سال داشت، چقدر متفاوت است. زبان گفتار من با دختر و همسرم بسیار غیررسمی‌تر و شخصی‌تر بود. اما با پسرم سردتر و بی‌روح‌تر بود. فهمیدم در حال دور شدن از او هستم و از لحاظ روانی نسبت به او بی‌توجه بودم. این جریان در دورانی بود كه برخی تنش‌ها در روابط میان من و او وجود داشت. این كاری است كه ما مردان به هنگام آزردگی، ابلهانه به آن روی می‌آوریم. هنگامی كه متوجه این موضوع شدم، كوشیدم با او انسانی‌تر، عاطفی‌تر و صادقانه‌تر رفتار كنم.

آیا در زمینه چگونگی استفاده از واژه‌های نقشی تفاوتی میان دو جنس وجود دارد؟
اغلب مردم فكر می‌كنند مردان بیشتر از كلمه «من» استفاده می‌كنند، زیرا خودشیفته‌تر و از خودراضی‌تر هستند. اما در مطالعات و فرهنگ‌های گوناگون دریافتیم زنان از واژه‌های «من»، «من را» و «مال من» بیشتر استفاده می‌كنند. زنان بیشتر ملتفت به خود و آگاه از حالت درونی خویش هستند. مردان حروف تعریف بیشتری را به كار می‌بردند: «یك» و «آن». این به آن معنا است كه مردان درباره اشیا و چیزها بیشتر صحبت می‌كنند. حروف تعریف را هنگامی به كار می‌برید كه به اشیای عینی اشاره می‌كنید، زیرا حروف تعریف پیش از اسامی عینی می‌آیند. همچنان زنان از ضمایر سوم شخص («او» و «ایشان») بیشتر استفاده می‌كنند، زیرا بیشتر در مورد مردم و روابط صحبت می‌كنند و در زمینه مدیریت آنها تواناتر هستند. از منظرهای بسیاری، روابطشان هم پیچیده‌تر است.
منبع: گزیده مدیریت، شماره 127