سرویس سیاسی «فردا»:درباره میانمار بهعنوان یك کشور جنوبشرقی آسیا که جمعیت زیادی از مسلمانان را در خود جای داده است اطلاعات بسیار کمی وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران که داعیه امالقرائی جهان اسلام را دارد، حتی در این کشور سفارتخانه نیز ندارد و بهصورت آکردیته مسائل میانمار از طریق سفارت ایران در تایلند پیگیری میشود. برای آشنایی مختصر با کشور میانمار و بررسی اتفاقات صورت گرفته در دو ماه اخیر که رسانههای داخلی و بینالمللی کمتر به آن پرداخته‌اند. محسن پاکآیین سفیر سابق ایران در کشور تایلند در گفتگو با نشریه «پنجره» زوایایی تازه از اتفاقات اخیر میانمار را تشریح کرده است. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
میانمار یا همان برمه برای مردم ما کشور ناشناختهای است. برای آغاز بحث این کشور را برای ما معرفی کنید و كمی درباره ترکیب جمعیتی، مذهبی و قومیتی این کشور توضیح دهید.
کشور میانمار با وسعتی برابر 552/676 کیلومترمربع و جمعیتی معادل 47 میلیون و 758 هزار نفر در منطقهای حساس بین آسیای جنوبشرقی و آسیای جنوبی قرار گرفته است. این کشور در شمال و شمال شرقی با چین، در شرق و جنوب شرقی با تایلند، در جنوب و جنوب غربی با خلیج بنگال و در غرب با بنگلادش و هند همسایه است. میانمار از موقعیت استراتژیک حائز اهمیتی در منطقه آسیای جنوبشرقی و آسیای جنوبی برخوردار بوده و میتواند نقش مهمی در منطقه آبراههای شمالی اقیانوس هند ایفا كند. در ادوار گذشته مردمانی از نژاد چینی و هندی به میانمار مهاجرت کرده و در نقاط مختلف این کشور سكنی گزیدهاند و سایر ملل نیز از طریق دریا به کشور میانمار دسترسی پیدا میكنند. جدا بودن اقوام مختلف از یکدیگر سبب بهوجود آمدن هویتهای مختلف محلی و در نتیجه احساسات جداییطلبانه در بین اقوام مختلف گردیده است. طبق قانون اساسی «بودیسم» دین رسمی کشور است. نزیك به 85 درصد مردم برمه بودائی، 7 درصد مسلمان، 4 درصد هندو و 2 درصد مسیحی هستند. 2 درصد باقیمانده را نیز آیینهای بودائی چینی، تائوئیسم، کنفوسیوسیسم و نیاکانپرستی تشکیل میدهند.
اسلام چگونه به این کشور جنوبشرقی آسیا وارد شده است؟
تاریخ گسترش اسلام در میانمار به قرن اول هجری برمیگردد. بعد از ظهور اسلام و گرایش اعراب و ایرانیان به اسلام، دریانوردان عرب و ایرانی و بازرگانان مسلمان از مسیرهای زمینی که از منطقه غربی میانمار و ایالت آراکان این کشور میگذشت، به مناطق غربی چین سفر میکردند. بسیاری از این افراد در منطقه حاصلخیز و مستعد ساحلی آراکان ساكن شده و اولین مناطق تجمع مسلمانان را ایجاد کردند.
«مائونگتان لویی» از محققان بودائی میانمار در اینباره میگوید كه در سال 680 میلادی محمد حنفیه فرزند امام علی (علیهالسلام) پس از عدم توفیق در خونخواهی امام حسین (علیهالسلام) از بنیامیه، همراه با طرفداران و نیروهای خود به شرق کوچ کرد تا بالأخره در سواحل آراکان به میانمار رسید و در آنجا «کایاپوری» ملکه قبیله منطقه را شکست داد و او را به دین اسلام در آورد. سپس ملکه را به همسری گرفت و به ترویج اسلام در آن منطقه پرداخت. در حال حاضر دو مزار در «آراکان» وجود دارد که به «حنفیه تونکی» (مزار حنفیه) و «کایاپوری تونکی» معروف هستند. این دو مزار بهصورت زیارتگاه مسلمانان این منطقه در آمده و آنها معتقدند كه مزار محمد حنفیه (علیهالسلام) در این منطقه میباشد.
سیاحان چینی در نوشتههای خود از مناطق ایرانینشین در مرزهای بین میانمار و چین در قرن سوم میلادی نیز یاد کردهاند. منطقه «آراکان» از طرف شمال غربی با بنگلادش و از شمال با هندوستان هممرز است و تقریبا بهطور کامل زیر نفوذ مسلمانان است. اکثر مسلمانان میانمار در این منطقه زندگی میکنند. جمعیت آراکان حدود 7 میلیون نفر است که تقریبا تمامی آنها مسلمان هستند و به زبان محلی «روهینگیا» که زبان اصلی آن منطقه است صحبت میكنند. این زبان، تركیبی از زبانهای «ترکی»، «بنگالی»، «فارسی» و «عربی» است.
بعضی از منابع تاریخی حکایت از آن دارد که در سال 1531میلادی پادشاه وقت ایران یک هیأت سه نفره مذهبی را به آراکان اعزام كرد که به ساختن مساجد و تبلیغ اسلام همت گماشته و عدهای از علمای آراکان را جهت سفر به ایران دعوت کرد. زبان فارسی که در میان اهالی غرب میانمار رایج بود، در زبان میانماری نیز تأثیر گذاشت. هنوز هم لغات و اصطلاحات متعدد فارسی بهویژه اصطلاحات دریانوردی مانند «بندر»، «شاه بندر» و «ناخدا» در زبان میانماری وجود دارد.
از چه زمانی حاکمان به مسلمانان این کشور فشار وارد کردهاند؟ دلیل این فشارها چیست؟
اجرای قوانین اسلامی در منطقه آراکان قبل از سال1430 میلادی وجود داشته و تا سال 1784 ادامه داشت. بعد از اشغال منطقه آراکان بهوسیله «سلطان بوداپایا» که یک فرد بودائی بود، اجرای قوانین اسلامی ملغی و قانون ملی جایگزین آن شد. بر اساس این سابقه، هنوز هم مسلمانان آراکان با دولت میانمار اختلاف داشته و معتقدند دولت میانمار حقوق مسلمانان را نادیده گرفته است و به آداب و سنن آنها بیاحترامی میکند. حتی این امر مورد پذیرش مجامع بینالمللی نیز قرار گرفته اما هنوز اتفاق خاصی برای بهبود شرایط نیفتاده است.
مسلمانان ساکن در میانمار برای رهایی از ظلم دولت حاکم چه اقداماتی انجام دادهاند؟
در طول این سالها، مردم مسلمان آراکان چندین گروه آزادیبخش پارتیزانی و انجمنهای غیرنظامی برای دفاع از حقوق خود تشکیل دادهاند. مهمترین این سازمانها عبارتند از: «جبهه میهنپرستان روهینگ»، «سازمان آزادی بخش آراکان» و «سازمان رهاییبخش مسلمانان میانمار». مسلمانان میانمار دارای سازمانها و انجمنهای مختلف دیگری نیز هستند که مهمترین آنها «شورای امور مذهبی مسلمانان»، «جامعه علمای میانمار»، «سازمان مسلمانان میانمار»، «اتحادیه جوانان مسلمان»، «سازمان اخوت مسلمانان» و «انجمن دانشجویان مسلمان» است.
دولت ژنرال «نوین» پس از سرکار آمدن در سال 1962، رفتن مسلمانان به حج را ممنوع اعلام کرد. این ممنوعیت تا سال 1980 که به 70 نفر از مسلمانان اجازه داده شد به مکه مشرف شوند ادامه داشت. از این سال به بعد عدهای از مسلمانان نیز جهت شرکت در کنفرانسهای مختلف اسلامی اعزام شدند. باوجود این وضعیت، فشار بر مسلمانان متوقف نشد و این امر باعث مهاجرت بیش از نیم میلیون مسلمان میانماری به کشورهای بنگلادش، هند، پاکستان، مالزی، تایلند، سنگاپور، امارات متحده عربی، عربستان و ممالک دیگر شد.
در سال 1978 ادامه این سیاستها باعث شد تا بیش از 300 هزار نفر از مسلمانان منطقه آراکان به بنگلادش مهاجرت كنند و چون این مسأله تبلیغات وسیعی را در سراسر جهان بهدنبال داشت، دولت میانمار با دولت بنگلادش وارد مذاکره شد و با امضای موافقتنامه و اسکان مجدد پناهندگان مسلمان میانماری و نیز پیمان مرزی توسط دو کشور، مسأله پناهندگان خاتمه پیدا کرد و بسیاری از آنها به آراکان مراجعت کردند.
در طول سالهای گذشته دولت میانمار کنترل شدیدی بر فعالیتهای مساجد داشته است و در برخی مقاطع حتی آمار ازدواج و تمایل مردم جهت انجام قربانی در عید قربان و نیز آمار افرادی که در مساجد به آموختن قرآنکریم مشغول میشوند، به دولت گزارش شده است. اکثریت مسلمانان میانمار سنی و حنفی هستند ولی حدود 20 هزار شیعه نیز در این کشور زندگی میکنند. مهمترین و قدیمیترین مساجد میانمار در «رانگون» پایتخت این سرزمین بنا شده است. مسجد سوراتی، مسجد سنی مغول، مسجد مانگ تولای و مسجد شیعیان موسوم به مغول مسجد و همچنین مدرسه امیرالمؤمنین از دیگر اماکن مهم آنهاست.
برخی اخبار از کشتار مسلمانان میانمار در روزهای اخیر حكایت دارد. درباره این اخبار و ریشه این اختلافات و کشتارها چه اطلاعاتی دارید؟
بله؛ انتشار اخبار مربوط به کشتار گسترده مسلمانان در میانمار موجی از نگرانی را در میان کشورهای اسلامی از جمله ایران برانگیخته است. نهادهای بینالمللی و کشورهای اسلامی بهویژه جمهوری اسلامی ایران ضمن محکوم کردن و ابراز تأسف از این جنایات، تلاش میکنند تا هرچه سریعتر اطلاعات دقیق و موثقی را در اینباره که مصداق نسلکشی و پاکسازی قومی است، بهدست آورده و امت اسلامی را در جریان قرار دهند. گفته شده است که موج خشونتها علیه مسلمانان از یک ماه قبل و پس از درگیری بین یک فرد بودایی و یک مسلمان آغاز شد. اما بهنظر من در مورد اینکه این حادثه ناشی از اختلافات مذهبی بوده یا نه، باید بیشتر تحقیق کرد؛ چراکه در رجوع به آموزههای مکتب بودا، آثار و نشانهای از دعوت به مبارزه با مذاهب دیگر نیست. آنگونه که محققان تاریخ ادیان روایت کردهاند، میراث دینی بودا مجموعهای از تعالیم اخلاقی و عرفانی است و این آیین همانند کنفوسیوس در شمار مکاتبی است که به آرامش و صلح دعوت میکند. احتمال دارد ریشه این درگیریها، قومگرائی باشد که البته با حمایت مسئولان نظامی کشور انجام شده است.
گزارش منابع مستقل هم حکایت از آن دارد که گروههای افراطی و قومگرای «ماگ» با پشتیبانی پلیس و ارتش به کشتار و آتش زدن دهکدهها و مساجد مسلمانان پرداخته‌اند. دولت میانمار نیز که مسئولیت دفاع از حقوق ملت را دارد، برای جلوگیری از این جنایات اقدام جدی انجام نداده و حتی بهگونهای به جانبداری از گروههای افراطی پرداخته است. اظهارات مقامات دولتی که مسلمانان را مهاجران غیرقانونی خواندهاند، نشان از حمایت دولت برای پاکسازی مسلمانان دارد. دولت میانمار حاضر نیست تابعیت این کشور را به مسلمانان بدهد و رئیسجمهوری این کشور بارها از سازمان ملل متحد خواسته است به مسلمانان فاقد تابعیت میانمار در اردوگاههای آوارگان پناه بدهد. جامعه جهانی باید بر حکومت میانمار فشار وارد کند تا مسلمانان را بهعنوان شهروندان میانمار به رسمیت بشناسد.
منابع رسمی و غیررسمی آمار متفاوتی را از کشتارهای صورت گرفته در میانمار مخابره کردهاند. بهنظر شما کدامیک از این ارقام صحت بیشتری دارد؟
آمار منتشره در هفتههای گذشته، قربانیان مسلمان را بیش از 20 هزار تن اعلام کرده است که به دست گروههای افراطی در «استان راخین» کشته، شکنجه و یا بیخانمان شدهاند. فعلا نمیتوان در مورد صحت و سقم این آمار اظهارنظر کرد و باید منتظر دریافت اطلاعات تکمیلی بود.
پس از این کشتار برخی از نهادهای بینالمللی و حقوق بشری و نیز سازمان کنفرانس اسلامی بیانیههایی در محکومیت این اقدام منتشر کردهاند. بهنظر شما جمهوری اسلامی ایران چه اقدامی باید در این زمینه انجام دهد؟
اتفاقا جمهوری اسلامی ایران از همان اولین ساعات انتشار این خبر، از طریق سخنگوی وزارت امور خارجه موضع گرفت و با محکومیت این جنایات، از مسئولان کشور میانمار خواست که ضمن رعایت حقوق اقلیت مسلمان این کشور، گزارش دقیق و جامعی به مسلمانان جهان و ملت ایران ارائه کند. به اعتقاد من مجامع بینالمللی و کشورهای جهان بهخصوص مسلمانان باید بهطور مستمر با اعمال فشار بر دولت نظامی میانمار، شرایطی را فراهم کنند که خشونتها پایان یافته و امنیت مسلمانان تأمین شود. سفارت ایران در تایلند که اکردیته در میانمار میباشد نیز قضایا را از نزدیک دنبال کرده تا اطلاعات دقیق را برای تصمیمگیریهای بعدی به تهران مخابره کند.
همین كه ایران در میانمار سفارتخانه ندارد، کاستی بزرگی است. آیا پس از تصویب برقراری سفارتخانه در میانمار در اسفند سال گذشته، فعالیتی در این زمینه صورت گرفته است؟
بله، تأسیس سفارت در میانمار از اولویتهای وزارت امور خارجه است و در دستور کار قرار دارد. ما هم منتظریم كه این اتفاق زودتر بیفتد.
