برخی ریشه نام مازندران را آمیختهای از ماز به معنی بزرگ و نیز میانه، ایندیرا و ان پس وند مكان دانستهاند و در نتیجه عبارت «مازیندیران» را به معنی جایگاه دیو بزرگ، ایندیرا میدانند. گواه آن را هم شاهنامه دانستهاند كه در آن از مازندران به عنوان جایگاه دیو سفید نام بردهاست و نیز ایندیرا را كوهی دانستهاست در میانه این سرزمین. بر پایه همین موضوع ملك الشعراء بهار بیت زیر را سرودهاست
ای دیو سپید پای در بند | | ای گنبد گیتی ای دماوند |
از سیم به سر یكی كلهخود | | زآهن به میان یكی كمربند |
تا چشم بشر نبیندت روی | | بنگفته به ابر چهر دلبند |
با شیر سپهر بسته پیمان | | با اختر سعد كرده پیوند |
چون گشت زمین ز جور گردون | | سرد و سیه و خموش و آوند |
بنواخت ز خشم بر فلك مشت | | آن مشت تویی تو ای دماوند |
نام كهن و اصلی مازندران تبرستان است كه در واقع تپورستان بوده و علت نامگذاری آن وجود قوم؛ البی كه درآن وجود دارد به نام قوم تپور میباشد كه از شهر بایل تا شهر گرگان امتداد دارد و مركز آنها ساری (در منابع یونانی زادراكارتا) بود. از اقوام دیگر مازندران قوم آمارد است كه از آمل تا تنكابن وقوم كادوس از تنكابن تا رامسر هستند. برخی نام مازندران را به شكل ماز + اندر + آن میدانند. ماز در زبان مازندرانی به زنبورعسل گفته میشود و كسانی كه این ریشه یابی را پذیرفتهاند معنای مازندران را «جایی كه زنبورعسل در آن هست» میدانند. عدهای نیز به این دلیل كه سابقا این سرزمین مملو از گوزن بوده و مازن نیز به معنای گوزن بوده و از طرفی دران را نیز به معنای درندگان میباشد اینطور استنباط كردهاند كه دران به معنای درنده كنایه از ببر مازندران است وچون این سرزمین در گذشته مملو گوزن و ببر بوده مردم آن سرزمین را به این نام خواندند مازندران كنونی در درازای تاریخ، شاهد وقایع و اتفاقات فراوان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بودهاست. در اهمیت سرگذشت وقایع تاریخی این استان، كافی است كه گفته شود هیچ یك از مناطق ایران به اندازه این سرزمین، شاهد رویدادهای تاریخی نبودهاست
به همین سبب است كه نویسندگان و مورخان ایرانی و خارجی، فراز و نشیبهای تاریخی این سرزمین را در كتابهایی به رشته تحریر در آوردهاند. از آثار نویسندگان روسی درباره مازندران، تاریخ مازندران و استرآباد تالیف رابینو، و از آثار نویسندگان مازندرانی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران تالیف میر ظهیرالدین مرعشی، و از آثار نویسندگان ایرانی، تاریخ تبرستان به كوشش اردشیر برزگر و مازندران از قدیمترین ایام تا به امروز، نوشته دكتر محمد مشكور را میتوان نام برد. اما این كه نام مازندران از چه زمانی در این سرزمین متداول شد اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از مورخان معتقدند از زمان ابن اسفندیار و یاقوت، بجای هیركانیا كلمه مازندران بكار برده شدهاست عدهای هم تاریخ بكارگیری واژهٔ مازندران را از سده چهارم هجری قمری به بعد میدانند