پوكی استخوان از بیماری‌های متابولیكی است كه عموما در خانم‌های مسن دیده می‌شود. امروزه به خاطر افزایش طول عمر افراد و افزایش كم‌تحركی آنها، شیوع آن بیشتر شده است. مشكل اصلی پوكی‌استخوان، بی‌علامت بودن آن است. فرد ممكن است تا زمانی كه اولین شكستگی استخوان برایش بیش نیاید، متوجه بیماری خود نشود. گاهی شكستگی لگن در چنین بیمارانی رخ می‌دهد كه عوارض و مشكلات زیادی را برای بیمار به وجود می‌آورد. در بعضی موارد هم بیماران دچار شكستگی در ستون فقرات می‌شوند كه باز هم مشكلات زیادی ایجاد میكند و حتی باعث ایجاد قوز در پشت آنها می‌شود.
پوكی استخوان از بیماری‌های متابولیكی است كه عموما در خانم‌های مسن دیده می‌شود. امروزه به خاطر افزایش طول عمر افراد و افزایش كم‌تحركی آنها، شیوع آن بیشتر شده است. مشكل اصلی پوكی‌استخوان، بی‌علامت بودن آن است. فرد ممكن است تا زمانی كه اولین شكستگی استخوان برایش بیش نیاید، متوجه بیماری خود نشود. گاهی شكستگی لگن در چنین بیمارانی رخ می‌دهد كه عوارض و مشكلات زیادی را برای بیمار به وجود می‌آورد. در بعضی موارد هم بیماران دچار شكستگی در ستون فقرات می‌شوند كه باز هم مشكلات زیادی ایجاد میكند و حتی باعث ایجاد قوز در پشت آنها می‌شود.
چه عللی برای پوكی استخوان وجود دارد؟
علاوه بر افزایش سن و كم‌تحركی باید گفت كه علت 70 درصد موارد پوكی استخوان، علل ژنتیك است. یعنی فرزندان خانواده‌هایی كه پدر یا مادر آنها دچار پوكی استخوان هستند احتمال دارد كه بیشتر درگیر آن شوند. اما علت 30 درصد دیگر مصرف كم‌لبنیات، كلسیم و ویتامین D است. همان‌طور كه گفتیم بی‌تحركی هم از علل دیگر ایجاد این بیماری محسوب می‌شود. همزمان با راه‌رفتن در سلول‌های استخوانی، استخوان‌سازی صورت می‌گیرد اما كسانی كه قادر به راه رفتن یا تحرك نیستند در معرض خطر پوكی استخوان هستند. به این ترتیب افرادی، مانند جانبازان احتمال زیادی دارد كه دچار این مشكل شوند. به‌علاوه مصرف زیاد سیگار و مشروبات الكلی هم می‌تواند پوكی استخوان را تشدید كند.
آیا جنس هم در ایجاد آن نقش دارد؟
بله. پوكی استخوان در خانم‌ها شایع‌تر است. به خصوص بعد از دوره مونوپوز (یائسگی) كه سطح استروژن كاهش می‌یابد احتمال وقوع آن بیشتر می‌شود. در مجموع پوكی استخوان در خانم‌هایی كه دچار قطع قاعدگی زیر 45 سال می‌شوند، بیشتر از دیگران است و آنها باید آزمایش سنجش تراكم استخوان را انجام دهند تا مشخص شود كه آیا مبتلا به پوكی استخوان هستند یا نه. به علاوه كسانی كه به دلیل بعضی بیماری‌ها، كورتون مصرف می‌كنند بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند. به این بیماران حتما توسط پزشك معالج، كلسیم و ویتامین D اضافه داده می‌شود.
خانم‌های زیر 45 سال نیازی به انجام آزمایش سنجش تراكم ندارند؟
خیر. خانم‌های زیر سن 45 سال، اگر قاعدگی منظمی داشته باشند، نیازی به انجام این آزمایش ندارند، مگر اینكه كورتون مصرف كنند یا بیماری تیرویید داشته باشند. متاسفانه امروزه انجام این آزمایش، بی‌دلیل زیاد شده یعنی برای افرادی كه اصلا در محدوده خطر نیستند، آزمایش انجام می‌شود. علاوه بر خانم‌هایی كه قاعدگی‌‌شان قبل از 45 سالگی قطع می‌شود گروه‌های دیگری كه نیاز به انجام این آزمایش دارند، خانم‌های بالای 65 سال و آقایان بالای 70 سال هستند. به خصوص اگر آقایان بالای 70 سال كورتون مصرف كنند یا دچار بیماری تیرویید باشند.
چه درمانی برای این بیماران در نظر گرفته می‌شود؟
معمولا ابتدا (به خصوص اگر میزان پوكی استخوان چندان شدید نباشد)، درمان‌های غیردارویی پیشنهاد می‌شود. به عنوان نمونه با توصیه مصرف موادغذایی غنی از كلسیم و ویتامین D یا مصرف مكمل‌های غذایی، می‌توان به این افراد كمك كرد. البته مصرف بیش از حد ویتامین D هم ممكن است خطرناك باشد و ایجاد سنگ كلیه كند. به همین منظور باید هرچند وقت، ادرار 24 ساعته را كنترل كرد و میزان دارو را به تناسب تغییر داد. به علاوه معمولا به بیماران توصیه می‌شود كه در طول روز، حدود 30 دقیقه پیاده‌روی كنند. اما در كنار اینها درمان‌های دارویی هم جایگاه خود را دارند. داروهایی كه مصرف می‌شوند معمولا بی‌فسفونیدها مانند استئوفوز یا آلن درونید است كه داروهای موثر و خوبی هستند.
معمولا این آزمایش (سنجش تراكم) را هر چند وقت یكبار باید انجام داد؟
معمولا حدود 1 تا 2 سال یكبار، نیاز به انجام این آزمایش هست و در این فاصله نیازی به تكرار آن وجود ندارد. بیماری كه دارویی را مدت طولانی (به عنوان نمونه 5 سال) مصرف میكند، معمولا پزشك چند ماه دارویش را قطع كرده و بعد دوباره شروع میكند. به علاوه هر 1 تا 2سال یكبار آزمایش تراكم را انجام می‌دهد تا پزشك معالج از موثر بودن داروها، مطمئن شود. در این آزمایش‌ها، گاهی «استئوپروز» یعنی پوكی استخوان گزارش می‌شود و گاهی «استئوپنی» ذكر می‌شود. در حالت دوم پوكی استخوان خیلی شدیدی وجود ندارد و بیمار در لبه مرز است. در این موارد گاهی پزشك، فقط كلسیم یا ویتامین D تجویز میكند.
اگر در خانواده‌ای، فردی (به عنوان نمونه مادر خانواده) دچار پوكی استخوان باشد، فرزندان او باید چه نكاتی را رعایت كنند؟
این فرزندان، بیشتر مستعد پوكی استخوان هستند و به همین علت باید كارهای پیشگیری را بیشتر رعایت كنند. به عنوان نمونه لبنیات بیشتر مصرف كنند و فعالیت بدنی روزانه داشته باشند. اگر این افراد در سن 45 تا 65 سالگی باشند و شكستگی برایشان رخ داد، باید زودتر آزمایش‌سنجش تراكم انجام دهند. اگر پوكی استخوان افراد مستعد را در مراحل زودتر شناسایی كنیم، بهتر می‌توان وضعیت آنها را تثبیت كرد. در بعضی موارد هم پوكی استخوان همراه نرمی استخوان (استئوماشیا) است كه این موارد را با كمك ویتامین D می‌توان درمان كرد.
افراد دچار پوكی استخوان باید به چه نكات و مسائلی دقت كنند؟
اگر بیماری كه پوكی استخوان دارد، درمان مناسب انجام دهد، می‌تواند وضعیت خود را در همان حد نگه دارد و چندان جای نگرانی وجود ندارد. فقط باید مواظب باشد كه زمین نخورد. به خصوص در حمام، پله و مكان‌های شلوغ، بیشتر از خود مراقبت كند. دید افراد مسن در شب كاهش می‌یابد پس باید در شب‌ها، مواظب باشند كه زمین نخورند. به عنوان نمونه در مسیر تختخواب به طرف دستشویی یا آشپزخانه وسیله اضافه‌ای سر راه نباشند كه مشكلی پیش نیاید. همچنین در روزهای برفی، تا حد امكان از خانه خارج نشوند تا زمین نخورند و دچار شكستگی نشوند.
گردآوری : گروه سلامت سیمرغ
