تبیان، دستیار زندگی

همه کسانی که این کتاب را مطالعه می کنند می توانند خود را حاضر در جلسه و ناظر به کلام مبارک ایشان ببینند. این کلماتِ راه گشا امروز چراغ راه رویش های مبارک جبهه فرهنگ است که همه باید این بیانات را تطبیق دهیم با شرایط فردی، جمعی و جامعه ی خودمان.

پس از فصل اول که «طرح دغدغه می شود، سه فصل به عنوان پیش نیاز ادامه بحث آمده است. سه فصل «منشأ انقلاب اسلامی»، «فرهنگ و هنر ایران و انقلاب» و «جریان روشنفکری بیمار» در مجموع به شرح تاریخچه جریان فرهنگی ایران بعد ورود اسلام تا زمان پیروزی انقلاب می پردازد.
همه کسانی که با بیانات مقام معظم رهبری آشنا هستند می دانند که ایشان بیانات متعددی درباره انقلاب اسلامی داشته اند و از ابعاد مختلفی این موضوع را بررسی کرده اند. از میان بیش از پانصد سخنرانی، موردی انتخاب شد که به مقایسه انقلاب ها پرداخته و به ریشه و منشاأ انقلاب می رسد. این سخنرانی اطلاعات جانبی به مخاطب می دهد که برای فصول بعد به آن نیازمندیم.
فصل «جریان روشنفکری بیمار» به سه بحث جریان روشنفکری بعد از پیروزی انقلاب می پردازد: جریان روشنفکری بیمار، جریان روشنفکری مذهبی و امتداد جریان روشنفکری بیمار. این فصل، ریشه های این جریان را بررسی کرده و اطلاعات لازم را درباره ارتباط این جریان با انقلاب اسلامی به مخاطب می دهد.
سپس به تهدیدات، توقعات و نتیجه گیری می رسیم. سیر این فصول بر اساس سیری است که در صحبت محوری تنظیم شده است و ترتیب متن محوری یه هم نخورده است. از متن اصلی نیز مطلبی حذف نشده؛ به غیر از صحبت های مصداقی و شخصی که مربوط به بحث نبوده است. (ص11)

«...و اما در عرصه ی فرهنگ، بنده به معنای واقعی کلمه احساس نگرانی می کنم. و حقیقتا دغدغه دارم. این دغدغه از آن دغدغه هایی است که آدمی به خاطر آن، گاهی ممکن است نصف شب هم از خواب بیدار شود و به درگاه پروردگار تضرع کند. من چنین دغدغه ای دارم...احساس نگرانی عمیقی دارم. البته در اثر تربیت های اولیه اسلامی احساس مبارکی در ما بوجود آمده بود. بعد هم خدای متعال منت گذاشت و کسی مثل امام را بر ما گماشت و ایشان با وجود و حرکت خود، آن احساس را که احساس امید به آینده است در ما تقویت کرد. من خدا را شاکرم که حتی برای یک لحظه هم امید خود را در همین عرصه ی پر دغدغه از دست نداده ام. اگر تلاشی می کنم، اگر حرفی می زنم همه ناشی از آن امید است...
...دغدغه فرهنگی شبیه دغدغه در میدان جنگ است و به معنای رها کردن سنگر، عقب نشینی و ناامید شدن نیست...
...این دغدغه یک وقت یک حالت حساسیت شخصی است؛ یک وقت هم ناشی از نگرش به فرهنگ است. حساسیت شخصی و گرایش های فردی، آنچنان اهمیت و ارزشی ندارد. آنچه مهم است این است که ما ببینیم واقعا فرهنگ چه تاثیری در سرنوشت کشور دارد و برای آینده ای که ما به آن علاقمندیم و برای آن کار می کنیم چقدر می تواند نقش ایفا کند..
بخش عمده فرهنگ همان عقاید و اخلاقیات یک فرد یا جامعه است. یعنی فرهنگ و رفتارهای جامعه برخاسته از عقاید و اخلاقیات جامعه است.
رفتارهای فردی و جمعی ما تحت تاثیر دو مجموعه عوامل است. یکم: استعداد، امکانات، هوش و توانایی. دوم: عامل مؤثر و جهت دهنده ذهنیت است. مراد ما از فرهنگ همان ذهنیت هاست. هر جا من تعبیر فرهنگ را به کار می برم مرادم  آن معنای عامه ی فرهنگ است؛ یعنی آن ذهنیت های حاکم بر وجود انسان که رفتارهای او را به سمتی هدایت می کند، تسریع یا کند می کند...یک موجود فعال پیشرو و اثرگذار، با تبدیل محتوای ذهنی اش، به یک موجود منفعل شکست خورده تبدیل می شود.
فرهنگ مفهومی است که در حقیقت با دلِ انسان سر و کار دارد.
من به خاطر اهمیتی که معتقدم در باب موضوع فرهنگ و نفوذ فرهنگی و شخصیت فرهنگی و کاری که دوستان و دشمنان می توانند در این مورد بکنند وجود دارد- که حقیقتا با هیچ کار دیگر و با هیچ سازندگی و بنای دیگر آن را قابل مقایسه نمی دانم- از اوایل انقلاب تا کنون، از مقوله فرهنگ نگرانی و دلهره بسیار دارم. این نگرانی گاهی درک می شد گاهی نمی شد، گاهی جواب گویی می شد گاهی نمی شد...»(31/2/75)
ص 15 تا21