دماوند بر جسته ترین پدیده طبیعی ایران، نماد ایران و خاستگاه اسطوره ها و داستان های دلکش ایرانی است؛کوهی با تاریخ سرشار از صعودهای دیرین.
دماوند زیست بوم بی نظیری در ایران است که به علت اختلاف ارتفاع چشمگیر آن و دارا بودن دره ها و دامنه های پرشمار، گونه های گیاهی و جانوری متنوعی را در خود جای داده است.
یخچال های طبیعی ، حفره های طبیعی، چشمه های آب گرم و آب معدنی طبیعی و حوضچه های یخی از جمله مهم ترین پدیده های طبیعی دماوند هستند.
ارزش نمادین دماوند را در ردیف پرچم ایران دانسته اند. پرچمی با این تفاوت که میراثی میلیون ها ساله است و در صورت تخریب چهره ی طبیعی آن، نمی توان آن را بازسازی کرد.
از این رو حفظ دماوند به عنوان پدیده ای شاخص در فرهنگ و جغرافیای ایران و نماد سرزمین مادریمان وظیفۀ همه فرزندان این سرزمین است.
دماوند جایگاهی برجسته در میان کوه هایی دارد که از دیرباز مورد توجه جغرافی دانان، جهانگردان، ماجراجویان و کوه نوردان بوده است.
در سدۀ هشتم میلادی در پای کوه دماوند دژی بوده است که موبدی زرتشتی به نام مَس مَغان و پیروانش در آن می زیسته اند.
این دژ به فرمان المهدی خلیفۀ عباسی ویران گشته و مس مغان نیز کشته شد. مس مغان لقب بزرگ خاندان قارن بود که تبار پارتی داشته و دارای سرزمین های در پای کوه دماوند بوده اند.
دماوند را نخستین انسان هایی که پای به این سرزمین گذاشتند می شناختند. چرا که دماوند پیش از حضور انسان در ایران حاضر بوده و تمام تاریخ انسان ایرانی را تجربه کرده است.
تحقیقات نشان می دهد مناطق اطراف کوه دماوند از هزاران سال پیش سکونت گاه انسان بوده است. در این منطقه آثاری از زندگی انسان در 20 هزار سال پیش یافت شده است.
دماوند جز قلمرو حکومتی پارتها بوده است. سایه های استیلای حکومت ساسانیان را نیز می توان بر کوهپایه های دماوند یافت. در نزدیکی دهکده ی لار در کنار دماوند در محل موسوم به قلعه بان، آتش دانی در سنگ تراشیده شده که از هر حیث شباهت به آتشدان پاسارگاد دارد.
آندره گدار، آثار قلعه بان را مربوط به اواخر دوره ی ساسانی می داند. نام دماوند در کتبیه ها و مهرهای دوره ی ساسانی دیده می شود.
حضور اسطوره ای دماوند در فرهنگ ایران بسیار چشمگیر است. پس از ورود اعراب شاهد آمیختگی اسطوره ها با اسطوره های سامی هستیم.
عظمت دماوند، راز آلودگی و پشتوانه ی اساطیری اش مانع از خشک شدن چشمه ی ایمان انسان ایرانی شد، تا آنجا که افسانه های جدید در دوره های بعد در مورد دماوند شکل گرفت.
برای پی بردن به چگونگی حضور دماوند در فرهنگ ایران لازم است تا چگونگی حضور دماوند در ادبیات ایرانی بررسی شود.
نخستین شکل از حضور دماوند در عرصه ی فرهنگ ایرانی در سایه نگاه اسطوره ساز انسان به طبیعت شکل گرفت.
مروج الذهب و معادن الجواهر، مجمل التواریخ و القصص، سفرنامه ناصر خسرو، سفرنامه ابودلف، شاهنامه فردوسی و اشعار خاقانی ، عطار ، قاآنی ، ملک الشعرای بهار ، ادیب الملک فراهانی ، حمید مصدق و سیاوش کسرایی، از جمله آثار ادبی هستند که در آنها به دماوند اشاراتی شده است.
دماوند به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در تاریخ 13/4/1387 ثبت شده است. با توجه به معیارهایی که یونسکو برای ثبت یک اثر طبیعی به عنوان یک میراث جهانی برشمرده است و با توجه به ویژگی های مورفولوژی (ریخت شناسی)، ساختار زمین شناسی، رودخانه ها، چشمه ها، غارها ، پوشش های گیاهی و پیشینۀ تاریخی دماوند در تاریخ و اساطیر و ادبیات، دماوند از شرایط لازم برای ثبت جهانی به عنوان یکی از اولین آثار میراث طبیعی جهانی ایران برخوردار است.
منبع:مازندنومه
