در دوره نخست مجلس شورای اسلامی ترکیبی از جناح های سیاسی با گرایش های کاملا متفاوت حضور داشتند که اغلب از فعالان سیاسی ضد رژیم در پیش از انقلاب اسلامی بودند. ترکیب این مجلس متشکل از نیروهای مذهبی و ملی و سیاسی بودند و برخی از آنها در ادامه انقلاب نتوانستند مردم را همراهی کنند و از کشور گریختند.
"صراط" - دوره نخست مجلس شورای اسلامی که در هفتم خرداد سال ۵۹ تشکیل شد، ترکیبی از جناح های سیاسی با گرایش های کاملا متفاوت حضور داشتند که اغلب از فعالان سیاسی ضد رژیم در پیش از انقلاب اسلامی بودند. ترکیب این مجلس متشکل از نیروهای مذهبی و ملی و سیاسی بودند و برخی از آنها در ادامه انقلاب نتوانستند مردم را همراهی کنند و از کشور گریختند.
مهدی بازرگان، ابراهیم یزدی، عزت اله و یداله سحابی، هاشم صباغیان، علی اکبر معین فر نیروهای ملی گرای آن زمان بودند که از حوزه های مختلف انتخاباتی صاحب رای شدند.
جالب است که آیت اله خامنه ای به همراه دو برادر بزرگتر و کوچکتر خود از حوزه انتخابی تهران و مشهد و فریمان و حجت الاسلام ناطق نوری به همراه دو برادر بزرگتر از شهرستان نور و تهران به مجلس اول راه یافته بودند.
هم چنین مسعود رجوی رییس گروهک مجاهدین خلق (منافقین) در میان کاندیداها حضور داشت اما رای لازم را نیاورد.
اکبر هاشمی رفسنجانی عهده دار ریاست مجلس دوره اول را به عهده داشت و سید اکبر پرورش، سید محمد موسوی خویینی‌ها، حبیب الله عسگراولادی، محمد یزدی، سید محمد خامنه‌ای به عنوان نواب رییس اتخاب شدند.
در طول مجلس اول در مجموع ۳۴ نفر در انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و یا توسط منافقین ترور و یا در جنگ تحمیلی به فیض شهادت نایل گردیدند، شش نفر درگذشتند و ۲۴ نفر نیز به دلایل مختلف استعفا کردند.
شهدای مجلس اول
دکتر عبدالحمید دیالمه(مشهد)، سیدرضا پاک نژاد(تهران)، غلامحسین حقانی(بندرعباس)، رحمان و مجتبی استکی(هردو از شهرکرد)، علیرضا چراغ زاده دزفولی(رامهرمز)، سید محمد تقی حسینی طباطبایی(زابل)، سید محمد باقر حسینی لواسانی(تهران)، سید شمس الدین حسینی نایینی(نایین)، محمد علی حیدری(نهاوند)عباس حیدری( بوشهر)، سیدمحمد کاظم دانش(شوش و اندیمشک)، غلامرضا دانش آشتیانی(تفرش و آشتیان)،علی اکبر دهقان(تربت جام)، سید فخرالدین رحیمی(ملاوی لرستان)، سیدجواد شرافت(شوشتر)، میر بهزاد شهریاری(رودبار)، محمدحسین صادقی(درود و ازنا)، قاسم صادقی(مشهد)، سید نورالدین طباطبایی نژاد(اردستان)، محمد حسن طیبی(اسفراین)، سیف اله عبدالکریمی(لنگرود)، عبدالوهاب قاسمس(ساری)، عمادالدین کریمی بیژنی نژاد(نوشهر)، محمد علی منتظری( نجف آباد)، عباسعل ناطق نوری(نور و محمود آباد)، مهدی نصیری لاری( لارستان)، علی هاشمی سنجانی(اراک) در انفجار حزب جمهوری اسلامی و نیز محمدعلی رجایی(تهران- انفجار دفتر نخست وزیری)، حجت الاسلام محمدجواد باهنر(کرمان- انفجار دفتر نخست وزیری)، دکتر مصطفی چمران(تهران- جبهه)، دکتر سیدحسن آیت(تهران- ترور منافقین)، حجت الاسلام مهدی شاه آبادی(تهران- جبهه)، محمدتقی بشارت(سمیرم-ترور منافقین) به شهادت رسیدند.
مرحوم شده ها
علی اصغر احمدی(بناب- حادثه رانندگی)، عبداله امامی(تربت حیدریه-سکته قلبی)، فتح اله صاحب الزمانی(اسداله- سانحه رانندگی)، سید یونس عرفانی(تالش- سانحه رانندگی)، محمد تقی کالی نیا(قوچان- ریزش آوار)، حسن لاهوتی اشکوری (رشت- سکته قلبی) دارفانی را وداع کردند.
مستعفی ها
سید علی خامنه ای(ریاست جمهوری)، محمدعلی رجایی(نخست وزیری)، محمد امامی کاشانی(پست ریاست دیوان عدالت اداری)، محمد جواد باهنر(پست وزارت آموزش و پرورش)، سیداکبر پرورش(پست وزارت آموزش و پرورش)، احمد توکلی(پست وزارت کار)، آیت اله محمد صادق حائری شیرازی(امامت جمعه شیراز)، غلامرضا حسنی (امامت جمعه ارومیه)، سید محمد خاتمی( پست وزارت ارشاد)، حبیب اله عسکر اولادی(پست وزارت بازرگانی)، محمد علی نژاد ساریخانی(استانداری آذربایجان شرقی)، حسن غفوری فرد(پست وزارت نیرو)، سیدمحمد غرضی(پست وزارت نفت)، عبدالحمید معادیخواه(پست وزارت ارشاد)، سید حسین موسوی تبریزی( دادستانی کل کشور)، علی اکبر ناطق نوری(پست وزارت کشور)، علی اکبر ولایتی(پست وزارت خارجه) و همچنین احمد غضنفری، محمد شجاعی، سید احمد سلامتیان، محمدمهدی کرمی، علی گلزاده غفوری، محمد تقی مطهری فریمانی، حسین کرمانی بت اوشانا(نماینده آشوریان و کلدانیان) به دلایل مختلف استعفا دادند.
به گزارش صراط، حضرت امام خمینی در پیامی به مناسبت افتتاح دوره نخست مجلس شورای اسلامی به چند نکته مهم اشاره کردند که در ادامه انقلاب به صورت سند از آن استفاده شده است.
رهبر کبیر انقلاب در این پیام فرمودند: «رسیدگی به حال مستضعفان و مستمندان کشور که قسمت اعظم ملت مظلوم را در بر می گیرد در راس امور برنامه ها قرار گیرد و طرح های جدی در رفاه حال این طبقه محروم داده شود.»
ایشان در ادامه مرقوم فرمودند: «شما منتخبین که از پشتیبانی جدی ملت عزیز برخوردارید باید با کمال قدرت در مقابل قدرت های شیطانی که در رژیم دست نشانده سابق حاکم بودند بایستید و از هیچ قدرتی به غیر از خداوند قادر نهراسید و جز به مصالح کشور به چیز دیگری فکر نکنید.»
امام خمینی افزوده اند: «سیاست نه شرقی و نه غربی را در تمام زمینه های داخلی و روابط خارجی حفظ کنید و کسی را که خدای نخواسته به شرق و غرب گرایش دارد هدایت کنید و اگر نپذیرفت او را منزوی نمایید و اگر در وزارتخانه ها و نهادهای دیگر کشور چنین گرایشی باشد که مخالف اسلام و ملت است اول هدایت و در صورت تخلف استیضاح نماییدکه وجود چنین عناصر توطئه گر در راس امور و پست های حساس موجب تباهی کشور خواهد بود.»
ایشان در بندی از این رهنمود با اشاره به هماهنگی دولت و مجلس و متبرک کردن به آیه شریفه "واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا" گفتند: «هیچ یک از نهاد های جمهوری اسلامی خصوصا مجلس و رییس جمهور و دولت برای یکدیگر و دیگران کارشکنی نکنند و خود را به طور جدی در خدمت اسلام و کشور درآورند.»
حضرت امام همچنین در این پیام یازده بندی، بحث لزوم مطابقت طرح ها و لوایح با شرح مقدس اسلام، رفاه و آسایش اقیت های مذهبی، عدم ملاحضه اشخاص و گروهای انحرافی توسط شورای نگهبان، کار کردن بدون مسامحه، حذف قوانین دست و پاگیر ادارات دولتی و لزوم احترام متقابل نمایندگان در برخورد آرا و مذاکرات را خواستار شده بودند.
نام مجلس اول با محتوای آن همخوانی داشت. مجلس اول در مواردی مانند نحوه برگزاری انتخابات، حضور نیروهای برآمده از انقلاب اول و مواجهه با حوادث کلیدی انقلاب، اول بود. مجلس اول مجلسی بود که اثری از نظارت استصوابی و غربال‌کردن کاندیداها وجود نداشت. مجلس دوره اول آزادترین مجلسی است که بعد از انقلاب شکل گرفت. در یک مقطعی عزت‌اله سحابی رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس و بیت‌اوشانا نماینده اقلیت‌های مذهبی، رییس کمیسیون بهداشت بود. آقای بیت‌اوشانا می‌گفت من حزب‌اللهی و خط امامی هستم. اواخر دوره چند روزی او را به اتهام همکاری با حزب توده دستگیر کردند و به زندان اوین بردند. خودش می‌گفت وقتی که با چشمان بسته به بخشی از زندان واردش کردند از او پرسیدند اینجا کجاست؟ بیت‌اوشانا گفت: آخر خط امام !(نقل از سایت ویکی پدیا)
از نظر سنّی، بیشترین گروه سنی را افراد ۳۰ تا ۳۵ سال (۷۲ نفر) و کمترین گروه سنّی را افراد بالای ۷۰ سال (۳ نفر) به خود اختصاص می‌دادند. از نظر سطح سواد، ۵۶ نفر زیر دیپلم، ۳۷ نفر دیپلم، ۲۴ نفر کاردان، ۶۶ نفر کارشناس، ۳۲ نفر کارشناس ارشد، ۲۶ نفر دکترا، ۸ نفر متخصّص و باقی دارای تحصیلات حوزوی بودند.
از جمله اقدامات جنجالی مجلس اول تصویب عدم کفایت سیاسی سیدابوالحسن بنی صدر در سسال ۶۰ و تصویب آزادی گروگان‌های سفارت آمریکا به شمار می رود.
بحرانی‌ترین درگیری‌های مجلس اوّل حمله به علی‌اکبر معین‌فر در حین ادای نطق پیش از دستور از تریبون مجلس و به هم زدن سخنرانی مهدی بازرگان بود. این دوره ۶۲۵ جلسه علنی و ۱۶ جلسه غیرعلنی برگزار کرد که حدوداً ۲۴۰۰ ساعت وقت گرفت و ۸۰۴ لایحه و طرح مطرح شد. این پرکاری به دلیل شرایط حسّاس انقلاب بود. در ضمن ۳۱ بار بحث کابینه در دستور قرار گرفت که طی آن ۱۰۲ نفر وزیر رای اعتماد گرفتند و دوازده نفر با رای عدم اعتماد مجلس به وزارت نرسیدند. ازجمله مشکلات مجلس اوّل ناامنی کشور به واسطه ی فعالیت های گروهک های ضد انقلاب و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود.
مجلس اول با وجود تمام ناملایمات سیاسی در حالی که ۶۴ نماینده خود را از دست داده بود، در نهایت با ۲۶۲ نماینده در تاریخ سوم خرداد سال ۱۳۶۳ به کار خود خاتمه داد.
از میان افراد شاخص در مجلس اول می توان آیت اله سیدعلی خامنه ای(رهبر انقلاب)، آیت اله محمد امامی کاشانی، آیت اله مهدوی کنی، محمدعلی رجایی، دکتر سیدحسن آیت، دکتر عبدالحمید دیالمه، حجت الاسلام محمدجواد باهنر، آیت اله محمدعلی موحدی کرمانی، دکتر حسن حبیبی، احمد توکلی، حجت الاسلام جعفر شجونی، سیدکاظم اکرمی، حجت الاسلام مجید انصاری، خانم مریم بهروزی(شادروان)، سیدرضا پاک نژاد، دکترمصطفی چمران، حبیب اله عسکراولادی مسلمان، فخرالدین حجازی(شادروان)، حجت الاسلام محمدجواد حجتی کرمانی، حجت الاسلام سید هادی خامنه ای، حجت الاسلام سید محمد خامنه ای، غلامحسین حقانی، حجت الاسلام محمد منتظری، آیت اله هاشمی رفسنجانی، آیت اله محمد یزدی، حجت الاسلام سید محمود دعایی(روزنامه اطلاعات)، حجت الاسلام سیدمحمد خاتمی(رییس جمهور سابق)، حجت الاسلام قربانعلی دری نجف آبادی، عباس دوزدوزانی، حجت الاسلام محسن رهامی، سیدرضا زواره ای(شادروان)، حجت الاسلام احمد سالک، تقی سید خاموشی، حجت الاسلام مهدی شاه آبادی، آیت اله حائری شیرازی، حجت الاسلام صادق خلخالی(شادروان)، دکتر عباس شیبانی، خانم اعظم طالقانی، سید محمد غرضی، سعید امانی(شادروان)، هادی غفاری، حسن غفوری فرد، حجت الاسلام مهدی کروبی، حجت الاسلام محسن مجتهد شبستری، منوچهر متکی، حجت الاسلام موحدی ساوجی(شادروان)، حجت الاسلام رسول منتجب نیا، حجت الاسلام موسوی خویینی ها، حجت الاسلام موسوی لاری، عطا اله مهاجرانی، احمد ناطق نوری، حجت الاسلام علی اکبر ناطق نوری، دکتر علی اکبر ولایتی، حسن یوسفی اشکوری، حسن لاهوتی، مرتضی الویری، حجت الاسلام عباسعلی اختری، حجت الاسلام سید حسین موسوی تبریزی و خانم گوهرالشریعه دستغیب را نام برد.
