تبیان، دستیار زندگی

فضایل امام محمد، باقر العلوم النبیین (ع )  
629- شكافنده علوم
ابو جعفر، محمد بن زین العابدین علیه السلام ، ملقب به باقر، ابن خلكان در تاریخش درباره آن حضرت مى گوید:
و باقر، عالم و آقاى بس بزرگى بود. به او باقر مى گفتند؛ زیرا او علم را مى شكافت و حقیقتش را آشكار ساخته ، آنرا توسعه مى داد. تبقر به معناى توسع است و قرظى شاعر در مدح آن امام همام علیه السلام سروده است :

یا باقر العلم لاهل التقى

و خیر من لبى على الاجبل (732)

630- وصى اوصیا و وارث علم انبیاء (ع )
مفید - ره - در ارشاد مى گوید: از هیچ كدام از فرزندان حسن و حسین علیه السلام ، چنین علم دین و آثار و سنت و علم قرآن و سیره و فنون آداب كه از ابو جعفر علیه السلام ظاهر گشت ، به ظهور نرسید.

اذا طلب الناس علم القرآن

كانت قریش علیه عیالا

و ان قیل این ابن بنت النبى

نلت بذاك فروعا طوالا

نجوم تهلل للمدلجین

جبال تورث علما جبالا

و نیز عبدالله عطاى مكى نقل كرده است كه او گفت :
كسى ندیدم كه علما نزد او چنان كه نزد ابو جعفر بن على بن الحسین علیه السلام كوچكند، اظهار عجز و كوچكى نمایند.
حكم بن عتیبه را دیدم كه با آن عظمت و عزتى كه در مردم دارد، مانند طفلى كه جلوى معلمش زانو مى زند، در پیش او نشسته است و جابر بن یزید جعفر چون از محمد بن على علیه السلام قولى را نقل مى كرد، مى گفت : وصى اوصیا و وارث علوم انبیاء محمد بن على بن الحسین علیه السلام مرا گفت . ⁽⁷³³⁾
631- سخاوت امام محمد باقر (ع )
مفید مى گوید:
علاوه بر آن چه از فضل و علم و سیادت و آقایى و ریاست و امامتش ‍ گفتیم ، او از نظر جود و بخشش در خاص و عام شهرت داشت و همگى بر كرم و سخاوتش آگاه بودند و او به فضل و احسان - علیرغم كثرت عیال و متوسط بودن وضعیت مالى اش - معروف بود. ⁽⁷³⁴⁾
632- امام محمد باقر (ع ) در مقام رضا
آورده اند كه :
جابر بن عبدالله انصارى كه یكى از اكابر صحابه بود، در آخر به ضعف پیرى و عجز مبتلا شده بود، محمد بن على بن الحسین علیه السلام ، المعروف بالباقر به عیادت او رفت و او را از حال او سوال فرمود، گفت : در حالتى ام كه پیرى از جوانى و بیمارى از تندرستى و مرگ از زندگانى دوست تر دارم .
محمد گفت كه :
من با وى چنانم كه اگر مرا پیرى دوست تر دارم و اگر جوان دارد، جوانى دوست تر دارم و اگر بیمار دارد، بیمارى و اگر تندرست دارد، تندرستى و اگر مرگ دهد، مرگ و اگر زندگانى زندگانى ، را دوست تر مى دارم .
جابر چون این سخن را شنید، به روى محمد علیه السلام بوسه داد و گفت : صدق رسول الله صلى الله علیه وآله كه مرا گفت مه یكى از فرزندان مرا ببینى همنام من و هو یبقر العلم بقرا كما یبقر الثور الارض و به این سبب او را باقر علوم الاولین و الاخرین گفتند.
و از معرفت این مراتب معلوم شود كه جابر در مرتبه اهل صبر بوده است و محمد علیه السلام در مرتبه رضا.⁽⁷³⁵⁾
633- اوصاف باقر آل محمد (ع )
ابن الحجر در الصواعق المحرقه مى گوید:
ابو جعفر، محمد باقر، او را باقر خواندند، چون باقر از بقر الارض است به معناى شكافتن زمین و آشكار ساختن پوشیدگیهاى و مكامن آن . از این رو، او چنان گنج هاى مخفى معارف و حقایق احكام و لطایف را ظاهر ساخت كه بر كسى جز آن كه چشم بصیرتش كود است و یا باطن و نهادش فاسد، پوشیده نماند. از این جهت است كه گفته اند: آن بزرگوار، شكافنده و جامع علم است و صفاى قلبش ، او را رفعت داده و علم و عملش را پاك ساخته و نفسش را طهارت و خلقتش را شرافت بخشیده و عمرش را در طاعت خدا سپرى كرده است . او به مقاماتى عرفانى واصل بود كه زبان وصف كنندگان از وصفش عاجزند و او را كلماتى است بسیار، در سلوك و معارف كه در این مختصر نمى گنجد. ⁽⁷³⁶⁾
634- روح پاك
حجت كافى از جابر از ابو جعفر علیه السلام روایت شده كه : جابر گفت : از علم عالم (امام ) پرسیدم ، در پاسخ به من فرمود: اى جابر! در انبیاء و اوصیاء پنج روح است : روح القدس و روح ایمان ، روح حیات و روح قوه و روح شهوت . اى جابر! آنها به روح القدس از تحت عرش تا تحت ثرى (خاك ) را مى دانند.
سپس فرمود: اى جابر! این چهار روح ، ارواحى اند كه حوادث به آنها دسترسى دارد، مگر روح القدس كه لهو و لعب نمى كند .⁽⁷³⁷⁾
بخش دوم : عبادت حضرت امام محمد باقر (ع )  
635- كرم بین و لطف خداوندگار
در كتاب شریف كافى ، زراره از امام باقر علیه السلام یا امام صادق علیه السلام نقل مى كند: خداى تبارك و تعالى براى آدم در فرزندانش ‍ چنین مقرر فرمود كه چون كسى همت به انجام كارى نیك بندد و آنرا به انجام نرساند، یك حسنه برایش نوشته شود و چون آنرا به انجام رساند، ده حسنه برایش نوشته شود، و چون كسى همت به انجام كارى زشت بندد و آنرا انجام ندهد، چیزى بر او نوشته نشود، و اگر آنرا به انجام رساند، تنها یك گناه بر او نوشته شود. ⁽⁷³⁸⁾
636- چرا زاهد اندر هواى بهشت است ؟!
وقتى ، به حضور شریف علامه طباطبایى (رضوان الله تعالى علیه ) تشرف حاصل كرده بودم و عرض حاجت نمودم ، فرمود: آقا سحر حضرت باقر علوم نبین علیه السلام را فراموش نكن كه در آن ، بهاء و جمال و جلال و عظمت و نور و رحمت و علم و شرف است و حرفى از حور و غلمان نیست .
اگر بهشت شیرین است ، بهشت آفرین شیرین تر است !

چرا زاهد اندر هواى بهشت است

چرا بى خبر از بهشت آفرین است (739)

637- تعلیم وضو
از قیس بن ربیع روایت شده است : ابو اسحاق سبیعى را دوباره مسح از روى كفش پرسیدم ، كه آیا جایز است یا نه ؟
او پاسخ داد: من دیده بودم كه مردم از روى كفش مسح مى كنند؛ تا آن كه مردى از بنى هاشم را دیدم كه تا آن زمان كسى چون او را ندیده بودم و او محمد بن على بن الحسین علیه السلام بود، مساءله را از او پرسیدم ، ایشان مرا از این كار نهى فرمود و گفت : امیرالمؤمنین علیه السلام ، چنین مسح نمى كرد.
و فرمود: مسح بر كفش جایز نیست !
وقتى این را از ابو اسحاق شنیدم ، دیگر هیچ گاه از روى كفش ، پاى را مسح نكردم . ⁽⁷⁴⁰⁾
638- ثبات حكمت در دل
ثقه الاسلام كلینى - رضوان الله تعالى علیه - در جامع كافى از ابى جعفر امام محمد باقر علیه السلام روایت كرده است كه : ما اخلص ‍ عبدالایمان بالله اربعین یوما او قال ما اجمل عبد ذكر الله اربعین یوما الا زهده الله فى الدنیا و بصره دائها و دوائها و اثبت الحكمه فى قلبه وانطق بها لسانه .یعنى امام علیه السلام فرمود: هیچ بنده اى ذكر خدا را در چهل روز نیكو نگردانیده است ، مگر این كه خداوند وى را از دنیا بیزارى دهد و به درد و دوایش بینایى ؛ و حكمت را در دلش ثابت گرداند و زبانش را بدان ناطق . ⁽⁷⁴¹⁾
639- حقایق ایمان ، وسیله رؤیت خدا
عبدالله بن سنان از پدرش نقل مى كند كه : خدمت امام ابو جعفر علیه السلام رسیدم ، مردى از خوارج بر آن حضرت گفت : اى ابو جعفر! چه چیزى را عبادت مى كنى ؟
حضرت فرمود: خدا را.
پرسید: آیا او را دیده اى ؟
فرمود: آرى ! چشمان او را با مشاهده نمى بینند، ولى قلبها با حقایق ایمان مى بینند. با قیاس شناخته نمى شود و با حواس درك نمى گردد و شبیه مردم نیست . موصوف به آیات و شناخته شده با نشانه هاست . در حكمش ستم نمى كند؛ این است خدایى كه جز او خدایى نیست .
در این هنگام مرد خارجى (برخاست ) و رفت ، در حالى كه مى گفت : خدا داناست كه رسالتش را كجا قرار دهد! ⁽⁷⁴²⁾
640- اى ابا نعمان ! فریبت ندهند
ابو نعمان گوید:
شنیدم كه ابو جعفر علیه السلام فرمود: اى ابا نعمان ! مردم تو را فریب ندهند و از نفست غافل نكنند؛ هر چه به تو رسد، همراه تو خواهد بود نه همراه آنان . روزت را به بیهودگى سپرى مكن ؛ چه همراه تو كسانى هستند كه عمل تو را ثبت مى نمایند. پس نیكوكارى كن كه هیچ چیزى را به جستجو و طلب نمى بینم كه از عمل نیك ، كه گناه پیش را از میان مى برد، بهتر باشد.⁽⁷⁴³⁾
641- دعاى امام باقر (ع )
از امام باقر علیه السلام (و شكافنده ) علوم پیامبران علیه السلام در دعاى افتتاح چنین آمده است : اللهم انى اساءلك من اسماءك باكبرها و كل اسماءك كبیره ، اللهم انى اساءلك من كلماتك باتمها و كل كلماتك تامه ؛ یعنى بار خدایا! من از تو به بزرگترین اسماى تو خواهانم ، و همه اسماى تو بزرگند. خدایا! از تمام ترین كلمات تو، از تو خواهانم و همه كلمات تو تمامند.⁽⁷⁴⁴⁾
732-رساله امامت ، ص 179.
733-رساله امامت ، ص 179.
734-رساله امامت ، ص 180
735-هزار و یك نكته ، ص 171.
736-رساله امامت ، ص 179.
737-كافى ، معرب ، ج 1، ص 214 - عیون مسائل نفس و شرح آن ، ج 2، ص 231و232.
738-اصول كافى ، ج 4، كتاب الایمان و الكفر، باب من بهم بالحسنه او السیئه ، حدیث اول - و توبه ، ج 202و203.
739-ذكر و ذاكر، ص 14.
740-رساله امامت ، ص 180
741-نامه ها و برنامه ها، ص 265و266.
742-رساله حول الرؤیه ، ص 130.
743-اصول كافى ، ج 4، كتاب الایمان و الكفر، باب محاسبه العمل ، حدیث 3 - و توبه ، ص 207.
744-عیون مسائل نفس و شرح آن ، جص ، ص 71.

نام كتاب : فضائل و سیره چهارده معصوم (ع) در آثار استاد علامه حسن زاده آملی

مؤ لف : عباس عزیزى